ඉස්ලාමය සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය

ඉස්ලාමය යනු පරිපූර්ණ ජීවන පද්ධතියකි. එනම් එය අනෙකුත් බොහෝ ආගම් මෙන් ආධ්‍යාත්මික මතවාද පමණක් ඉදිරිපත් කිරීමෙන් වැළකී රාජ්‍යය පාලනය, මානව හිමිකම්, අපරාධ, පවුල් කටයුතු, ගනුදෙනු වැනි සෑම අංශයක් ම සම්බන්ධයෙන් අනුගමනය කළ යුතු ක්‍රමය දක්වා ඇත. ඒ හුදු අනුශාසනාවක් වශයෙන් නොව නීතිය වශයෙනි. එම නීතිය ම අනුගමනය කරන ලෙස ඔවුන්ට අණ කර තිබේ. එම නීති කඩකිරීම ආගමික වශයෙන් පවක් ලෙස සැලකෙන අතර ඇතැම් වැරදි සදහා මෙලොව දී ලබා දිය යුතු දඩුවම් ද නියම කර ඇත.

මෙසේ කුරානයේ ඇති වැකි සහ නබිතුමාගේ කියමන් හා ක්‍රියාවන් මත පදනම් ව ඊට සපයන අර්ථ නිරූපණ හරහා බිහිකරගන්නා චර්යා ධර්ම පද්ධතිය ඉස්ලාමීය නීතිය (ෆික්) වේ. විවිධ ඉස්ලාමීය නිකායන් හා නීති විද්වතුන්ගේ අර්ථ නිරූපණය හේතුවෙන් මෙය සුලු වශයෙන් වෙනස් වන තැන් ද ඇත. මෙසේ විවිධ වීම හේතුවෙන් නීති ගුරුකුල (මද්හබ්) ද බිහි වී තිබේ. බහුතරයක් මුස්ලිම්වරු අයත් වන සුන්නි නිකායේ ෂාෆි ඉ, මාලිකි, හන්බලි, හනෆි ලෙස මෙවැනි ගුරුකුල හතරක් පවතින අතර සුලුතර මුස්ලිම්වරු වන ෂියා මුස්ලිම්වරුන්ගේ ජෆාරි ලෙසත් පවතින ගුරුකුල ඉන් ප්‍රධාන ය.

සම්භාව්‍ය ඉස්ලාමීය නීතිය තුළ යොදාගැනීම පිළිගත් අවස්ථා කීපයක් ම හදුනා ගත හැකි අතර ජාත්‍යයන්තර ව පිළිගත් මානව හිමිකම් කඩවීමට ඉඩ සැලසීම තුළ මේ ප්‍රතිපාදන දැඩි විවේචනයට ද ලක් ව තිබේ. පවුල තුළ අනුබල දෙන ඇතැම් ප්‍රතිපාදන, ඉස්ලාම් නීතියේ ඇති ඇතැම් අසාධාරණ අපරාධ වැරදි සදහා ලබාදෙන දඩුවම්, ඉස්ලාමීය නීතියේ ඇතැම් ප්‍රතිපාදන නිසා ඇතිවන අමානුෂික තත්ත්වයන් සහ යුද්ධෝපදේශ (සටන් කළ යුතු අය, කළ යුතු ආකාරය, කළ යුතු අවස්ථා) මේ යටතට ගැනේ. සැමියාට බිරිද ව කායික ව හික්මවීමට ඇති අවසරය, ආගම හැරයන්නන්ට ලබාදීම, විවාහකයන් අතර සදහා ගල්ගසා මැරීම, සමලිංගිකයන් මරාදැමීමට සහ සිරගතකිරීමට අණදෙන ප්‍රතිපාදන, හිමිකරුවන් විසින් යුද්ධයේ දි අල්ලාගත් (වහල්) කාන්තාවන් නීත්‍යානුකූල වීම, ඇසින් දුටු සාක්කිකරුවන් හතර දෙනෙක් සැපයීමට අසමත් වීම මත ස්ත්‍රී දූෂණයකට ලක් වූ අය පවා අනාචාරය වරදට මරණ දඩුවමට හෝ කසපහරට ලක්වීම වැනි තත්ත්වයන් සහ ඊට තුඩුදෙන ප්‍රතිපාදන නිදසුන් ලෙස දැක්විය හැකි ය.

ෂරියා නීතිය

ෂරියා නීතිය යනු ඉස්ලාමය තුළ දක්නට ලැබෙන ආගමික නීතිය යි. එය ගොඩනැගී ඇත්තේ කුරානයේ සදහන් ආගමික නියමකිරීම් සහ නබිතුමාගේ ක්‍රියාවන් (සුන්නා) සහ ප්‍රකාශයන් (ඒකවචන – හදීත්/ බහුවචන - හදීස්) මූලාශ්‍ර කර ගනිමිනි. කුරානය සහ නබිතුමන්ගේ ක්‍රියා සහ කියමන් මෙහි ප්‍රාථමික මූලාශ්‍ර ලෙස සැලකේ. ඒවායෙහි කිසිවක් සදහන් නොවන අවස්ථාවන් හි දී ඉස්ලාමීය විද්වතුන් විසින් නීතිය නිපදවෙනු ලැබෙති. සුන්නි හා ෂියා යන ඉස්ලාම් ධර්මයේ ආගමික බෙදීම් සහිත කණ්ඩායම් අතර මෙන් ම සුන්නි නිකායේ හනෆි, මාලිකි, ෂාෆි ඉ, හන්බලි වැනි නීතියේ අර්ථනිරූපණ පදනම් කරගත් ගුරුකුලයන් අතර ද මෙසේ නිපද වූ ඇතැම් නීති අතර වෙනස්කම් ඇත. මෙසේ නීති නිපදවීමේ දී නබිතුමන්ගේ සහගාමිකයන් (සහාබාවරු) එකග වූ කරුණු සැලකීම (ඉජ්මා), කුරානයේ සහ හදීත්හි දක්වා ඇති වෙනත් කරුණු අනුසාරයෙන් අපෝහනය කිරීම (කයියා), ඉස්ලාමීය ව නිවැරදි දෙය පිළිබද නීති විද්වතුන්ගේ අභිමතය යෙදීම (ඉජ්තිහාද්) සහ පැවති සිරිත් දෙස යොමුවීම (උර්ෆ්) යන ක්‍රමවේදයන් අනුපිළිවෙළින් යොදාගැනේ. එනම් පළමුවැන්න යොදාගත නොහැකි නම් දෙවැන්න ද, දෙවැන්න යොදාගත නොහැකි නම් තෙවැන්න ද ආදී වශයෙනි. ෂරියා නීතිය මුස්ලිම් රටවල නීති සම්පාදනය කෙරෙහි විශාල බලපෑමක් කිරීමට සමත් වී තිබේ. සමහර මුස්ලිම් රටවල් එය රටේ ව්‍යවස්ථාව ලෙස හෝ ප්‍රධාන නීති මූලාශ්‍රය ලෙස හෝ යොදාගනිති. නිදසුන් වශයෙන් සවුදි අරාබිය, සුඩානය, ඉරානය, ඉරාකය, ඇෆ්ගනිස්ථානය, පාකිස්තානය, බෲනායි, එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය, කටාර්, යේමනය සහ මොරිටානියාව දැක්විය හැකි ය. මේ රටවල නීතියේ වැඩිකොටසක් හෝ සියල්ල ම ෂරියා ව වෙයි. සවුදියේ ලිඛිත නීතියක් හෝ මිනිසුන් විසින් සම්පාදිත නීතියක් නැති අතර කුරානය ප්‍රමුඛ ඉස්ලාමීය නීතිය රටේ එකම නීතිය ලෙස ක්‍රියාකරයි. ඉහත සදහන් කළ ෂරියාව අනුගමනය කරන රටවල හිස ගසා මරා දැමීම, කසපහර දීම, ගල් ගසා මැරීම යන ඉස්ලාමීය නීතියේ එන දඩුවම් ක්‍රියාත්මක කරනු දැකිය හැකි ය. අධිකරණයෙන් ම හෝ වෙනත් ආයතනයක් විසින් ඒ ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබෙති. ෂරියා නීතිය මුලුමනින් ම ස්ථාපිත කරගැනීම ලොව පුරා විවිධ න්‍යායපත්‍රවල දිගුකාලීන අරමුණ වී තිබේ. බටහිර රටවල ද සංක්‍රමණය වූ මුස්ලිම්වරු නාමයෙන් එය ක්‍රියාත්මක කරවන මෙන් හඩනගති. ෂරියා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීමේ යෝජනාව සමාජ ආන්දෝලනයන්සහ වාර්ගික ගැටුම් පමණක් නොව සන්නද්ධ අරගල පවා ඇතිකිරීමට හේතුකාරක වී තිබේ. ආගමික මූලධර්ම පදනම් කරගත් ෂරියා නීතිය නූතන නීතියට සපුරා වෙනස් දර්ශනයක් අනුගමනය කිරීම නිසා , මානව හිමිකම්, , වැනි ඇගයුම් සුරැකීමට එහි ඇති අසමත්භාවය ෂරියාව සම්බන්ධ ව විවේචන පැනනැගීමට හේතු වී තිබේ.

