ලතා මංගේෂ්කර්

ලතා මංගේෂ්කාර් (හේමා මංගේෂ්කාර් ලෙස උපත ලැබීය; 28 සැප්තැම්බර් 1929 - 6 පෙබරවාරි 2022) යනු ඉන්දියානු පසුබිම් ගායිකාවක් සහ සංගීත නිර්මාපකයෙක් විය. ඇය ඉන්දියාවේ ශ්‍රේෂ්ඨතම සහ බලවත්ම ගායිකාවක් ලෙස සැලකේ. දශක හතක් පුරා දිවෙන වෘත්තීය ජීවිතය තුළ ඉන්දියානු සංගීත ක්ෂේත්‍රයට ඇයගේ දායකත්වය නිසා ඇයට ස්වර මාධුර්යයෙහි රැජිණ, දේශයෙහි හඬ, සහස්‍රයෙහි හඬ, ඉන්දියාවෙහි කෝකිලාවිය වැනි ගෞරවනීය නම්බුනාම වලින් හැදින්විය.

ලතා මංගේෂ්කාර්
මංගේෂ්කාර් 2015 වසරෙහිදී
උපත	හේමා හාර්දිකාර් 28 සැප්තැම්බර් 1929(1929-09-28) , , , (වර්තමානයෙහි මධ්‍ය ප්‍රදේශ්, ඉන්දියාව)
මියගිය දිනය	6 February 2022(2022-02-06) (වයස 92) මුම්බායි, මහාරාෂ්ට්‍ර, ඉන්දියාව
ජාතිකත්වය	(1929–1947) ඉන්දියානු (1947 වසරෙහි සිට)
වෙනත් නම්	ස්වර මාධුර්යයෙහි රැජිණ, දේශයෙහි හඬ, සහස්‍රයෙහි හඬ, ඉන්දියාවෙහි කෝකිලාවිය
රැකියාව	, , නිෂ්පාදක
සක්‍රීය වසර	1942–වර්තමානය
දෙමව්පියන්(s)	(පියා) ෂෙවන්ති මංගේෂ්කාර් (මව)
ඥාතීන්	(සොහොයුරිය) (සෙහොයුරිය) (සොහොයුරිය) (සොහොයුරා) (මී-ලේලිය)
සම්මාන	විශේෂ සම්මාන
ගරු සම්මාන	(1969) (1989) (1999) (2001) (2007)
අත්සන

ඇය මූලික වශයෙන් හින්දි, බෙංගාලි, සහ මරාති වැනි භාෂා තිස් හයකට අධික සංඛ්‍යාවකින් සහ විදේශීය භාෂා කිහිපයකින් ගීත පටිගත කළාය. ඇයගේ වෘත්තීය ජීවිතය පුරාවට ඇයට සම්මාන සහ ගෞරව කිහිපයක්ම හිමි විය. 1989 දී ඇයට ඉන්දියානු රජය විසින් පිරිනමන ලදී. 2001 දී, ජාතියට ඇය කළ දායකත්වය අගයමින්, ඇයට ඉන්දියාවේ ඉහළම සිවිල් සම්මානය වන පිරිනමන ලදී; ඇය ට පසුව මෙම ගෞරවය හිමිකරගත් දෙවන ගායිකාවයි. ප්‍රංශය 2007 දී ඉහළම සිවිල් සම්මානය වන සම්මානය ඇයට පිරිනැමීය.

ඇය ජාතික චිත්‍රපට සම්මාන, 15 ක්, ෆිල්ම්ෆෙයාර් හොඳම කාන්තා පසුබිම් සම්මාන හතරක්, ෆිල්ම්ෆෙයාර් විශේෂ සම්මානයක්, ෆිල්ම්ෆෙයාර් ලයිෆ්ටයිම් ඇචිව්මන්ට් සම්මානයක් සහ තවත් බොහෝ සම්මාන වලින් පිදුම් ලැබීය. 1974 දී, ඇය ලන්ඩන් හි ප්‍රසංගයක් පැවැත්වූ පළමු ඉන්දියානු පසුබිම් ගායිකාවන්ගෙන් කෙනෙකි. ඇයගේ අවසන් පටිගත කරන ලද ගීතය වූයේ ගේ දියණිය ඉෂා අම්බානිගේ විවාහ මංගල්‍යයේදී ගායනා කිරීමකි.

ළමා අවධිය

ලතා මංගේෂ්කාර්ගේ ළමා කාලයේ ඡායාරූපයක්

මංගේෂ්කාර් උපත ලැබුවේ 1929 දී බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියාවේ කොටසක් වූ ඉන්දෝර්හි කුමාර රාජ්‍යයෙහි මහාරාෂ්ට්‍ර පවුලක, මරාති සහ කොංකනි සංගීතවේදියෙකු වූ සහ ඔහුගේ බිරිඳ ෂෙවන්තිගේ වැඩිමහල් දියණිය ලෙසයි. ඇගේ පියා, දීනානාත් මංගේෂ්කාර්, සම්භාව්‍ය ගායකයෙක් සහ නාට්‍ය නළුවෙකි. වයඹ දිග මහාරාෂ්ට්‍ර තල්නර්හි ගුජරාටි කාන්තාවක් වූ ඇගේ මව, ෂෙවන්ති (පසුව ශුද්ධමතී ලෙස නම් කරන ලදී), දීනානාත්ගේ දෙවන බිරිඳ විය; මියගිය ඔහුගේ පළමු බිරිඳ නර්මදා ෂෙවන්තිගේ වැඩිමහල් සොහොයුරියයි.

ඇගේ පියාගේ සීයා, ගනේෂ් භාත් නවතේ හර්දිකාර් (අභිෂේකි), ගෝවා හි ශිව හි ම් සිදු කළ පූජකවරයෙකි. ඇගේ පියාගේ ආච්චි, යෙසුබායි රානේ, ගෝවේ සිට ඇත. ඇගේ මව් පාර්ශ්වයේ සීයා වන සෙත් හරිදාස් රාම්දාස් ලාඩ්, ධනවත් ව්‍යාපාරිකයෙකු සහ තල්නර් හි ඉඩම් හිමියෙකු වූ ගුජරාට් හි අයෙකි. ඇය පවගාද් හි 'ගර්බාස්' වැනි ගුජරාටි ජන ගී ඉගෙන ගත්තේ ඇගේ මවගේ ආච්චිගෙනි.

දීනානාත් තම පවුල ඔහුගේ උපන් නගරය වන , ගෝවා හඳුනා ගැනීම සඳහා මංගේෂ්කර් යන වාසගම භාවිතා කළේය. ලතා උපතේදී "හේමා" ලෙස නම් කරන ලදී. ඇයගේ පියාගේ එක් නාට්‍යයක ලතිකා නම් කාන්තා චරිතයක් නිසා ඇගේ දෙමාපියන් පසුව ඇය ලතා ලෙස නම් කරන ලදී.

ඇය පවුලේ වැඩිමහල් දරුවා විය. උපන් අනුපිළිවෙල අනුව, , ආශා බෝස්ලේ, , සහ ඇයගේ සහෝදර සහෝදරියන් ය. සියල්ලෝම දක්ෂ ගායකයෝ සහ සංගීතඥයෝ වෙති.

ඇය සිය පළමු සංගීත පාඩම ඉගෙන ගත්තේ ඇගේ පියාගෙනි. වයස අවුරුදු පහේදී ඇය තම පියාගේ සංගීත නාට්‍යවල මරාති නිළියක් ලෙස වැඩ කිරීමට පටන් ගත්තාය. ඇයගේ පළමු පාසලේ දිනයේදී ඇය පිටව ගියේ ඇගේ සොහොයුරිය වන ආශා බෝස්ලේව ඇය සමඟ ගෙන ඒමට ඔවුන් ඉඩ නොදෙන බැවිනි.