ඉස්ලාමය සහ යුද්ධය

ජිහාඩය

ජිහාඩ් (جهاد) යනු සිය ආගම ආරක්ෂා කිරීමට මුස්ලිම්වරුන්ට ආගමින් පැවරී තිබෙන වගකීම හැදින්වීම සදහා යෙදෙන ඉස්ලාමීය ආගමික යෙදුමකි. අරාබි බසින් ජිහාඩ් යනු වීර්යය, අරගලය, සුරක්ෂිතවීම යන අරුත් දෙන නාමපදයකි. ජිහාඩයේ යෙදෙන පුද්ගලයා මුජාහිද්වරයකු වේ. එහි බහුවචනය මුජාහිදීන් (مجاهدين) යන්නයි. ජිහාඩ් යනු කුරානයේ නිරන්තර ව දකින්නට ලැබෙන වචනයක් වේ. "අල්-ජිහාඩ් ෆි සබිල් අල්ලාහ්" (අල්ලාහ්ගේ මාර්ගයෙහි වීර්යය කරන්න/සටන් කරන්න) යනාදී වශයෙන් එය මනුෂ්‍යයන් වශයෙන් දෙවියන්ගේ අභිලාෂය කෙරෙහි ක්‍රියාකිරීම/අවනත වීම හදුන්වනු පිණිස භාවිත වී ඇත. ෂාෆි ඉ ගුරුකුලයේ ෂරියා අත්පොත වන Reliance of the Traveller ග්‍රන්ථයට අනුව ජිහාඩ් යනු මුස්ලිම් නොවන්නන්ට එරෙහි ව කරන යුද්ධය වන අතර නිරුක්තිමය වශයෙන් ආගම ස්ථාපිත කිරීම සදහා කරන සංග්‍රාමය හැදින්වීමට යෙදෙන මුජාහදා යන වදනින් බිදී ඇත.^[]

මුහම්මද්ගේ සහ රශිදුන් හෙවත් සත්‍ය මගපෙන්වීම ලද යනුවෙන් හැදින්වෙන මුල් කාලිෆ්වරුන් සිව්දෙනාගේ යුධ ජයග්‍රහණයන්

මුස්ලිම්වරුන් සහ ඉස්ලාම් විද්වතුන් අතර ද ජිහාඩ් යන්නේ නිර්වචනය පිළිබද මතභේද පවතී. මුස්ලිම්වරුන් සහ මුස්ලිම් නොවන අය ද ඇතුලු ව බොහෝ විද්වතුන් මෙන්ම Dictionary of Islam ග්‍රන්ථය ද ජිහාඩ් යන්නේ අර්ථ දෙකක් ඇති බව පිළිගනී. එනම් සිය අභ්‍යයන්තරය සමග කරන ආධ්‍යාත්මික අරගලය (උත්තම ජිහාඩය) සහ බාහිරය සමග කරන භෞතික අරගය හෙවත් ඉස්ලාමයේ සතුරන්ට එරෙහිව කරන අරගලය (ද්විතීයික ජිහාඩය) ත් වශයෙනි. ඉස්ලාමයේ සතුරන්ට එරෙහි ව කරන යුද්ධය සන්නද්ධ අරගලයක් වීමට හෝ නොවීමට පුලුවන. ජිහාඩ් යන්න බොහෝවිට ශුද්ධ යුද්ධය යනුවෙන් පරිවර්තනය වී ඇතත් එම පරිවර්තනය ප්‍රශ්නකාරී ය.

ප්‍රාචීනවාදියකු වන බර්නාඩ් ලුවිස්ට අනුව "සම්භාව්‍ය ඉස්ලාමීය විද්වතුන්ගෙන්, නීතිවේදීන්ගෙන් සහ හදීස් කලාවේ විශේෂඥයන්ගෙන්” අති බහුතරය ජිහාඩය යන්න අවබෝධ කරගෙන ඇත්තේ සන්නද්ධ අරගලයක් යන අර්ථයෙනි. ජාවෙද් අහ්මද් ඝමිදි නම් නූතන ඉස්ලාමීය විද්වතා පවසන පරිදි ජිහාඩය සෑමවිටම වරදකාරීව හැසිරෙන පුද්ලයන්ට එරෙහිව සන්නද්ධ අරගලයක් විය යුතු බවට ඉස්ලාමීය විද්වතුන් අතර එකගත්වයක් පවතී. ජොනතන් බර්කීට අනුව කුරානය ජිහාඩයේ යෙදෙන ලෙස මුලින් සදහන් කරන්නට ඇත්තේ මුහම්මද්ගේ කාලීන පසමිතුරන්, මක්කාවේ ගෝත්‍රික ලබ්ධිකයන් හෝ මදීනාවේ යුදෙව්වන් ඉළක්ක කරගෙන විය හැකි වුවත් මේ පිළිබද ව කුරානීය ප්‍රකාශ නව සතුරන් අභිමුඛ වූ විගස ඔවුන් දෙසට එල්ල කළ හැකි පරිද්දෙන් ඉදිරිපත් වී තිබේ. ජිහාඩයේ නීති පිළිබද ව ප්‍රථම ලියවිල්ල අබ්ද් අල්-රහ්මාන් අල් අව්සායි සහ මුහම්මද් ඉබ්න් අල්-හසන් අල් ෂයිබානි විසින් රචනා කරන ලදී.

ප්‍රථම වරට යුධමය ජිහාඩයක් ඇතිවූයේ මුහම්මද් සහ ඔහුගේ අනුගාමිකයන් වූ සුලු පිරිස මක්කම සිට මදීනාවට ගමන් කිරීමෙන් අනතුරුව මදීනාවේ සිටි අයගෙන් පිරිසක් ඉස්ලාමයට හරවා ගැනීමට හැකි වූ පසුව ය. මක්කාවාසීන්ට එරෙහිව සටන් කිරීමට අණකරන ප්‍රථව වැකි 22 වන පරිච්ඡේදයේ 39-40 වැකි වෙයි. මුහම්මද්ගේ පසුකාලීන ජීවිතයේ ප්‍රධාන අරමුණ වූයේ සිය පාර්ශ්වකරුවන් සංඛ්‍යාවද මුස්ලිම් පාලනය යටතේ පවතින ප්‍රදේශය ද පුලුල් කරගැනීමයි.

රිචඩ් එඩ්වර්ඩ්ස්ට සහ ෂෙරීෆා සුහුර්ට අනුව ආක්‍රමණික ජිහාඩය යනු මුල් මුස්ලිම් ප්‍රජාව විසින් කරන්නට යෙදුණු ජිහාඩයයි. ඔවුන් ව අතුගා දැමීමට බලා සිටි අරාබි ගෝත්‍රවල සාමූහික බලයට එරෙහිව සන්නද්ධ ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය නොකර ආරක්ෂා විය නොහැකි වූ බැවිනි. සාමූහික වගකීමක් ලෙස සිදුකරන ජිහාඩය (ෆාඩ් කිෆායා) සහ ආක්‍රමණික ජිහාඩය සම්භාව්‍ය ඉස්ලාම් නීති සම්ප්‍රදාය තුළ පර්යාය සංකල්ප වන අතර ආක්‍රමණික ජිහාඩයක් පිණිස අණ කළ හැක්කේ කාලිෆ්වරයකුට පමණි. එහෙත් පුද්ගලික වගකීමක් ලෙස කළ යුතු ජිහාඩය (ෆාඩ් අයින්) කිරීම සදහා අවශ්‍ය වන්නේ ඉස්ලාමය හෝ මුස්ලිම්වරුන් ඉළක්ක කරගනිමින් පීඩනයක් සිදුවන බව පෙනී යාම පමණි.