ගායන දිවිය

1940 ගණන්වල මුල් වෘත්තීය ජීවිතය

1942 දී, මංගේෂ්කාර්ට වයස අවුරුදු 13 දී, ඇගේ පියා හෘද රෝග හේතුවෙන් මිය ගියේය. ඔවුන් රැක බලා ගත්තේ "නවයුග් චිත්‍රපට්" චිත්‍රපට සමාගමේ හිමිකරු සහ මංගේෂ්කාර් පවුලේ සමීප මිතුරෙකු වන විනායක දමෝදර් කර්නාටකී විසිනි. ගායිකාවක් සහ නිළියක් ලෙස වෘත්තියක් ආරම්භ කිරීමට ඔහු ඇයට උදව් කළේය.

වසන්ත ජෝග්ලේකාර්ගේ මරාති චිත්‍රපටය වන "කිටි හසාල්" (1942) සඳහා විසින් රචනා කරන ලද "නාචු යා ගදේ, ඛේලු සාරි මනි හවුස් භාරරි" ගීතය ඇය ගායනා කළ නමුත් එම ගීතය අවසන් කප්පාදුවෙන් ඉවත් විය. විනායක් ඇයට මරාති චිත්‍රපටයක් වන පහිලි මංගලා-ගෞර් (1942) හි කුඩා චරිතයක් ලබා දුන්නේය. එහිදී ඇය ගායනා කළේ විසින් රචනා කරන ලද "නටාලි චෛත්‍රාචි නාවලයි" ගීතයයි. ඇගේ පළමු හින්දි ගීතය වූයේ මරාති චිත්‍රපටයක් වන ගජබාවු (1943) සඳහා වූ "මාතා එක් සපූට් කි දුනියා බඩල් දේ ටු" ගීතයයි.

1945 දී මාස්ටර් විනායකගේ සමාගම එහි මූලස්ථානය මුම්බායි ගෙන ගිය විට ඇයද මුම්බායි ගියාය. ඇය බින්ඩි බසාර් ඝරානා හි වෙතින් හින්දුස්ථානි ශාස්ත්‍රීය සංගීතය පිළිබඳ පාඩම් ඉගෙන ගැනීමට පටන් ගත්තාය. හින්දි භාෂා චිත්‍රපටයක් වන වසන්ත ජොග්ලෙකාර් ගේ "ආප් කි සේවා මේනෙ" (1946) සඳහා ඇය විසින් රචනා කරන ලද "පා ලගූන් කා ජෝරී" ගායනා කළාය. චිත්‍රපටයේ නර්තනය ඉදිරිපත් කළ , පසුව ප්‍රසිද්ධ ශාස්ත්‍රීය නර්තන ශිල්පිනියක් බවට පත්විය. ලතා සහ ඇගේ සොහොයුරිය ආශා විනායකගේ පළමු හින්දි භාෂිත චිත්‍රපටය වන ‘‘බඩි මා’’ (1945) හි සුළු චරිත නිරූපණය කළහ. එම චිත්‍රපටයේ ලතා ද , "මාතා තේරේ චර්නොන් මේ" ගීතය ගායනා කළාය. ඇය සංගීත අධ්‍යක්ෂක හට හඳුන්වා දෙනු ලැබුවේ විනායකගේ දෙවන හින්දි භාෂා චිත්‍රපටය වන ‘‘සුභද්‍රා’’ (1946) පටිගත කිරීමේදීය.

1948 දී විනායකගේ අභාවයෙන් පසු සංගීත අධ්‍යක්ෂක ගුලාම් හයිඩර් ඇයට ගායිකාවක් ලෙස ගුරුහරුකම් දුන්නේය. ඔහු "ෂහීඩ්" (1948) චිත්‍රපටයේ එවකට වැඩ කරමින් සිටි නිෂ්පාදක සෂධර් මුඛර්ජි හට ලතා හඳුන්වා දුන්නේය, නමුත් මුඛර්ජි විසින් ලතාගේ කටහඬ "ඉතා සිහින්" ලෙස නම් කර බැහැර කළේය. කෝපයට පත් හයිඩර් ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ ඉදිරි වසර කිහිපය තුළ නිෂ්පාදකයින් සහ අධ්‍යක්ෂවරුන් "ලතාගේ පාමුල වැටී" ඔවුන්ගේ චිත්‍රපටවල ගායනා කරන ලෙස "ඇයට කන්නලව් කරන" බවට සපථ කරමිනි. හයිඩර් ලතාට ඇගේ පළමු ප්‍රධාන ගීතය ලබා දුන්නේ "මජ්බූර්" (1948) චිත්‍රපටයේ "දිල් මේරා තෝදා, මුජේ කාහින් කා නා චෝරා" ගීතය සමඟිනි. 2013 සැප්තැම්බරයේ ඇගේ 84 වැනි උපන්දිනයේදී සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී ලතා විසින්ම ප්‍රකාශ කළේ, "ගුලාම් හයිඩර් සැබවින්ම මගේ ගෝඩ් ෆාදර් ය. මගේ දක්ෂතාවය කෙරෙහි පූර්ණ විශ්වාසය තැබූ පළමු සංගීත අධ්‍යක්ෂවරයා ඔහුය" යනුවෙනි.

මුලදී, ඇය පිළිගත් ගායකයා අනුකරණය කළ බව කියනු ලැබේ, නමුත් පසුව ඇය ඇයටම ආවේණික වූ ගායන ශෛලියක් වර්ධනය කර ගත්තාය. ඇය 'නූතන' සහ 'සාම්ප්‍රදායික' කාන්තා ප්‍රධාන චරිත දෙකටම ගැළපෙන පරිදි මේ‍ෆිල් පන්නයේ ප්‍රසංගවලින් ඈත් වෙමින් ඉන්දියානු චිත්‍රපට සංගීතයට නව ගායන ශෛලියක් ගෙන ආවාය. අඩු ශබ්දයක් හෝ විස්තාරයක් සහිත සොප්‍රානෝ පරාසයක කටහඬක්, ඉන්දියානු චිත්‍රපට ගීතවල තනුවට නිශ්චිත හැඩයක් ලබා දීමට ඇයගේ කටහඬේ ප්‍රමාණවත් බරක් තිබුණි. ඇයගේ මුල් කාලීන වෘත්තීය ජීවිතයේදී ඇයට සීමිත කොලරතූරා කුසලතා තිබුණද, ඇයගේ රංගන දිවියේ ප්‍රගතියත් සමඟ ඇය වඩා හොඳ ස්වරය සහ තාරතාව වර්ධනය කළාය. හින්දි චිත්‍රපටවල ගීතවල පද රචනය මූලික වශයෙන් උර්දු කවියන් විසින් රචනා කර ඇති අතර දෙබස් ඇතුළුව උර්දු වචන වැඩි ප්‍රමාණයක් අඩංගු වේ. දිලිප් කුමාර් වරක් හින්දි/උර්දු ගීත ගායනා කරන අතරතුර ඇගේ උච්චාරණය මෘදු ලෙස ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. ඒ නිසා ඇය ෂාෆි නම් උර්දු ගුරුවරයෙකුගෙන් උර්දු භාෂාවෙන් පාඩම් ඉගෙන ගත්තාය. පසුව සම්මුඛ සාකච්ඡා වලදී ඇය කියා සිටියේ නූර් ජෙහාන් කුඩා කාලයේ තමාව අසා ඇති බවත්, බොහෝ දේ පුහුණු වන ලෙස තමාට පැවසූ බවත්ය. ඔවුන් දෙදෙනා වසර ගණනාවක් එකිනෙකා සමඟ සම්බන්ධකම් පැවැත්වූහ.

ඇයගේ පළමු ප්‍රධාන ජනප්‍රිය ගීත වලින් එකක් වූයේ "මහල්" (1949) චිත්‍රපටයේ ගීතයක් වන "ආයේගා ආනේවාලා", සංගීත අධ්‍යක්ෂක විසින් රචනා කරන ලද සහ නිළිය විසින් තිරය මත තොල් සමමුහුර්ත කරන ලදී.

1950 ගණන්වල වෘත්තීය ජීවිතය

1950 ගණන්වලදී, මංගේෂ්කාර්, ( (1951) සහ හීර් (1956) වැනි චිත්‍රපටවල), , , , , ( (1949), (1950), (1950), චෝටි බබී (1950), (1951), ආන්සූ (1953), සහ (1955) වැනි චිත්‍රපට වල), , , , , , රවි, , රොෂාන්, , , , , , සහ ඇතුළු විවිධ සංගීත අධ්‍යක්ෂවරුන් විසින් රචනා කරන ලද ගීත ගායනා කළේය. ඇය 1955 දී ශ්‍රී ලාංකේය චිත්‍රපටියක් වන සඳහා "ශ්‍රී ලංකා, මා ප්‍රියදරා ජය භූමිලා", නම් සිංහල ගීතය ගායනා කළාය. ඇය 1956 දී "වනරාධම්" සමඟින් දමිළ පසුබිම් ගායනයට පිවිසියේ නවුෂාඩ් විසින් රචනා කරන ලද සඳහා වූ "එන්තන් කන්නලන්" යන දෙමළ ගීතය සමඟිනි.

මංගේෂ්කාර් 1953දී (වයස අවුරුදු 23)

ඇය "දීදාර්" (1951), "බයිජු බව්රා" (1952), "" (1954), "උරන් ඛටෝලා" (1955) සහ (1957) වැනි චිත්‍රපටවල නවුෂාඩ් අලි වෙනුවෙන් රාග පදනම් වූ ගීත රාශියක් ගායනා කළාය. . සමඟ ගායනා කරන ලද ඒ චෝරෙ කි ජාත් බඩී බේවෆා යුගල ගීතය, නිර්මාපකයෙකු වන නවුෂාඩ් අලි සඳහා ඇයගේ පළමු ගීතය විය. ඉන්පසු විසින් (1949), (1953), (1955) සහ (1956) සඳහා ලතා තෝරා ගත්තේය. 1957 ට පෙර, නිර්මාපක ඇයව ප්‍රමුඛ ගායිකාව ලෙස තෝරා ගත්තේ ඔහුගේ සාසා (1951), (1955), සහ (1955) හි ඔහුගේ සංගීතය සඳහා ය. කෙසේ වෙතත් 1957 දී ඇය සහ බර්මන් අතර විරසකයක් ඇති වූ අතර, ඇය 1962 වන තෙක් ඔහුගේ ගීත නැවත ගායනා කළේ නැත.

ඇය (1958) හි ගේ "ආජා රේ පර්දේසි" සඳහා හොඳම කාන්තා පසුබිම් ගායිකාව සඳහා දිනා ගත්තාය. සී. රාම්චන්ද්‍ර සමඟ ඇයගේ ඇසුරින් (1951), ෂින් ෂින්කායි බුබ්ලා බූ (1952), අනර්කලී (1953), ‘‘පැහැලි ඡ්‍ලාක්’’ (1954), අසාද් (1955), ආෂා (1957), සහ (1958)’’ වැනි චිත්‍රපටවල ගීත නිෂ්පාදනය කරන ලදී. මදන් මෝහන් වෙනුවෙන් ඇය බාගී (1953), (1955), (1956), (1956), (1957), (1958), (1958), මොහාර් (1959), සහ චචා සින්දාබාද් (1959) වැනි චිත්‍රපට සඳහා ගීත ගායනා කළාය.

1960 ගණන්වල වෘත්තීය ජීවිතය

නවුෂාඩ් විසින් රචනා කරන ලද සහ විසින් තොල් සමමුහුර්ත කරන ලද (1960) හි මංගේෂ්කාර්ගේ "ප්යාර් කියා තෝ ඩාර්නා ක්යා" ගීතය තවමත් ප්‍රසිද්ධය.' (1960) චිත්‍රපටයේ හවායි තේමාවෙන් යුත් "අජීබ් දස්තාන් හේ යේ" ගීතය රචනා කරන ලද්දේ විසිනි.

1961 දී, ඇය "අල්ලා ටෙරෝ නාම්" සහ "ප්‍රභූ ටෙරෝ නාම්" නම් ජනප්‍රිය ගී පටිගත කළේ බර්මන්ගේ සහායකයා සඳහාය. 1962 දී, විසින් රචනා කරන ලද බීස් සාල් බාද් හි "කාහින් දීප් ජලේ කාහින් දිල්" ගීතය සඳහා ඇයගේ දෙවන ෆිල්ම්ෆෙයාර් සම්මානය ඇයට හිමි විය. 1963 ජනවාරි 27 වන දින, පසුබිමට එරෙහිව, ඇය ජවහර්ලාල් නේරු ඉදිරියේ "" දේශප්‍රේමී ගීතය ගායනා කළාය. පසුව අග්‍රාමාත්‍යවරයා කඳුළු සලන්නට හේතු වූ බව පැවසේ.

1963 දී, ඇය සමග නැවත සහයෝගයෙන් කටයුතු කළාය. ඇය ගේ පළමු චිත්‍රපටය වන චෝටේ නවාබ් (1961), පසුව ඔහුගේ (1965), පති පත්නි (1966), බහරොන් කේ සප්නේ (1967), සහ අභිලාෂා (1969) වැනි චිත්‍රපටවල ගීත ගායනා කර ඇත. ඇය " (1965) චිත්‍රපටයෙහි "ආජ් ෆිර් ජීනේ කි ටමන්නා හේ", "ගතා රහේ මේරා දිල්" ( සමග) සහ "පියා තෝසේ", (1967) හි "හෝ‍තෝන් පේ එයිසි බාත්" සහ හි "කිත්නි අකේලි කිත්නි තන්හා" ඇතුළු ජනප්‍රිය ගීත කිහිපයක් ද එස්. ඩී. බර්මන් වෙනුවෙන් පටිගත කළාය.

1960 ගණන් වලදී, ඇය සමඟ ඇයගේ සම්බන්ධය දිගටම කරගෙන ගිය අතර, එයට (1962) චිත්‍රපටයේ "ආප්කී නසරොන් නේ සම්ජේ" ගීතය සහ (1964) හි "ලග ජා ගලේ සහ නේනා බරසේ ගීතත්, 'ජහාන් ආරා (1964) හි "වෝ චුප් රහෙන් තෝ" ගීතය, (1966) හි "තු ජහාන් ජහාන් චලේගා" සහ (1969) හි "තේරි ආන්ඛෝ කේ සිවා" ගීත ඇතුළත් විය. ඇය 1960 ගණන්වල විවිධ ප්‍රභේදවල ගායනයට යොමු කළ සමඟ අඛණ්ඩ ඇසුරක් ද පැවැත්වූවාය.

1960 දශකයේ ඇය සිය වෘත්තීය ජීවිතයේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය ගීත ගායනා කළ සංගීත අධ්‍යක්ෂවරුන් වන "ලක්ෂ්මිකාන්ත්-ප්‍යාරේලාල්" සමඟ ඇයගේ ඇසුරේ ආරම්භය ද දුටුවේය. 1963 දී පටන්, ලතා මංගේෂ්කාර් සමඟ ඇති සම්බන්ධය වසර ගණනාවක් පුරා ශක්තිමත් විය. ඇය වසර 35ක් පුරා ලක්ෂ්මිකාන්ත්-ප්‍යාරේලාල් ගීත රචක යුගලය වෙනුවෙන් ගීත 700කට අධික ප්‍රමාණයක් ගායනා කළ අතර ඒවායින් බොහොමයක් අතිවිශාල ජනප්‍රිය ගීත බවට පත් විය. ඇය (1963), (1964), (1966), මිලාන් (1967), ( 1967), (1968), (1968), (1969), (1969) සහ , ඒ සඳහා ඇයට ඇගේ තුන්වන ෆිල්ම්ෆෙයාර් සම්මානය හිමි විය.

ඇය , , , සහ 'ආනන්දඝන්' නමින් ඇය විසින්ම ඇතුළු මරාති සංගීත අධ්‍යක්ෂවරුන් විසින් රචනා කරන ලද මරාති චිත්‍රපට සඳහා පසුබිම් ගීත කිහිපයක් ද ගායනා කළාය. 1960 සහ 1970 ගණන් වලදී ඇය සලිල් චෞද්රි සහ හේමන්ත් කුමාර් වැනි සංගීත අධ්‍යක්ෂවරුන් විසින් රචනා කරන ලද බෙංගාලි ගීත කිහිපයක්ද ගායනා කළාය. ඇය 1967 දී "" කන්නඩ චිත්‍රපටය සඳහා සංගීත අධ්‍යක්ෂක ලක්ෂ්මන් බර්ලේකාර් වෙනුවෙන් ගීත දෙකක් පටිගත කිරීම මගින් ප්‍රථම වරට කන්නඩ ගායනයට පිවිසියාය. "බෙල්ලනේ බෙලගයිතු" ගීතයට හොඳ ප්‍රතිචාරයක් සහ ඇගයීමක් ලැබුණි.