ආර්හස් විශ්වවිද්‍යාලයේ ව්‍යාපාර සංවර්ධනය සහ තාක්ෂණය පීඨයේ සහකාර මහාචාර්යවරියක වන ටීනා මෙගාර්ඩ් ලොව විශාලත ම ආගම් 10 හි ආගමික ලියවිලිවල ප්‍රචණ්ඩත්වය පිළිබද ව අධ්‍යයනයක් කර තිබේ. සංවාදයක දී ඇය පවසා සිටියේ ඉස්ලාම් ධර්මයේ මූලික ග්‍රන්ථ අනිකුත් ආගමික ග්‍රන්ථවල ඇති ප්‍රමාණයට වඩා විශාල පරිමාණයකින් අන්‍යලබ්ධිකයන්ට එරෙහි ව ප්‍රචණ්ඩත්වය සහ ප්‍රහාරකත්වය පිණිස අණ කරන බවයි. එම මූලාශ්‍ර තුළ ත්‍රස්තවාදයට සෘජුව ම අනුබල දෙන තැන් ද තිබෙන බව ඇය තර්ක කරමින් පවසයි.

තවලම් කොල්ලකෑම

තවලම් කොල්ලකෑම් යනු මුහම්මද් නබිතුමන් විසින් සිය අනුගාමිකයන්ගේ ද සහයෙන් කරන ලද සන්නද්ධ වැටලීම් මාලාවකි. මක්කාවේ වැසියන් දැක්වූ සතුරු ප්‍රතිචාර හේතුවෙන් මක්කම සිට මදීනාවට පැමිණි පසු එහි සිටි, මුස්ලිම්වරුන්ට පක්ෂපාත වූ ගෝත්‍ර ද සමග එක් ව මක්කාවේ සිට ගමන් කළ කුරයිෂ්වරුන්ට අයත් තවලම් ඉළක්ක කරගනිමින් සිදුකළ මෙම යුධ මෙහෙයුම් සිදුකළේ අල්ලාගත් පිරිස්වලින් බුද්ධි තොරතුරු සපයා ගැනීමටත් තවලම්වල වූ බඩු බාහිරාදිය අත්පත් කර ගැනීමටත් ය. නබිතුමන්ගේ අරමුණ වූයේ එ මගින් මක්කාවේ ආර්ථිකය බිද දැමීමයි. අනෙක් අතට ඔහුගේ අනුගාමිකයන්ට ආදායම් මාර්ගයක් නොවීම ද මීට හේතු විය. සිය සනුහරයේ ම අය සමග සටන් නොකළ යුතු බවට වූ අරාබි සම්ප්‍රදායක් ද ඔහු විසින් මෙසේ තවලම් කොල්ලකෑම විසින් කඩකරන ලදී.

කුරානය තුළ

ප්‍රධාන ලිපිය: කුරානය සහ අන්‍යාගමිකයන්ට එරෙහි ප්‍රචණ්ඩත්වය

ඉස්ලාම් නීතිය තුළ මානව හිමිකම් සම්බන්ධ ගැටලු තැන්

දේවාපහාසය

මුහම්මද් සහ ඔහුගේ අනුගාමිකයන් ඉදිරියේ අලි විසින් නද්ර් ඉබ්න් අල් හාරිත්ගේ හිස ගසා දමන අයුරු දැක්වෙන සියෙර් අයි නබි හි එන සිතුවමක්.

දෙවියන්, මුහම්මද් හෝ ඉස්ලාමය තුළ ශුද්ධත්වයෙන් සැලකෙන වෙනත් කවර හෝ දෙයක් සම්බන්ධයෙන් භක්තියෙන් තොර බව හෝ හෙලාදැකීම පෙන්නුම් කරන ක්‍රියාවක් හෝ ප්‍රකාශයක් දේවාපහාස වරද යටතට ගැනේ. කුරානය දේවාපහාසය නොකරන ලෙස අවවාද කරන නමුත් ඒ සදහා මෙලොව දී ලබා දිය යුතු කිසිදු දඩුමක් සදහන් නොකරයි. එහෙත් ෂරියා නීතියේ කුරානය හැරුණු කොට ඇති ප්‍රබල මූලාශ්‍රයක් වන හදීස (නබිතුමාගේ ප්‍රකාශ) දේවාපහාසය සදහා මරණ දඩුවම තෙක් විවිධ දඩුවම් යොදාගැනීමට පදනම සපයයි. දේවාපහාසය සම්බන්ධයෙන් අදහස් පළකරන කුරාන වැකි රැසක් ඇති අතර දේවාපහාසකයන්ට දඩුවම් කිරීමට සහ දඩුවම් කිරීම සාධාරණීකරණයට ඉස්ලාමීය ඉතිහාසය තුළ නිතර භාවිත වී ඇත්තේ මේ අතරින් 5 වැනි පරිච්ඡේදයේ 33 වන වැකියත් 33 වන පරිච්ඡේදයේ 57-61 වැකිත් ය. වරද කරන පුද්ගලයාගේ ස්ත්‍රී-පුරුෂභාවය මත මෙන් ම ඔහු හෝ ඇය මුස්ලිම්වරයකු ද නැත් ද යන්න මත ද දේවාපහාසය සදහා එක් එක් මද්හබය විසින් වෙනස් දඩුවම් අදාල කෙරේ. මේ දඩුවම දඩයක්, සිරගත කිරීමක්, කසපහර ගැසීමක්, අත්/පා කපා දැමීමක්, එල්ලා මැරීමක් හෝ හිස ගසා දැමීමක් විය හැකි ය.

දේවාපහාස වරදක් කළ බවට චෝදනා ලැබූ තැනැත්තකුට දිය යුතු දඩුවම නියම කර එය ඉටු කරන ලෙස ප්‍රසිද්ධ නියෝගයක් (ෆත්වා) ඉස්ලාම් පූජකවරයකු විසින් නිකුත් කරනු ලැබිය හැකි ය.

ඉස්ලාමීය මූලාශ්‍රවලට අනුව පූර්ව ඉස්ලාමීය ගෝත්‍රික ආගමිකයකු වූ අරාබි ජාතික නද්ර් ඉබ්න් අල් හාරිත් නම් වෛද්‍යවරයා අරාබිවරුන්ට ඉපැරණි මිත්‍යා කතන්දර කීමටත් මුහම්මද්ට සමච්චල් කිරීමටත් පුරුදු ව සිටියේ ය. බද්ර් යුද්ධයෙන් පසු අල් හාරිත් ජීවග්‍රහයෙන් ගත් අතර පළිගැනීම් වශයෙන් ඔහු ව මරාදැමීම මුහම්මද් විසින් සිය බෑණා වන අලිට පවරන ලදී.

ආගම අත්හැරීම

2013 වන විට මුස්ලිම් බහුතර රටවල් කීපයක ඉස්ලාමය අත්හැරීම සදහා දඩුවම් ක්‍රියාත්මක වී තිබුණු හෝ යෝජිත වී තිබුණු ආකාරය.

ඉස්ලාමය තුළ ආගම අත්හැරීම බරපතළ අපරාධ වරදක් ලෙස සැලකේ. කෙසේනමුත් නූතන විද්වතුන් අතලොස්සක් මීට වෙනස් මතයක් දරනු දැකිය හැකි ය. මෙහි දී ආගම අත්හැරීම යන්නෙන් මුස්ලිම්වරයකු සිය ක්‍රියා හෝ වචන මගින් චේතනාන්විත ව සිය ආගම අත්හළ පෙන්නුම් කිරීම අදහස් වෙයි.

ආගම අත්හැරීම සංයුක්ත වන කාරණා සහ එයට නිසි දඩුවම පිළිබද ව ඉස්ලාමීය නීති විද්වතුන් අතර මතභේද පවතී. ඉස්ලාමය තුළ ආගම අත්හැරීම යන්නට නව දහමක් වැළද ගැනීම, කිසිදු ආගමික විශ්වාසයකින් බැහැර වීම, කිසියම් ඉස්ලාම් ආගමික විශ්වාසයක් හෝ මූලධර්මයක් (නිදසුන් ලෙස අල්ලාහ්ගේ සර්වබලධාරීත්වය හෝ නබිවරයාගේ වක්තෘත්වය) ප්‍රතික්ෂේප කිරීම හෝ ප්‍රශ්න කිරීම, දෙවියන් සරදමට ලක් කිරීම හෝ යන සියලු ක්‍රියා මෙම වරද යටතේ ගැනේ. කෙසේවුවත් සිය කැමැත්තෙන් සිදු නොවන මෙවැනි ක්‍රියා, එනම් උමතුබව නිසා, බලකිරීම නිසා හෝ ආගමික හිංසනයකින් ගැලවීම සදහා නොමග යැවීමක් ලෙස සිදුකරන විට අපරාධයක් ලෙස නොසැලකේ. (වැඩි විස්තර සදහා සහ කිත්මාන් යන සංකල්ප ඇසුරු කරන්න.)

ඓතිහාසිකව ඉස්ලාම් විද්වතුන් අතිබහුතරයකගේ ම මතය වී ඇත්තේ ආගම අත්හැරීම හදද් ගණයේ අපරාධයක් සහ බරපතළ අකුසලයක් බවත් එහෙයින් එය ඉස්ලාම් නීතිය තුළ මරණ දඩුවම ලබා දිය යුතු රාජද්‍රෝහී ක්‍රියාවක් බවත් ය. ඉස්ලාම් ධර්මානුකූල ව කිසිසේත් වෙනස් කළ නොහැකි නීතියක් ලෙස මෙය ඔවුන් දැක තිබේ. සුන්නි මුස්ලිම්වරු අතර ඇති මද්හබ් හතරෙන් එකක් වන ෂාෆි නීති ගුරුකුලයේ නිර්මාතෘවරයා වන ෂාෆි ඉ විද්වතා කුරානයේ 2: 217 වැකිය අර්ථනිරූපණය කරමින් එය ආගම හැරයන්නන්ට මරණ දඩුවම දිය යුතු බවට කුරානය පවසන අවස්ථාවක් ලෙසත් ඒ සදහා ඇති ප්‍රධාන සාක්ෂිය ලෙසත් දක්වයි. (ශ්‍රී ලංකාවේ මුස්ලිම්වරුන් ද බහුතරයක් සුන්නිවරු වන අතර ඔවුන්ගෙන් ද බහුතරය ෂාෆි ගුරුකුලයේ නීති අනුගමනය කරන අය වෙති.සෙසු අය හනෆි ගුරුකුලයට අයත් වෙති.)

ක්‍රිස්තියානිය කරා ගිය පුද්ගලයකු සම්බන්ධ සිද්ධියක දී ෆත්වා කමිටුව ලබා දුන් තීන්දුවක්: "ඉස්ලාමය හැරගොස් ඇති බැවින් ඔහුට වරද නිවැරදි කරගැනීමට ආරාධනා කළ යුතු ය. ඔහු ඉස්ලාමය කරා පෙරළා නොපැමිණියහොත්, ඉස්ලාම් නීතිය යටතේ තිබෙන අයිතිවාසිකම් හා යුතුකම් අනුව කටයුතු කරමින් ඔහු මරාදැමිය යුතු ය.” මෙම පිළිවෙත ම සහ දඩුවම ම ඔහුගේ දරුවන්ට ද කරා එළඹුණු පසු අදාල කළ යුතු බව ද මෙහි දක්වා ඇත.

ආගම අත්හැරීමේ දඩුවම වශයෙන් රජය විසින් ඔවුන්ගේ විවාහ අවලංගු කිරීමත්, දරුවන්ගේ භාරකාරත්වය සහ දේපල අයිතිය අහිමි කිරීමත් මරණ දඩුවම ලබා දීමට අමතර ව සිදු වේ. මරණ දඩුවම ලබාදීමට පෙර සාමාන්‍යයෙන් නැවත ආගමට පැමිණීමට දින කීපයක පොරොත්තු කාලයක් ද දෙනු ලැබේ. එසේ කළහොත් දඩුවමින් මිදිය හැකි ය.

ආගම අත්හරින කාන්තාවන් උදෙසා ද මරණ දඩුවම ක්‍රියාත්මක කළ යුතු බව සුන්නි නිකායේ ෂාෆි ඉ, මාලිකි සහ හන්බලි යන මද්හබ්වල මතය වන අතර සුන්නි නිකායේ හනෆි මද්හබයේ මතය වන්නේ නැවත ඉස්ලාමය වැළද ගන්නා තුරු ඔවුන් ව සිරගත කර තැබිය යුතු බවයි.

කෙසේනමුත් ඇතැම් මුල්කාලීන ඉස්ලාමීය විද්වතුන් මරණ දඩුවම ලබාදීමට එකග වී නැති අතර ඒ වෙනුවට යළි ඉස්ලාමය වැළදගන්නා තුරු නොවෙනස් සිරදඩුමක් ලබාදිය යුතු බව පවසා ඇත. හනෆි මද්හබයට අයත් ඉස්ලාමීය වියතකු වන සරක්ෂි ද මහජන කැළඹීම් ඇතිකරනසුලු දේශපාලනික (රාජද්‍රෝහී) ස්වභාවයේ ආගම් අත්හැරීම් සහ එසේ නොවන ආගම් අත්හැරීම් කෙරෙහි වෙනස් දඩුවම් අදාල කළ යුතු බව පෙන්වා දී තිබේ.

ඇතැම් නූතන විද්වතුන් ද ආගම අතහැරීම කෙරෙහි මරණ දඩුවම ලබා දීම ඉස්ලාමයට එකග නොවන බව පෙන්වා දී තිබේ. එය කුරානයේ 88:21-22 වැකිවල නියමයන්ට හෝ නැතිනම් "ආගමෙහි බලකිරීමක් නොමැත" යනුවෙන් පවසන 2: 256 වැකියට ද පටහැනි බව ඔවුහු පෙන්වා දෙති. එමෙන් ම ඉස්ලාමය අතහැර ගිය අය ව මරාදැමීමට නබිතුමන් අණ කළ අවස්ථා නිශ්චිත ඓතිහාසික පසුබිමක, එනම් මුස්ලිම් සමාජය විනාශ කිරීම සහ එය බිදහෙලීම සදහා අවියක් ලෙස ඉස්ලාමයේ සතුරන් විසින් අන්‍යාගමිකකරණය භාවිත වූ සමයක එය වැළැක්වීම සදහා ගත් මාවතක් (රාජද්‍රෝහීත්වයට දඩුවම් කිරීම වැන්නක්) මිස සදාකාලික නියමයක් නොවන බව ද ඔවුහු පවසති. ඒ අනුව මරණ දඩුවම ක්‍රියාත්මක කළ යුත්තේ ආගම අතහැරීම සමාජයේ විනය බිදහෙලීමේ ව්‍යාපාරයක් සහ කැරළිකාරීත්වයක ප්‍රවේශයක් වන අවස්ථාවක දී පමණක් බව ඔවුන්ගේ මතය යි.

සුන්නි, ෂියා දෙපිරිස විසින් ම මිත්‍යාදෘෂ්ටිකයන් (කාෆිර්වරුන්) සහ ඉස්ලාමයට ද්‍රෝහී වූ මුස්ලිම් පිරිසක් ලෙස^:8 සලකනු ලබන සුලුතර මුස්ලිම් නිකායක් වන අහමදියාවරුන් ආගම හැර යාම සදහා මරණ දඩුවමක් කුරානයෙන් හෝ නබිතුමා විසින් නියම කර ඇති වගක් නොපිළිගනී.