1960 ගණන්වලදී ඇය , , මන්නා ඩේ, සහ සමඟ යුගල ගීත පටිගත කළාය. 1960 දශකයේ කෙටි කාලයක් ඇය ගායක ගායිකාවන්ට කර්තෘ භාගය ගෙවීම සම්බන්ධයෙන් මොහොමඩ් රාෆි සමඟ හොඳ සබඳතාවක් පවත්වා ගෙන ගියේ නැත. ඇයට අවශ්‍ය වූයේ චිත්‍රපටයේ නිෂ්පාදකයා තෝරාගත් තනු නිර්මාපකයන්ට ලබා දුන් සියයට පහක ගීත කර්තව්‍යයෙන් අඩක් ඉල්ලා සිටීමට රාෆිට සහාය වීමය. නමුත් රාෆි සම්පූර්ණයෙන්ම ප්‍රතිවිරුද්ධ මතයක් ගත් අතර, චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයාට පසුබිම් ගායකයෙකුගේ ප්‍රකාශය ගීතය සඳහා එකඟ වූ ගාස්තුව ගෙවීමෙන් අවසන් වූ බව විශ්වාස කළ අතර එය දෙදෙනා අතර උණුසුම වාද වලට තුඩු දුන්නේය. මායා (1961) චිත්‍රපටයේ තස්වීර් තේරි දිල් මේ ගීතය පටිගත කිරීමේදී ඇති වූ ආරවුලකින් පසුව, දෙදෙනා එකිනෙකා සමඟ ගායනා කිරීම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. සංගීත අධ්‍යක්ෂක ශංකර් ජායිකිෂන් පසුව ඔවුන් දෙදෙනා අතර සංහිඳියාවක් ඇති කිරීමට සාකච්ඡා කළේය.

1970 ගණන්වල වෘත්තීය ජීවිතය

1972 දී, ගේ අවසන් චිත්‍රපටය වන තිරගත විය. මංගේෂ්කාර් විසින් ගායනා කරන ලද සහ ගුලාම් මොහොමඩ් විසින් රචනා කරන ලද "චල්තේ චල්තේ" සහ "ඉන්හි ලොගොන් නේ" ඇතුළු ජනප්‍රිය ගීත එහි ඇතුළත් විය. ඇය "" (1970) හි "රංගීලා රේ", (1971) හි "කිල්තේ හෛ ගුල් යහාන්" සහ (1973) හි "පිය බිනා" ඇතුළුව එස්.ඩී. බර්මන්ගේ අවසාන අවසන් කාලයේ චිත්‍රපට සඳහා ජනප්‍රිය ගීත රාශියක් පටිගත කළාය. ඉන්පසු ඇය මදන් මෝහන් ගේ අවසන් චිත්‍රපට සඳහා ගීත පටිගත කළාය, එනම් (1970), (1970), ( 1973), (1973), (1973), (1975) සහ (1976) ඒ අතරට අයත් වේ.

1970 ගණන්වල ඇයගේ කැපී පෙනෙන ගීත බොහොමයක් ලක්ෂ්මිකාන්ත්-ප්යාරේලාල්, සහ විසින් රචනා කරන ලදී. ඇය රාහුල් දේව් බර්මන් සමඟ අමර් ප්‍රේම් (1972), කැරවාන් (1971), කැටි පතං (1971), සහ ආන්ධි (1975) යන චිත්‍රපටවල බොහෝ ජනප්‍රිය ගීත පටිගත කළාය. ඔවුන් දෙදෙනා , , සහ යන පද රචකයන් සමඟ ඔවුන්ගේ ගීත සඳහා ප්‍රසිද්ධියට පත්ව සිටිති.

1973 දී, ආර්. ඩී. බර්මන්ගේ තනුවට සහ ගුල්සාර් විසින් රචනා කරන ලද චිත්‍රපටයේ "බීටි නා බිටයි" ගීතය සඳහා ඇය හොඳම පසුබිම් ගායිකාව සඳහා වන ජාතික චිත්‍රපට සම්මානය දිනා ගත්තාය. 1974 දී, සලිල් චෞද්රි විසින් යෙදූ තනුවට විසින් රචනා කරන ලද චිත්‍රපටය සඳහා ඇය ඇගේ එකම මලයාලම් ගීතය වන "කදලි චෙන්කදලි" ගායනා කළාය. 1975 දී ඇය විසින් රචනා කරන ලද චිත්‍රපටයේ "රූටේ රූටේ පියා" ගීතය සඳහා ජාතික සම්මානය දිනා ගත්තාය.

1970 දශකයේ සිට ඇය පුණ්‍ය ප්‍රසංග කිහිපයක් ඇතුළුව ඉන්දියාවේ සහ විදේශයන්හි ප්‍රසංග රාශියක් වේදිකා ගත කළාය. ඇය ඉන්දියානු සංගීත ප්‍රසංග බටහිර රටවල දකින ආකාරය පරිවර්තනය කළාය. ඇයගේ පළමු විදේශ ප්‍රසංගය 1974 දී ලන්ඩන් නුවර හිදී පැවැත්විණි. එතෙක් චිත්‍රපට සංගීත ප්‍රසංග යනු ප්‍රජා ශාලා සහ විද්‍යාලවල පවත්වනු ලබන ගීත හා නැටුම් කටයුතු වූ අතර ඒවා බැරෑරුම් ලෙස සැලකුවේ කලාතුරකිනි. මංගේෂ්කාර් ප්‍රධාන ධාරාවේ ශාලාවල පමණක් ගායනා කිරීමට ඉල්ලා සිටි අතර එය එතෙක් සම්භාව්‍ය සංගීතඥයින්ට පමණක් හිමි වූ ගෞරවයක් විය.

ඇය ඇගේ සොහොයුරා වන හෘදයානාත් මංගේෂ්කාර් විසින් රචනා කරන ලද මීරාබායි ගේ "වාහි දෙස්" නම් භජන් ඇල්බමයක් ද නිකුත් කළාය. ඇල්බමයේ ඇති ජනප්‍රිය භජන් වන්නේ "සාන්වෙයා රං රංචි" සහ "උද් ජා රේ කාගා" ය. 1970 දශකයේ මුල් භාගයේදී, ඇය ගලිබ් ගසල් එකතුව, මරාති ජන ගී ඇල්බමයක්, ගනේෂ් ආටිස් ගේ ඇල්බමයක් (සියල්ල ඇගේ සහෝදරයා හෘදයානාත් විසින් රචනා කරන ලද්දකි) සහ සන්ට්ගේ "අභන්ග්ස්" ඇල්බමයක් වැනි වෙනත් චිත්‍රපට නොවන ඇල්බම නිකුත් කළාය. 1978 රාජ් කපූර්-අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද හි, ඇය වසරේ ජනප්‍රියතම ප්‍රධාන තේමා ගීතය "සත්‍යම් ශිවම් සුන්දරම්" ගායනා කළාය.

1970 ගණන්වල අගභාගයේ සහ 1980 ගණන්වල මුල් භාගයේදී ඇය ආර්. ඩී. බර්මන්, , , සහ සමඟ වැඩ කළාය. ඇය ඇසෑමීස් භාෂාවෙන් බොහෝ ගීත ගායනා කළ අතර ඇසෑමි සංගීතඥ සමඟ ඉතා හොඳ සබඳතාවක් ගොඩනඟා ගත්තාය. ඇය ඔහුගේ මඟ පෙන්වීම යටතේ ගැයූ (1993) හි "දිල් හූම් හූම් කරේ" ගීතය එම වසරේ වැඩිම වාර්තාගත අලෙවියක් විය.