ඉස්ලාමීය රටවල කාලීන නීතිය ආගම හැර යාම සදහා දඩුවම් නොකිරීමේ සිට මරණය හෝ සිරගත කිරීම දක්වා පරාසයක විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරයි. ෂරියා නීතිය සහිත ඉස්ලාමීය රාජ්‍යයන්හි ආගම අත්හරින මුස්ලිම්වරුන්ගේ විවාහ ශූන්‍ය කිරීමට සහ දරුවන්ගේ භාරකාරත්වය කෙරෙහි ඇති අයිතිය සහ දේපල උරුමයට ඇති අයිතිය අහිමි කිරීම සදහා සිවිල් නීතිය යොදාගෙන තිබේ. 2013 වන විට මුස්ලිම් බහුතරයක් සිටින රටවල් 23ක ම සිවිල් නීතියට අමතර ව අපරාධ නීතිය තුළින් ද ආගම අත්හැරීමට එරෙහි ව කටයුතු කර තිබුණි. අද ද මුස්ලිම් බහුතර රටවල් 49කින් 23ක ම ආගම අතහැරයාම අපරාධ වරදක් වන අතර ඉන්දුනීසියාව සහ මොරොක්කෝව වැනි තවත් සමහර රටවල මෙය වෙනත් නීති මගින් අනියම් ලෙස ආමන්ත්‍රණය කර ඇත.ක්‍රියාත්මක වී ඇත්තේ කළාතුරකින් වුවත් සවුදිය හා ඉරානය වැනි ආගම අතහැරයාම සදහා මරණ දඩුවම ක්‍රියාත්මක වන රටවල් කීපයක් සම්බන්ධයෙන් උණුසුම් කථාබහක් ද ඇති වී තිබේ. තුර්කිය වැනි ලෞකික නීති ක්‍රම පවතින මුස්ලිම් රටවල ආගම අතහැරයාම නීතියෙන් වරදක් වී නැත. මුස්ලිම් බහුතර රටවල් රැසක බොහෝ පුද්ගලයන් හුදෙක් ආගම හැරයාමේ වරදට අත්අඩංගුවට ගැනීම හෝ දඩුවම් කිරීම සිදු වී ඇත. මුස්ලිම් බහුතර රටවල් 13ක ම අදේවවාදීත්වය මරණ දඩුවම් ලැබිය හැකි වරදකි.

2013 වසරේ දී ආගමික ආකල්ප පිළිබදව සිදුකළ අන්තර්ජාතික සමීක්ෂණයක් ඇසුරින් පළ කළ වාර්තාවකට අනුව මුස්ලිම් රටවල් 6ක ජනගහණයෙන් 50%කට වැඩි පිරිසක් ඉස්ලාමය අතහැර යන ඕනෑම මුස්ලිම්වරයකුට මරණ දඩුවම දිය යුතු බව විශ්වාස කරති. 2007 වසරේ එක්සත් රාජධානියේ මුස්ලිම් ප්‍රජාව අළලා කළ එවැනි ම සමීක්ෂණයකට අනුව ද වයස 16ත් 24ත් අතර තරුණ පිරිසෙන් තුනෙන් එකකට ආසන්න පිරිසක් වෙනත් ආගම් කරා යන මුස්ලිම්වරු මරාදැමිය යුතු බව විශ්වාස කරන බව පෙනීගොස් තිබේ. නමුත් වයස 55ට වැඩි පිරිසෙන් එම මතය දරා ඇත්තේ පහෙන් එකකට අඩු පිරිසකි.

ලිංගික වැරදි සහ දඩුවම්

වැඩිහිටියන් අතර කැමැත්තෙන් සිදුවන විවාහ පූර්ව ලිංගික හැසිරීම්වලට සහ විවාහයෙන් බැහැර ලිංගික හැසිරීම්වලට එරෙහි සිනා නීති පවතින මුස්ලිම් බහුතර රටවල්.

මුස්ලිම්වරුන් අතර විවාහයකින් පරිබාහිර ව ඇතිවන ලිංගික එක්වීම් සිනා (Zina) යනුවෙන් හැදින්වේ. මෙයට විවාහක අය අතර අනාචාරය මෙන් ම විවාහ පූර්ව මෛථූන්‍යය ද අයත් වේ. මෙය ඉස්ලාම් නීතිය තුළ සෑම ගුරුකුලයක ම නීතිමීමංසාව (jurisprudence) අනුව බරපතළ අපරාධ වරදක් ලෙස ගැනේ. විවාහකයකු අනියම් ලිංගික සබදතා පැවැත්වීම, විවාහයට පෙර ලිංගික සබදතා පැවැත්වීම, වහල් කාන්තාවක් අනීතික ලෙස ලිංගික ව හැසිරීම සහ සමලිංගික සබදතා යන සියල්ලම මේ යටතට ගැනේ. මුස්ලිම් පිරිමියකුට ඔහු විවාහකයකු වුවත් නොවූවත් තමා යටතේ සිටින මුස්ලිම් නොවන සමග ඔවුන්ගේ කැමැත්ත ඇති ව හෝ නැති ව ලිංගික ව එක්විය හැකි අතර සම්ප්‍රදායට අනුව එය සිනා වරදක් ලෙස නො සැලකේ.

විවාහයකින් බැදී නැති වැඩිහිටි යුවළක් අතර ලිංගික සංසර්ගයක් සිදු වූ බව ඔප්පු කිරීමට ඒ බව ඇසින් දුටු සාක්ෂිකරුවන් 4 දෙනෙකු සිටිය යුතු බව කුරානයේ 24: 4 වැකිය පවසයි. එසේ නොහැකි වුවහොත් එම චෝදනාව සිදුකරන අය කුරානයේ 24: 13ට අනුව අන් අයට එරෙහි ව සාවද්‍ය චෝදනා ඉදිරිපත් කරන්නන් වන අතර කුරානයේ 24: 4ට අනුව කසපහර 80ක් ගැසිය යුතු ය. එමෙන් ම ඉන්පසු කිසිදු නඩු විභාගයක දී ඔවුන්ගේ සාක්ෂිය පිළිනොගැනෙනු ඇත. ඇසින් දුටු සාක්ෂිකරුවන් 4 දෙනකු ගෙන ඒම වෙනුවට වරදකරු ඒ බව පාපොච්ඡාරණය කිරීමෙන් ද වරදක් ඔප්පු වූ බව සැලකේ. මේ පාපොච්ඡාරණය සිහි බුද්ධිය හොදින් ඇති අයකු විසින් කිසිදු බලපෑමකින් තොර ව ස්වේච්ඡාවෙන් ම කළ යුතු අතර වෙන් වෙන් අවස්ථා 4ක දී ම ඒ බව පැවසුවහොත් පමණක් බාර ගැනේ. සාමාන්‍යයෙන් ෂරියා නීතිය තුළ කාන්තාවකගේ සාක්ෂිය පිරිමියකුගේ සාක්ෂියෙන් අඩක් වන නමුත් ස්ත්‍රී දූෂණය සම්බන්ධ සිද්ධියක දී තනි කාන්තාවකගේ සාක්ෂිය පිළිගත හැකි බවට ඇතැම් ඉස්ලාම් වියත්තු එකග වෙති. අන් අවස්ථාවල දී කාන්තාවන් දෙදෙනකුගේ සාක්ෂිය එක් පිරිමි සාක්ෂියකට සමාන බව සැලකේ. ඒ කුරානයේ 2:282වැකියට අනුව ය.

2013 වන විට ප්‍රසිද්ධියේ ගල් ගසා මැරීම අධිකරණමය හෝ අධිකරණ පරිබාහිර දඩුවමක් ලෙස ක්‍රියාත්මක වූ රටවල් දැක්වෙන සිතියමක්.

සිනා යනු හද් දඩුවම් ලැබිය යුතු (දෙවියන්ට එරෙහි) අපරාධයකි. සහී හදීත් (නබිතුමා පැවසූ බව කියවෙන ප්‍රකාශයන්ගෙන්, එය වාර්තා කළ අය සහ පැමිණි ආකාරය අනුව විශ්වාසවන්ත යැයි ගැණිය හැකි ඒවා මෙ නමින් හැදින්වේ.) රැසකට ම අනුව එයට ගල්ගසා මරා දැමිය යුතු ය. එනම් ගැහැනුන් හා පිරිමින් අතර විවාහයෙන් බැහැර ලිංගික සබදතා සදහා ගල්ගසා මරා දැමීම දඩුවම ලෙස නිර්දේශ කර ඇත. නබිතුමාගේ ක්‍රියාවන් දැක්වෙන ඇතැම් වාර්තාවන් පවසන පරිදි එය ක්‍රියාත්මක කර ඇත්තේ වළක් සාරා චූදිතයාගේ (ස්ත්‍රීන් ද ඇතුලු ව) ඉණෙන් පහළ කොටස වළ තුළ සිරවන සේ පස් පිරවීමෙන් අනතුරු ව ය. මේ මත පදනම් වෙමින් ඇතැම් මුස්ලිම් රටවල විවාහක අනාචාරිකයන් ව මරණ දඩුවමට ලක් කරනු ලැබෙන අතර ස්වකැමැත්තෙන් විවාහ පූර්ව මෛථූන්‍යයේ යෙදුණු අයට කසපහර 100කින් දඩුවම් කරති. අනාචාරය සදහා ද දඩුවම කසපහර 100කින් දඩුවම් කළ හැකි වුවත් එය රදා පවතින්නේ විනිසුරුවරයාගේ අභිමතය මත ය. කෙසේනමුත් කුරානයේ අනාචාරය සදහා ගල්ගසා මැරීම හෝ මරණ දඩුවම ගැන සදහනක් නැති අතර ඒ සදහා දඩුවම ලෙස කසපහර පමණක් සදහන් කර තිබේ. එහෙත් නබිතුමාගේ කියමන් සහ ආදර්ශයන් ගල්ගසා මැරීම දඩුවම ලෙස සැලකීමට ප්‍රමාණවත් සාධක සපයන බව ඉස්ලාම් වියතුන්ගේ බහුතර පිළිගැනීම යි.

සිනා වැරදි යන පොදු වර්ගය යටතට ගත්තත් ෂරියා නීතිය දූෂණය සහ අනාචාරය නෛතික ව වෙන්කර දක්වයි. ඒ අනුව මේ තත්ත්වයන් දෙකේ දී ක්‍රියාකරන ආකාරය ද වෙනස් වේ. ස්ත්‍රී දූෂණයක් සිදු වූ අවස්ථාවක දී දූෂණය සිදුකළ වැඩිහිටි පිරිමියා හද් දඩුවමට ලක් වුණත් සිය කැමැත්තෙන් ලිංගික ක්‍රියාවට එක් නොවූ (දූෂණය වූ) කාන්තාවට ඇසින් දුටු සාක්ෂි හතරක් මගින් ඒ බව පෙන්වාදීමෙන් හද් දඩුවමින් මිදිය හැකි ය. එවිට ඇය සිනා වරදකට හවුල්කාරියක් ලෙස නො සැලකෙන බැවිනි. මෙසේ සාක්ෂි හතරක් හරහා සිද්ධිය ඔප්පු කරන අවස්ථා හෝ සැකකරු විසින් වරද කළ බවට කරන පාපොච්චාරණ ඉතා දුර්ලභ ය. බොහෝ විට සිදුවන්නේ දූෂණයට ලක් වූ කාන්තාවක් යුක්තිය සොයා නීතියේ පිහිට පැතූ විට ෂරියා අධිකරණ සැකකරු ව නිසි විමසුමකට ලක් කර ඒ බව තහවුරු කරගැනීම වෙනුවට ඇසින් දුටු සාක්ෂි හතරක් ගෙන ඒමට අපොහොසත් වීම මත ඇය ව සිනා වරදකට වරදකාරියක් කර දඩුවම් කිරීම යි.

සිනා වැරදි යන සංකල්පය අදාල වන්නේ නිදහස් මුස්ලිම් පුරවැසියන්ට පමණි. මුස්ලිම් නොවන වහල් කාන්තාවක් දූෂණය කිරීම සිනා වරදක් නොවන අතර එවැනි ක්‍රියාවක් සැලකෙන්නේ වහල් කාන්තාවට එරෙහි ව සිදු කළ වරදක් ලෙස නොව ඇගේ හිමිකරුවාට එරෙහි ව කළ අපරාධයක් ලෙස ය.

ෂරියා නීතිය පිළිපදින රටවල සිනා වැරදි සහ ස්ත්‍රීදූෂණය සම්බන්ධව පණවා ඇති නීති ගෝලීය ප්‍රජාව තුළ මානව හිමිකම් කඩවීම සම්බන්ධ දැඩි කථාබහක් ඇතිකිරීමට සමත් වී ඇත. ඉස්ලාමය නූතන යුගයට සුදුසු පරිදි ප්‍රතිසංවිධානය කළ යුතු බවට වන යෝජනා මෙන් ම ඉස්ලාම් නීතිය තුළ ලෞකික සහ ආගමික කාරණා වෙන් නොකිරීම ගැන විවේචනය ද බොහෝවිට පැන නැගී ඇත්තේ මේ වැනි කරුණු මුල්කරගනිමිනි. සම්ප්‍රදායධාරීන් සහ මුස්ලිම් ලෝකයේ නූතනවාදීන් අතර මේ ආශ්‍රිත ව ඇති මත ගැටුම ඉස්ලාමය තුළ ලිංගික බල දේශපාලනය සම්බන්ධ සුවිශේෂී කඩඉමක් බව සමකාලීන මානව හිමිකම් ක්‍රියාකාරීහු පවසති. මක් නිසා ද යත් ඉස්ලාමීය ආගමික මූලාශ්‍රවලට නෛතික බලය ලබා දීම තුළින් ලිංගභාවය පදනම් කරගත් ප්‍රචණ්ඩත්වය පිළිගැනීමට සහ අභ්‍යාස කිරීමට අවස්ථාව සැලසීමක් දක්නට ලැබෙන හෙයිනි.

එහෙත් මානව හිමිකම් ක්‍රියාකාරීන්ගේ මතයට එරෙහි ව ඉස්ලාමීය වියතුන් හා දේශපාලන පක්ෂ පවසන්නේ විශ්ව මානව හිමිකම් ප්‍රකාශනය පදනම් කරගත් තර්කවලින් සිදුවන්නේ මුස්ලිම් නොවන සංස්කෘතියක් මුස්ලිම්වරුන් මත පැටවීම බවත් තම පාරම්පරික සංස්කෘතික භාවිතාවන්ට සහ ඉස්ලාමයේ මූලික ව පිළිගැනෙන ලිංගිකත්වය පිළිබද සීමාකිරීම්වලට ගරු නොකිරීමක් බවත් ය. සිනා වැරදි අයත් වන්නේ හදද් යනුවෙන් හැදින්වෙන අල්ලාහ්ට එරෙහි වැරදි යටතට බැවින් සිනා වැරදි සම්බන්ධ ඉස්ලාම් නීතියේ සහ වෙනත් ඒ ආශ්‍රිත නීතිවල කරන වෙනස් කිරීමක් තමන්ට අනුමත කළ නොහැකි යැයි ඉස්ලාම්වාදීහු පවසති. එසේ කිරීම සිය ආගම කපා කොටා වෙනස් කිරීමක් යැයි ඔවුහු පවසති. අන්තර්ජාතික මානව හිමිකම් සංවිධාන ඉස්ලාම් නීතිය වෙනස් කිරීමට කරන මැදිහත්වීම් බටහිර සංස්කෘතික ආක්‍රමණයන් ලෙස දැක්වීම ඉස්ලාම්වාදී ව්‍යාපාරවල දේශපාලන උපක්‍රමයක් ද වී තිබේ.