1980 ගණන්වල වෘත්තීය ජීවිතය

1980 ගණන්වල සිට මංගේෂ්කාර් යටතේ (1981), (1985), (1988), සහ (1989) වැනි චිත්‍රපට වලත් යටතේ උස්තාදි උස්තාද් සේ (1981), ( 1982), (1983), යේ කේසා ෆර්ස් (1985), සහ (1989) වැනි චිත්‍රපට වලත් ගීත ගායනා කළාය. මීට අමතරව ඇය (1980), (1981), (1982), (1983), (1985), (1985), (1986), සහ රාම් ලකාන් (1989) වැනි වෙනත් චිත්‍රපටවල ගායනා කළාය.. ඇයගේ (1985) හි "සු සු සු යශොදා" ගීතය ජනප්‍රිය ජනප්‍රිය විය. 1980 දශකයේ අගභාගයේදී, ඇය ගේ ආනන්ද (1987) සහ (1988) යන චිත්‍රපටවල පිළිවෙලින් "ආරාරෝ ආරාරෝ" සහ "වලායි ඕසායි" යන ගීත දෙකක් සමඟින් දෙමළ චිත්‍රපට වෙත නැවත පැමිණියාය.

1985 ජූනි මාසයේදී, යුනයිටඩ් වේ ඔෆ් ග්‍රේටර් ටොරොන්ටෝ ඇයට හි රඟ දැක්වීමට ආරාධනා කළේය. ගේ ඉල්ලීම පරිදි ලතා ඇයගේ "" ගීතය ගායනා කළාය.ප්‍රසංගයට 12,000ක් සහභාගී වූ අතර, එය පුණ්‍යායතනය සඳහා ඩොලර් 150,000ක් රැස් කළේය.

1990 ගණන්වල වෘත්තීය ජීවිතය

1990 ගණන්වලදී මංගේෂ්කාර් ආනන්ද - මිලින්ද, නදීම්-ශ්‍රාවන්, ජටින්-ලලිත්, දිලිප් සෙන්-සමීර් සෙන්, උත්තම් සිං, අනු මලික්, ආදේශ් ශ්‍රීවාස්තවා සහ ඇතුළු සංගීත අධ්‍යක්ෂවරුන් සමඟ චිත්‍රපට නොවන ගීත කිහිපයක් පටිගත කළාය. මේ අවදියේදී ඇය , , , , හරිහරන්, , , , , , සහ සමඟ ද ගායනා කර ඇත.

1990 දී ඇය හින්දි චිත්‍රපට සඳහා ඇයගේම නිෂ්පාදන ආයතනයක් දියත් කළාය. ඇයගේ සොහොයුරා හදවත්නාත් විසින් රචනා කරන ලද චිත්‍රපටයේ "යාර සිලි සිලි" ගීතය ගායනා කිරීම වෙනුවෙන් ඇය හොඳම කාන්තා පසුබිම් ගායිකාව සඳහා ඇයගේ තුන්වන ජාතික චිත්‍රපට සම්මානය දිනා ගත්තාය.

ඇය (1989), (1991), (1993), (1994), (1995) , (1997), (2000), (2002) සහ (2004) ඇතුළුව එකල නිෂ්පාදන ආයතනයේ සියලුම චිත්‍රපට සඳහා ජනප්‍රිය ගීත ‍රැසක් ගායනා කර ඇත.

1990 දී ඇය සමඟ (1991), (1991), මෙහ්බූබ් මෙරෙ මෙහ්බූබ් (1992), සාත්වාන් අස්මන් (1992), අයි ලව් යූ (1992), දිල් කි බාසි (1993), අන්තිම් නායි (1993), ද මෙලඩි ඔෆ් ලව් (1993), ද ලෝ (1994), හම් ආප්කේ හේ කෝන්..!]] ( 1994), (1996), ලව් කුශ් (1997), මංචලා (1999), සහ දුල්හාන් බානු මේන් තේරි (1999) චිත්‍රපට සඳහා ගීත ගායනා කර ඇත. ඇය 2000 වසරේ චිත්‍රපටයේ "එක් තු හී භාරෝසා" ගායනා කරමින් තිරයේ පෙනී සිටියාය.

1994 දී ඇය "ශ්‍රද්දාංජලී - අමරණීයයන්ට මගේ උපහාරය" නිකුත් කළාය. එම ගීත ඇල්බමයේ විශේෂත්වය වන්නේ ලතා එකල අමරණීය ගායක ගායිකාවන්ගේ ගීත කිහිපයක් ඇගේම හඬින් ඉදිරිපත් කරමින් ඔවුන්ට උපහාර පිරිනැමීමයි. 1999 දී "ලතා ඕර් ඩි පාෆුම්" නමින් සුවඳ විලවුන් සන්නාමය දියත් කරන ලදී. ඇය එම වසරේම සී සිනෙ යාව ජීව සම්මානයෙන්ද පිදුම් ලැබුවාය. 1999 දී ඇය රාජ්‍ය සභා මන්ත්‍රීවරියක් ලෙස නම් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, ඇය නියෝජ්‍ය සභාපති , ප්‍රනාබ් මුඛර්ජි සහ ඇතුළු මන්ත්‍රීවරුන් කිහිප දෙනෙකුගෙන් විවේචනයට ලක්වූ නිසා රාජ්‍ය සභා සැසිවාරවලට නිතිපතා සහභාගි නොවීය. ඇය නොපැමිණීමට හේතුව අසනීප බව ප්‍රකාශ කළාය; ඇය පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරියක් වීම සඳහා දිල්ලියේ වැටුපක්, දීමනාවක් හෝ නිවසක් ගෙන නොමැති බවද වාර්තා විය.

2000 ගණන්වල වෘත්තීය ජීවිතය

2001 දී, ඉන්දියාවේ ඉහළම සිවිල් ගෞරවය වන සම්මානය ඇයට පිරිනමන ලදී.

එම වසරේම, ඇය ලතා මංගේෂ්කාර් වෛද්‍ය පදනම විසින් කළමනාකරණය කරනු ලබන හි මාස්ටර් දීනානාත් මංගේෂ්කාර් රෝහල පිහිටුවන ලදී. 2005 දී ඇය ස්වරංජලී නම් ස්වර්ණාභරණ එකතුවක් නිර්මාණය කරන ලද අතර එය ඉන්දියානු දියමන්ති අපනයන සමාගමක් වන ඇඩෝරා විසින් නිර්මාණය කරන ලදී. එකතුවෙන් කොටස් පහක් ක්‍රිස්ටීගේ වෙන්දේසියකදී පවුම් 105,000ක් රැස් කළ අතර, එම මුදලින් කොටසක් සහන සඳහා පරිත්‍යාග කරන ලදී. එසේම 2001 දී ඇය "ලජ්ජා" චිත්‍රපටය සඳහා සංගීත නිර්මාපකයෙකු වන ඉලයරාජා සමඟ ඇගේ පළමු හින්දි ගීතය පටිගත කළාය. ඇයගේ "වඩා නා ටෝඩ්" ගීතය එටර්නල් සන්ෂයින් ඔෆ් ද මයින්ඩ් (2004) චිත්‍රපටයේ ඇතුළත් විය. 2007 ජූනි 21 දින, ඇය ජාවෙඩ් අක්තාර් විසින් රචනා කරන ලද සහ මයුරේෂ් පායි විසින් රචනා කරන ලද ගසල් වැනි ගීත අටක් ඇතුළත් සාද්ගි ඇල්බමය නිකුත් කළාය.

2010 ගණන්වල වෘත්තීය ජීවිතය

2011 අප්‍රේල් 12 දින, මංගේෂ්කාර් විසින් ඇය සහ විසින් රචිත "ටෙරා මිල්නා බහුත් අචා ලාගේ" යුගලය අඩංගු සර්හදීන්: මියුසික් බියෝන්ඩ් බවුන්ඩ්‍රීස් ඇල්බමය නිකුත් කරන ලදී.