සමලිංගික ජනතාවට එරෙහි ප්‍රචණ්ඩත්වය

ලූත්ගේ ජනයාට අත් වූ ඉරණම සම්බන්ධ ව කුරානයේ අවස්ථා හතක සදහන් වන අතර ඔවුන් තුළ පැවති ලිංගික චර්යා එම විනාශ කිරීමට හේතු වූ බව අවධාරණය කර තිබේ. අරාබි උච්චාරණය අනුව කුරානයේ ලූත් යනුවෙන් හදුන්වන්නේ පැරණි බයිබලයේ එන ලොත් නම් චරිතයයි. මොහු ජීවත් වූ සොදොම් නම් නගරයේ ඇතැම් වැසියන් සමලිංගික චර්යාවෙහි නියැළුණු බැවින් ලොත් හට ඉන් පිටවන ලෙස අණ කර දෙවියන් විසින් එම නගරය විනාශ කර දමයි. මෙ බයිබලීය කථව කුරානයේ ද යළි සිහිපත් කෙරේ. (පැරණි ඉංග්‍රීසියේ සමලිංගික චර්යාව /ගුද රමණය හැදින්වීමට යෙදුණු සොදොමි යන වචනයේ ප්‍රභවය ද සිදු වී ඇත්තේ මේ පුවත ඇසුරිනි.) සමලිංගික චර්යාවන් උදෙසා දිය යුතු දඩුවම කුරානයේ සෘජු ව පවසා නොමැති බැවින් මෙය හදද් ගණයේ වරදක් බව පෙන්වාදීමට ඉස්ලාමීය නීතිවේදීහු හදීත් සහ සීරා (නබිවරයාගේ චරිතාපදාන වාර්තා) ව කරා යොමු වෙති. සමලිංගිකයන්ට මරණ දඩුවම ලබාදිය යුතු ක්‍රමය සම්බන්ධයෙන් විවිධ මත පවතී. අබු බක්ර් මේ සදහා බිත්තියකට යට වීමට සැලැස්වීම හෝ පණපිටින් පිළිස්සීම නිර්දේශ කර ඇති සෙයක් පෙනී යන අතර අලි බින් අබි තාලිබ් එක් අයකුට ගල්ගසා මැරීමටත් තවත් අයකු උස් ගොඩනැගිල්ලක් මුදුනින් හිස පහතට සිටින සේ බිමට වැටෙන්නට සැලැස්වීමටත් අණ කර තිබේ. ඉබ්න් අබ්බාස්ට අනුව මේ අවසන් දඩුවම ගල්ගැසීමෙන් අනතුරුව සිදුවිය යුතු ය. ව්‍යතිරේඛයන් කිහිපයක් හැරුණු විට ෂරියා හෙවත් ඉස්ලාමීය නීතිය පිළිබද සියලුම විද්වතුන් සමලිංගික ක්‍රියාකාරකම් දඩුවම් ලැබිය යුතු අපරාධයක් ලෙස මෙන් ම බලවත් අකුසලයක් ලෙස ද දැක තිබේ. නිශ්චිත දඩුවමක් මේ සදහා නියම කර නැති අතර අධිකාරී පුද්ගලයන්ගේ අභිමතය මත දඩුවම අවස්ථාගතව තීරණය කරනු ලැබේ. ලිංගිකව හැසිරුණු පුරුෂ සහ ස්ත්‍රී සමසරාගිකයන්ට දඩුවම් කළ යුතු ආකාරය සම්බන්ධයෙන් ඉස්ලාමීය නීතිවේදීන් ඉදිරිපත් කරන අදහස් කීපයක් ඇත. එකක් නම් සමලිංගික චර්යාවක නියැළුණු තැනැත්තාව මුස්ලිම් ජන පිරිසක් ලවා ගල්ගසා මරණයට පත්කිරීමයි. මෙයට වෙනස් මතය දරන විද්වතුන් ඉජ්මා තීරණයක් අනුව යමින් පවසන්නේ සමලිංගික ව හැසිරුණු අය ව උස් ගොඩනැගිලිවල සිට පහළට අතහැරීමෙන් මරණයට පත් කළ යුතු බවයි. සලෆිවරුන් බහුතරයකගේ අදහස වන්නේ ද මෙයයි.

ගෘහස්ත ප්‍රචණ්ඩත්වය

බොහෝ විද්වතුන් සහ මානව හිමිකම් ක්‍රියාකාරිකයන් පෙන්වා දෙන පරිදි ෂරියා නීතිය කාන්තාවන්ට එරෙහි ගෘහස්ත හිංසනයට අත්වැල් සපයයි. ඒ කුරානයේ 4 වන පරිච්ඡේදයේ 34 වන වැකිය සැමියාට බිරිදගේ අවනත නොවීමක්, චපලබවක්, කැරලි ගැසීමක් හෝ අවකල් හැසිරීමක් (මෙහි භාවිත ව ඇති නුශුස් යන අරාබි වචනය මෙවැනි අරුත් දෙයි) ගැන සැක ඇති වූ විට ඇයට පහර දීමට අණ කිරීම හේතුවෙනි.

කාන්තාවන්ගේ පරිපාලකයන් වශයෙන් පිරිමීහුම සිටින්නෝය. මන්දයත් ඔවුන්ගෙන් කෙනෙකුට වඩා අනිත් කෙනාව අල්ලාහ් උසස් කර තබා ඇත්තේය. හැරත් ඔවුහු තමන්ගේ වස්තුව කාන්තාවන් වෙනුවෙන් වියදම් කරන්නාහ. එබැවින් හොද සීලාචාර ගති පැවතුම් ඇති කාන්තාවෝ අල්ලාහ්ටද ස්වාමිපුරුෂයාටද යටහත් පහත් වී කටයුතු කරන්නාහ. තමන්ගේ ස්වාමිපුරුෂයා ඉදිරියේ නැති අවස්ථාවන්හිදී ආරක්ෂා කරගත යුතුය යනුවෙන් අල්ලාහ් කැමති වන දෙය (තමන්වද ස්වාමිපුරුෂයාගේ වෙනත් වස්තූන්ද) ඉතාමත් ප්‍රවේශමෙන් ආරක්ෂා කරගන්නාහ. කවුරුන් හෝ ස්වාමිපුරුෂයාට වෙනස්කම් කරනු ඇතැයි ඔබ බිය වුවහොත්, ඇයට හොද ඔවදන් ලබා දෙනු. එයින් ඇය නිවැරදි නොවුවහොත් යහනාවෙන් ඈත් කර තබනු. එයිනුත් ඇය පිළිසකර නොවුවහොත් ඇයට ගසනු. එමගින් ඇය ඔබට අවනත වුවහොත් ඇය කෙරෙහි වෙනත් වැරදි පැටවීමට කිසි මාර්ගයක් නොසොයනු. නියත වශයෙන්ම අල්ලාහ් අති ශ්‍රේෂ්ඨවන්තයකු හා අති විශාලවන්තයකුද වශයෙන් සිටින්නේය. (අන් නිසා - 34)

නමුත් ඇතැම් ඉස්ලාම් විද්වතුන් පෙන්වා දෙන්නේ මෙම වැකිය පිළිබද නවීන අර්ථකථන අනුව බිරිදට පහරදීමක් පිළිගත නොහැකි බවයි. නූතනයේ සිටින ඊජිප්තු ජාතික ඉස්ලාමීය විද්වතකු වන අබ්ද් අල්-හලීම් අබු ෂක්කා මධ්‍යකාලීන යුගයේ සිටි ෂාෆි-ඉ ගුරුකුලයේ විද්වතෙක් වන ඉබ්න් හජාර් අල් අස්කලානි සහ යේමන ජාතික සලෆි විද්වතකු සහ ඉස්ලාමීය නීතිවේදියකු වන අල් ෂව්කානි වැනි විද්වතුන්ගේ මත දක්වමින් පෙන්වා දෙන්නේ පහරදිය යුත්තේ ඉතා ම සීමාසහිත (නොඉවසිය හැකි හැසිරීම් පෙන්වන = in extraordinary cases) අවස්ථාවල දී පමණක් බව ය. පහරදීමට අවසර දී තිබුණ ද එය සිදුකළ යුත්තේ දරුණු ලෙස නොවන බව ද ඇතැම් ඉස්ලාම් වියතුන් පවසා ඇත.

ඇතැම් අය මෙහි පහරදීම හදහා යෙදී ඇති අරාබි වචනයේ තවත් අර්ථයක් මතු කරමින් මින් අදහස් වන්නේ පහරදීමක් නොව බිරියගෙන් ඈත්වීමක් බව පැවසීමට උත්සහ කර ඇතත් මෙය පිළිගැනීමකට ලක් වී නොමැත. මේ තර්කය ඉස්ලාමය ප්‍රතිසංවිධානය කිරීමට තැත් කරන නූතනවාදීන් සහ මානව හිමිකම් ක්‍රියාකාරිකයන් වෙතින් පැන නැගී ඇත.