වසර 14කට පසු, ඇය 2005 බෙවාෆා චිත්‍රපටයේ සඳහා "කයිසේ පියා සේ" ගීතය පටිගත කළාය. විරාමයකින් පසු ඇය නැවත ගායනයට පැමිණි අතර (2015) සඳහා "ජීනා ක්‍යා හේ, ජානා මේනේ" ගීතය ඇගේම චිත්‍රාගාරයේදී පටිගත කළාය. 2012 නොවැම්බර් 28 වන දින, ඇය "එල්.එම්. මියුසික්" නමින් ඇයගේම සංගීත ලේබලයක් දියත් කරන ලද අතර, පළමුවෙන් "ස්වාමි සමර්ත් මහා මන්ත්‍ර" නම් භජන් ගීත ඇල්බමයක් පටිගත කළේය. ඇය ඇල්බමයේ ඇගේ බාල සොහොයුරිය වන ඌෂා සමඟ ගායනා කළාය. 2014 දී, ඇය ගේ කවි ද ඇතුළුව බෙංගාලි ඇල්බමයක් වන ශුරෝධ්වානි පටිගත කළාය. 2019 මාර්තු 30 වන දින, ඉන්දීය හමුදාවට සහ ජාතියට උපහාරයක් වශයෙන් මයුරේෂ් පායි විසින් රචනා කරන ලද "සෞගන්ද් මුජේ ඉස් මිට්ටි කි" ගීතය මංගේෂ්කාර් විසින් නිකුත් කරන ලදී.

ගායනයෙන් ඔබ්බට වෘත්තිය

සංගීත අධ්‍යක්ෂණය

ලතා ප්‍රථම වරට සංගීතය නිර්මාණය කළේ 1955 දී මරාති චිත්‍රපටයක් වන ‘‘රාම් රාම් පව්හානේ’’ සඳහාය. පසුව 1960 ගණන්වල ඇය "ආනන්ද් ගන්" යන අන්වර්ථ නාමයෙන් මරාති චිත්‍රපට සඳහා සංගීතය රචනා කළාය.

• 1960 - රාම් රාම් පවානා
• 1963 - මරත ටිටුක මැල්වාව
• 1963 - මොහිත්‍යාංචි මංජුලා
• 1965 - සාධි මනසේ
• 1969 - තම්බඩි මටි

ඇය "සාධි මනසේ" චිත්‍රපටය වෙනුවෙන් මහාරාෂ්ට්‍ර ප්‍රාන්ත රජයේ හොඳම සංගීත අධ්‍යක්ෂ සම්මානය දිනා ගත්තාය. එම චිත්‍රපටයේම "අයිරනිච්‍ය දේවා තුලා" ගීතය හොඳම ගීතයට හිමි සම්මානය හිමිවිය.

චිත්‍රපට නිෂ්පාදනය

ලතා චිත්‍රපට හතරක් නිෂ්පාදනය කර ඇත:

• 1953 - වාදල් (මරාති)
• 1953 - ජන්ජාර් (හින්දි), සී. රාම්චන්ද්‍ර සමග සම-නිෂ්පාදනය
• 1955 - කාංචන් ගංගා (හින්දි)
• 1990 - (හින්දි)

අසනීපය සහ මරණය

2022 ජනවාරි 8 වන දින, ලතා මෘදු රෝග ලක්ෂණ සහිතව කොවිඩ්-19 ආසාදිත වූ අතර මුම්බායි හි හි දැඩි සත්කාර ඒකකයට ඇතුළත් කරන ලදී. ඇය දැඩි සත්කාර ඒකකයේ රැඳී සිටියේ ඇයගේ සෞඛ්‍ය තත්වයේ "ආන්තික දියුණුවක්" පෙන්නුම් කරමිනි. ඇයට ප්‍රතිකාර කරන වෛද්‍යවරුන් ඇයව ජනවාරි 28 වන දින කෘතිම ස්වසන ආධාරකය ඉවත් කර ඇත්තේ ඇයගේ සෞඛ්‍යය "ආන්තික ලෙස වැඩිදියුණු වීමෙන්" පසුවය. කෙසේ වෙතත්, ඇයගේ සෞඛ්‍ය තත්වය නරක අතට හැරීමෙන් පසු ඇය පෙබරවාරි 5 වන දින නැවත වාතාශ්‍රය ලබා ගත් අතර "ආක්‍රමණශීලී ප්‍රතිකාර" වලට භාජනය වෙමින් සිටියාය.

මංගේෂ්කාර් බහු ඉන්ද්‍රිය අකර්මන්‍ය හේතුවෙන් 2022 පෙබරවාරි 6 වන දින වයස අවුරුදු 92 දී මිය ගියාය. ඇය නියුමෝනියාව සහ කොවිඩ්-19 සඳහා දින 28ක් නිරන්තර ප්‍රතිකාර ලබා ඇත.

ඉන්දියා රජය දින දෙකක ජාතික ශෝක කාලයක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර ඇයට ගෞරවයක් වශයෙන් ජාතික ධජය පෙබරවාරි 6 සිට 7 දක්වා ඉන්දියාව පුරා අඩ කුඹු ලෙළදෙන බව නිවේදනය කළේය. ඉන්දියානු ක්‍රිකට් කණ්ඩායමේ ක්‍රීඩකයන් බටහිර ඉන්දීය කොදෙව් සමග පළමු එක්දින ජාත්‍යන්තර ක්‍රිකට් තරගෙයේදී මංගේෂ්කාර්ගේ වියෝව ගැන ශෝකය පළ කිරීම සඳහා කළු අත් පටියක් පැළඳ සිටියහ. මංගේෂ්කාර්ගේ අවසන් කටයුතු ඇයගේ බෑණනුවන් වන ආදිනාත් මංගේෂ්කාර් විසින් සිදු කරන ලද අතර ආදාහනය සම්පූර්ණ රාජ්‍ය ගෞරව සහිතව එදිනම මුම්බායි හි හිදී පැවැත්විණි.

References

1. "ලතා මංගේෂ්කාර් වෝන්ට් සෙලිබ්‍රේට් 87ත් බර්ත්ඩේ, සේස් 'ජෝ සහීඩ් හියු හායි අන්කි යාඩ් හරො කුර්බානි' ['ගොදුරුවූ තැනැත්තන් සහ ඔවුන්ගේ කැපකිරීම සිහිකරන්න'"]. දි ඉන්ඩියන් එක්ස්ප්‍රස්. 28 සැප්තැම්බර් 2016. http://indianexpress.com/article/music/lata-mangeshkar-has-special-message-for-pakistan-3053252/. 
2. "Lata Mangeshkar". . 10 December 2002. සම්ප්‍රවේශය 22 July 2009.
3. Yasmeen, Afshan (21 September 2004). . The Hindu. 3 November 2004 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 October 2019.
4. "Lata Mangeshkar: The Queen of Melody". Hindustan Times (ඉංග්‍රීසි බසින්). 14 October 2019. සම්ප්‍රවේශය 5 February 2022.
5. "Lata Mangeshkar Awards". Timesofindia.indiatimes.com. සම්ප්‍රවේශය 7 February 2022.
6. The Hindu
7. "Happy Birthday Lata Mangeshkar: 5 Timeless Classics By the Singing Legend". News18. 28 September 2019.
8. "Lata Mangeshkar's last recorded song was the Gayatri Mantra for Isha Ambani's wedding". IndiaToday.
9. divya.bhonsale. "A look at the glorious life of Lata Mangeshkar, the singing legend of India". Asianet News Network Pvt Ltd (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-06.
10. "Unplugged:Lata Mangeshkar". . 20 September 2009.
11. Vashi, Ashish (29 September 2009). "Meet Lata-ben Mangeshkar!". . .
12. "Book on Lata Mangeshkar: A Musical Journey out by January 2016". The Economic Times. සම්ප්‍රවේශය 31 October 2020.
13. Bharatan, Raju (1 August 2016). Asha Bhosle: A Musical Biography (ඉංග්‍රීසි බසින්). Hay House, Inc. pp. 5–7. ISBN .
14. Khubchandani, Lata (2003). ; ; Saibal Chatterjee (eds.). Encyclopaedia of Hindi Cinema. Popular Prakashan. pp. 486–487. ISBN .
15. "Lata, Asha, Usha: Legacy of the sisters". NP News24 (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 28 September 2019. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
16. DelhiFebruary 6, Tiasa Bhowal New; February 6, 2022UPDATED; Ist, 2022 11:00. "Lata Mangeshkar and Asha Bhosle: The sibling revelry". India Today (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022. {{}}: |first3= has numeric name ()CS1 maint: numeric names: authors list ()
17. "Trending news: Lata Mangeshkar did not marry till today, father's death was a big reason!". Hindustan News Hub (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 5 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
18. Suri, Ridhi (6 February 2022). "RIP Lata Mangeshkar: Veteran singer sang her first song at the age of 13. Listen to it here". www.indiatvnews.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
19. "The life & songs of Lata Mangeshkar 2". Sify (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
20. "Lata Mangeshkar: Queen of melody who redefined best of playback singing in Indian Cinema". Jagran English (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
21. "Biographies of Maestros". Swaramandakini.com. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2017.
22. "5 unknown facts about Lata Mangeshkar". The Times of India. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2017.
23. (in en) Aapki Sewa Mein, 31 December 1947, https://open.spotify.com/album/0wu5F0gDnrlwO08Tqz1M6g, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 February 2022 
24. BHANDARI, PRAKASH. "Mahipal, the Unsung Superstar of Indian cinema". Rediff (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
25. (in en) Subhadra (Original Motion Picture Soundtrack), 31 December 1946, https://open.spotify.com/album/5KM4dieTcXRQZeopZyghG4, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 February 2022 
26. "Songs from Subhadra (1946)". www.cinestaan.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
27. Khan, Mansoor (27 September 2013). . glamsham.com. Wayback Machine. 25 May 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
28. Morcom, Anna (5 July 2017). Hindi Film Songs and the Cinema (ඉංග්‍රීසි බසින්). Routledge. ISBN .
29. Dharker, A. (2011). Icons: Men and Women who Shaped Today's India (English බසින්). India: Roli Books. ISBN .{{}}: CS1 maint: unrecognized language ()
30. Bharatan, Raju (1995). Lata Mangeshkar: A Biography. UBS Publishers Distributors. ISBN .
31. "Interview with Lata Mangeshkar – Irrfan". Rajya Sabha TV.
32. Parvez, Amjad (8 August 2014). . DailyTimes. 10 July 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
33. Rahman, Mahbubar. "Lata Mangeshkar : The nightingale of the Ganges | The Asian Age Online, Bangladesh". The Asian Age (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
34. "Lata Mangeshkar: 'Queen of Melody' who redefined music in India". Deccan Herald (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
35. "Sri Lanka Maa Priyadara Jaya Bhoomi – Lata Mangeshkar". Audioboom (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
36. "All You Ever Wanted To Know About Lata Mangeshkar!". www.culturalindia.net (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
37. Parvez, Amjad (August 27, 2014). . DailyTimes. 28 August 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
38. Parvez, Amjad (August 30, 2014). . DailyTimes. 17 October 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
39. Hungama, Bollywood (5 August 2021). "61 Years of Mughal-e-Azam: 5 Unknown facts about the film : Bollywood News – Bollywood Hungama" (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
40. "The Life And Times Of Lata Mangeshkar: A Look Back At The Singing Legend's Illustrious Career – Pride Of The Nation No More". The Economic Times. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
41. "Kavi Pradeep, master of the patriotic song, dies at 84". Rediff.com. 11 December 1998. සම්ප්‍රවේශය 4 November 2010.
42. "Lata Mangeshkar's best songs by SD Burman | Songs Of Yore". www.songsofyore.com (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 28 September 2013. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
43. "Songs from Chhote Nawab (1961)". www.cinestaan.com (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
44. "Lata Mangeshkar Biography: Age, Early Life, Family, Education, Singing Career, Net Worth, Awards and Honours, and more". Jagranjosh.com. 6 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
45. (in en-US) Aaj Phir Jeene Ki Tamanna Hai, Waheeda Rehman Speaks (From "Guide") (Full Song & Lyrics) – Legends – Lata Mangeshkar – Vol 02 – Download or Listen Free – JioSaavn, 30 April 2013, https://www.jiosaavn.com/song/aaj-phir-jeene-ki-tamanna-hai-waheeda-rehman-speaks-from-guide/KQk8QBh1dH0, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 February 2022 
46. (in en) Gaata Rahe Mera Dil (From "Guide"), 28 February 2018, https://open.spotify.com/track/3lckSqgPVQsds7BpITo3eA, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 February 2022 
47. (in en) Piya Tose Naina Laage Re, 1 December 1965, https://open.spotify.com/track/167vjUqFTFeSamxeZytBKn, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 February 2022 
48. "Shazam". Shazam. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
49. "Madan Mohan & Lata made each other famous | The Indian Sub-continent Times". Theistimes.com. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2014.
50. "The enduring legacy of Shankar-Jaikishan". Deccan Herald (ඉංග්‍රීසි බසින්). 17 September 2021. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
51. "Some great songs of Lata Mangeshkar by Shankar-Jaikishan | Songs Of Yore". www.songsofyore.com (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 9 November 2016. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
52. "Lata Mangeshkar...twenty years ago". . 18 August 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
53. Bharatan, Raju (1995). Lata Mangeshkar: A Biography (ඉංග්‍රීසි බසින්). UBS Publishers' Distributors. p. 52. ISBN .
54. "Lata's Kannada songs". Chiloka.com.
55. Ganesh, Deepa (27 June 2017). "Mangeshkars' Kannada songs". The Hindu.
56. Raju Bharatan (23 August 2006). "How fair were they to Mohammed Rafi?: Page 3". Rediff.com. සම්ප්‍රවේශය 28 April 2007.
57. Raju Bharatan (21 August 2006). "How fair were they to Mohammed Rafi?: Page 4". Rediff.com. සම්ප්‍රවේශය 28 April 2007.
58. Dhamini Ratnam (22 November 2012). . . 18 October 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 November 2012. ^[]
59. "MADAN MOHAN... The Musical Legend | The Official Website of Madan Mohan". Madanmohan.in. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2014.
60. Bharatan, Raju (1995). Lata Mangeshkar: A Biography (ඉංග්‍රීසි බසින්). UBS Publishers' Distributors. pp. 45–47. ISBN .
61. "10 facts you should know about Lata Mangeshkar". Rediff (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
62. "Did you know THIS is the only song sung by Lata Mangeshkar in Malayalam? – Times of India". The Times of India (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
63. "Lataji's only Malayalam song 'Kadali Chenkadali' is a sweet reminiscence for Malayalis". Mathrubhumi (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
64. Deora, Mohan; Shah, Rachana (10 February 2017). On Stage with Lata (ඉංග්‍රීසි බසින්). Harper Collins. ISBN .
65. "Voice of India: A tribute to the legendary Lata Mangeshkar". Lifestyle Asia India (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
66. (in en-US) Kora Kagaz – All Songs – Download or Listen Free – JioSaavn, 4 May 1974, https://www.jiosaavn.com/album/kora-kagaz/dR43oIEWUgs_, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 February 2022 
67. "Explained: The Lata phenomenon".
68. "5 unknown facts about Lata Mangeshkar". . 28 March 2014.
69. . Hindustan Times (New Delhi, India). 27 September 2008. 8 February 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2018 – via .
70. Griffin, Matt (12 December 2012). "A tribute to Indian classical music maestro Ravi Shankar". The Royal Albert Hall. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
71. (in en) Lata Mangeshkar – 'Chala Vahi Des' & Meera Bhajans, https://www.discogs.com/release/11293304-Lata-Mangeshkar-Chala-Vahi-Des-Meera-Bhajans, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 February 2022 
72. Desk, India TV News (2 September 2011). "Marathi Music Director Shrinivas Khale Dead". www.indiatvnews.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
73. (in en-US) Lata Mangeshkar – Aajolchi Gaani Koli Geete – Samagra – Vol- 03 – Lata Mangeshkar, Hemanta Kumar Mukhopadhyay – Download or Listen Free – JioSaavn, 31 December 1991, https://www.jiosaavn.com/album/lata-mangeshkar---aajolchi-gaani-koli-geete---samagra---vol--03/8OpxcShb6Hk_, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 February 2022 
74. . Hindustan Times. 17 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2014.
75. Islam, Tariqul (21 February 2016). Influence of Lata Mangeshkar's Songs in My Songs & Life (ඉංග්‍රීසි බසින්). CreateSpace Independent Publishing Platform. ISBN .
76. Sen, Zinia (11 November 2020). "Bhupen loved Lataji: Kalpana Lajmi – Times of India". The Times of India (ඉංග්‍රීසි බසින්). 26 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 October 2020.
77. Usha, R. P. (9 November 2011). "A genius". The Hindu (Indian English බසින්).  0971-751X. 22 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 31 October 2020.
78. "Bhupen Hazarika inspired millions across generations". India News. The Times of India (ඉංග්‍රීසි බසින්). Press Trust of India (PTI). 25 January 2019. 27 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 February 2022.
79. "Lata Mangeshkar". Discogs (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
80. "Lata Mangeshkar and Ram-Laxman are back together". IMDb. සම්ප්‍රවේශය 8 November 2016.
81. Bharatan, Raju (1995). Lata Mangeshkar: A Biography (ඉංග්‍රීසි බසින්). UBS Publishers' Distributors. pp. 58–63. ISBN .
82. Parvez, Amjad (17 August 2014). . DailyTimes. 22 July 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
83. "How Many Languages Has Lataji Sung In? - Rediff.com". m.rediff.com. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
84. "Top Indian songstress sings for United Way". The Montreal Gazette. CP, Google News Archive. 11 June 1985. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
85. Martin, Douglas (12 October 1985). "No Headline". The New York Times.
86. "Lata Mangeshkar, Thank You For The Music". NDTV.com. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
87. "Lata Mangeshkar reacts to Jagjit Singh's death". Hindustan Times (ඉංග්‍රීසි බසින්). 10 October 2011. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
88. (in en) Dilip Sen-Sameer Sen – Aaina, https://www.discogs.com/master/1322215-Dilip-Sen-Sameer-Sen-Aaina, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 February 2022 
89. "RIPDidi: Uttam Singh remembers Lata Mangeshkar, 'Poore raaste hum log hansi-mazak karte jaate the'". Hindustan Times (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
90. Das, Sheela (5 September 2015). "Aadesh Shrivastava: 10 memorable tracks of the talented composer". Bollywood Mantra (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
91. DESAI, MALAY ASHOKKUMAR. TREND SETTERS OF PLAYBACK SINGING (ඉංග්‍රීසි බසින්). Sankalp Publication. ISBN .
92. "Lata Mangeshkar: 'Queen of Melody' who redefined music in India". Deccan Herald (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
93. "Gulzar calls Lata Mangeshkar 'voice of our culture' says she is 'beyond words'". Zee News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
94. "Lata Mangeshkar is beyond words: Gulzar – Times of India". The Times of India (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
95. "Lata Mangeshkar remembers Yash Chopra on his death anniversary: I can't forget the love and respect he gave me". PINKVILLA (ඉංග්‍රීසි බසින්). 21 October 2020. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
96. "Yash Chopra's muse Lata Mangeshkar missing from his next". Hindustan Times (ඉංග්‍රීසි බසින්). 14 September 2012. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
97. Chaudhury, Bodrul (16 September 2012). "Lata Mangeshkar will not be singing for Yash Chopra's Jab Tak Hai Jaan". BollySpice.com – The latest movies, interviews in Bollywood (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
98. "Lata Mangeshkar". m.zeesangam.com. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
99. "A rediff.com Special --- Pukar". www.rediff.com. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
100. "Lata Mangeshkar – Shraddhanjali – My Tribute To The Immortals (Cassette, India, 1992) For Sale | Discogs". www.discogs.com. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
101. (in en) Lata Mangeshkar – Shraddhanjali Vol. 2. My Tribute To The Immortals, https://www.discogs.com/release/11328400-Lata-Mangeshkar-Shraddhanjali-Vol-2-My-Tribute-To-The-Immortals, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 February 2022 
102. Suparn Verma (3 November 1999). "A perfume called Lata". Rediff.com. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2007.
103. "Lifetime Achievement Award: Lata Mangeshkar". Zee Cinema. 24 August 2015.
104. . Rajya Sabha Secretariat, Government of India. 27 September 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2007. ^[]
105. Viral Bhayani (29 November 2002). "Unequal music". The Times of India. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2007.
106. "Straight Answers". The Times of India. 2 March 2003. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2007.
107. "Leave me alone, says Lata". The Times of India. 5 March 2003. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2007.
108. "Lata Mangeshkar: Awards and recognitions received by the legendary singer". Moneycontrol (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
109. "Lata Mangeshkar's jewellery collection raises quake relief funds". 28 November 2005. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2007.
110. jha, subhash k (28 January 2018). "Showbiz world welcomes Ilayaraja's Padma". Deccan Chronicle (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
111. "Eternal Sunshine News". BeingCharlieKaufman.com (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
112. "Lata Mangeshkar launches new album 'Saadgi'". . 21 June 2007. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2007.
113. "Lata Mangeshkar, Nevaan Nigam steal Sarhadein show". The Indian Express. 22 April 2011. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2014.
114. Jha, Pawan (21 April 2011). "सरहदें- एक अच्छी कोशिश" ['Border' – A good try]. BBC (හින්දි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 5 April 2019.
115. "Lata records song with Nadeem — Rediff.com Movies". Rediff.com. 3 January 2003. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2014.
116. "Lata records for Satrangee Parachute". The Indian Express. 17 December 2010. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2014.
117. "Lata is back in playback". Mumbai Mirror. 19 May 2014. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2014.
118. "Lata Mangeshkar launches music label with 'bhajan 'album | Latest News & Updates at Daily News & Analysis". Daily News and Analysis. 28 November 2012. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2014.
119. (in en-US) Shurodhwani (Full Song & Lyrics) – Lata Mangeshkar – Download or Listen Free – JioSaavn, 25 September 2014, https://www.jiosaavn.com/song/shurodhwani/MgopeydoDkY, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 February 2022 
120. "Lata Mangeshkar sings poem Modi recited after Balakot airstrikes, PM says it's inspirational". . 30 March 2019. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2019.
121. . 26 February 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
122. Harish Bhimani (1 January 1995). In Search of Lata Mangeshkar. Indus. p. 322. ISBN .
123. Raju Bharatan (1 January 1995). Lata Mangeshkar: A Biography. UBS Publishers' Distributors. p. 382. ISBN .
124. "Music director, Lata Mangeshkar – Times of India". The Times of India. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2017.
125. Dawar, Ramesh (2006). Bollywood: Yesterday, Today, Tomorrow (ඉංග්‍රීසි බසින්). Star Publications. ISBN .
126. "Lata Mangeshkar is stable now, says Asha Bhosle". The Indian Express (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
127. "Lata Mangeshkar is undergoing aggressive therapy and tolerating procedures: Doctor Pratit Samdani". The Times of India.
128. "Lata Mangeshkar: India singing legend dies at 92". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
129. Banerjee, Shoumojit (6 February 2022). "'Nightingale' Lata Mangeshkar passes away at 92". The Hindu (Indian English බසින්). PTI.  0971-751X. සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
130. "Lata Mangeshkar's last rites at Mumbai's Shivaji Park with full state honours". Hindustan Times.
131. Acharya, Shayan. "IND v WI: Indian team wears black arm bands to mourn death of Lata Mangeshkar". (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 6 February 2022.
132. "Lata Mangeshkar news live updates: PM Modi 'anguished' over demise of Lata Mangeshkar". The Times of India.
133. "Lata Mangeshkar passes away: After Pakistan, Bangladesh pays tribute to legendary singer". Hindustan Times. 6 February 2022.
134. "Pakistanis mourn Lata Mangeshkar too, say 'even 1,000 Pakistan cannot compensate this loss'". Theprint. 6 February 2022.
135. "Melodies of Lata Mangeshkar are universal, forever, says former Afghan President". ANI News. 6 February 2022.
136. "Legendary Singer Laid to Rest With Full State Honours; PM Modi, Shah Rukh Khan Attend Funeral". News18.