රටවල් අනුව කාන්තාවන්ට බලපාන කාරණා සම්බන්ධයෙන් ෂරියා නීතිය යොදාගැනෙන ආකාරය:

  ෂරියාවඅධිකරණ පද්ධතිය තුළ කිසිදු අයුරකින් යොදා නොගැනේ.

  ෂරියාව පුද්ගලික කරුණු සම්බන්ධයෙන් අදාල වේ.

  ෂරියාව අපරාධ නීතිය ද ඇතුලු ව සෑම කරුණක් සදහා ම භාවිතා වේ.

  ෂරියාව යොදාගැනෙන ප්‍රමාණය පලාත් අනුව වෙනස් වේ.

ඉස්ලාමය සැමියාගේ වධහිංසා ඉවසීමට නොහැකි වීම මත කාන්තාවකට දික්කසාදය ලබාගැනීමට අවස්ථාව දුන්නත් ඉස්ලාම් නීතිය තුළ කාන්තාවන්ට දික්කසාදය ලබාගැනීමේ ක්‍රියාවලිය ඉතා දුෂ්කර වූවක් නිසා ගෘහස්ත හිංසනයට ලක්වන කාන්තාවන්ට දික්කසාදය ලබාගැනීම දුෂ්කර වූවක් වී තිබේ. 4: 34 වැකියේ සැමියාට ඇති අයිතිය පිළිගැනීම හේතුවෙන් ෂරියා නීතිය පවතින බොහෝ රටවල ගෘහස්ත හිංසනය ගැන කාන්තාවන් වෙතින් ඉදිරිපත් වන පැමිණිලි විභාග කිරීමට හෝ භාරගැනීමට ප්‍රතික්ෂේප කිරීම සිදු වේ.

ෆිලිස් චෙස්ලර් වැනි ඇතැම් ලේඛිකාවන් ඉස්ලාමය කාන්තා හිංසනය සමග බැදී ඇති බව, පවුලේ නම්බුව රැකගැනීම සදහා කරන ඝාතන (Honor killings) නිදසුන් ලෙස දක්වමින් පවසා ඇති මුත් පාකිස්තානයේ අගා ඛාන් විශ්වවිද්‍යාලයේ ස්ත්‍රිය සම්බන්ධ කරුණු කෙරෙහි අධ්‍යයනය කරන මහාචාර්යවරියක් වන තහිරා ෂහීද් ඛාන් වැනි අය පිළිතුරු වශයෙන් පවසන්නේ එවැනි දේ සිදුවන්නේ සමාජය තුළ කාන්තාව කෙරෙහි ඇති පහත් ය යන මතය සහ පුරුෂයාට ඇති බලය හේතුවෙන් මිස ආගම තුළ ඇති පෙළඹවීමක් නිසා නොවන බව යි. බටහිර රටවල මුස්ලිම්වරුන්ගේ සංක්‍රමණය සහ මෙවැනි කාන්තා හිංසනයන් එකට බැදී තිබීම මත මාධ්‍ය සහ දේශපාලනය තුළ ඉස්ලාමය ආශ්‍රිත ව මෙවැනි කරුණු අළලා සමාජ සංවාදයන් ඇති වී ඇති අතර එය සමාජය තුළ ආන්දෝලනයකට ද හේතු වී තිබේ.

සටහන්

1. in his Quranic commentary states that: "In case of family jars four steps are mentioned, to be taken in that order. (1) Perhaps verbal advice or admonition may be sufficient; (2) if not, sex relations may be suspended; (3) if this is not sufficient, some slight physical correction may be administered; but Imam Shafi'i considers this inadvisable, though permissible, and all authorities are unanimous in deprecating any sort of cruelty, even of the nagging kind, as mentioned in the next clause; (4) if all this fails, a family council is recommended in passage 4:35."
2. ඉබ්න් කාතිර් අද් දමිෂ්කී සිය කුරාන් අර්ථවිවරණය වන තෆ්සීර් අල් කුරාන් අල් ආසිම් හි දැනුම් දෙන පරිදි "මෙම ආයාව විසින් ප්‍රචණ්ඩ/හානිකර නොවන පහර දීමක් ගැන අදහස් කරන බව ඉබ්න් අබ්බාස් සහ තවත් කීපදෙනෙක් ම පැවසී ය. ඉන් අදහස් වන්නේ තදින් කරන/දැඩි පහර දීමක් නොවන බව අල් හසන් අල්-බස්රි පැවසුවේ ය."

ආශ්‍රිත නාමාවලිය

1. "Oxford Dictionar Definition of sharia in English". . Oxford University Press. සම්ප්‍රවේශය 22 March 2016. Quote: "[...], 9වන සියවස වනවිට සම්භාව්‍ය න්‍යාය තුළ ඉස්ලාම් නීතියේ මූලාශ්‍ර කුරානය, නබිතුමාගේ ක්‍රියා (සුන්නා), කයියා (තර්ක බුද්ධියෙන් නිශ්චය කිරීම), සහ ඉජ්මා (සම්මුතියකට පැමිණීම) යන හතරට සීමා විය."
2. Hisham M. Ramadan (2006), Understanding Islamic Law: From Classical to Contemporary, Rowman Altamira, ISBN , pp. 6–21
3. Esposito, John (1999). The Oxford history of Islam. New York: Oxford University Press. ISBN . {{}}: Invalid |ref=harv ()
4. Otto, Jan (2010). Sharia incorporated a comparative overview of the legal systems of twelve Muslim countries in past and present. Leiden: Leiden University Press. ISBN .
5. Nisrine Abiad (2008), Sharia, Muslim States and International Human Rights Treaty Obligations, British Institute of International and Comparative Law, ISBN
6. Hamann, Katie (December 29, 2009). "Aceh's Sharia Law Still Controversial in Indonesia". . Retrieved September 19, 2011.
   • Iijima, Masako (January 13, 2010).
   "Islamic Police Tighten Grip on Indonesia's Aceh". . Retrieved September 18, 2011.
   • "Aceh Sharia Police Loved and Hated". .
7. Staff (January 3, 2003). "Analysis: Nigeria's Sharia Split". BBC News. Retrieved September 19, 2011. "උතුරු නයිජීරියාවට අයත් පලාත්වල ෂරියා දඩුවම් හදුන්වා දීමෙන් අනතුරුව ක්‍රිස්තියානි ජනතාව සහ මුස්ලිම් ජනතාව අතර ඇති වූ ගැටුම්වලින් පසුගිය වසර 3ක කාලය තුළ දහස් ගණනක් මිනිසුන් මියගොස් ඇත. ".
   • Harnischfeger, Johannes (2008).
      • p. 16. "ජනගහණයෙන් අඩක් ම මුස්ලිම් නොවන්නන් වන කඩුනා ප්‍රදේශයේ ආණ්ඩුකාරවරයා ෂරියාව අදාල කිරීම නිවේදනය කිරීමත් සමග පැන නැගි ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියාවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 1000කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ."
      • p. 189. "පෙබරවාරියේ සිදු වූ ගැටුමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 200ක් පමණ මිය ගියහ. මක් නිසා ද යත් කඩුනාහි සිටින ප්‍රබල ක්‍රිස්තියානි සුලුතරය ෂරියා නීතිය යටතේ පාලනය වීමට කිසිසේත් සූදානම් නොවූ බැවිනි. සුල්තාන් සහ ඔහුගේ නියෝජිතයන් වූ එමිර්වරු 18 දෙනෙක් ආණ්ඩුකාරයා හමු වී පනත ක්‍රියාත්මක කරන ලෙස බල කර සිටියහ."
   • Mshelizza, Ibrahim (July 28, 2009).
   "Fight for Sharia Leaves Dozens Dead in Nigeria – Islamic Militants Resisting Western Education Extend Their Campaign of Violence". . Retrieved September 19, 2011.
   • . .
   • Staff (December 28, 2010). "Timeline: Tensions in Nigeria – A Look at the Country's Bouts of Inter-Religious and Ethnic Clashes and Terror Attacks". . Retrieved September 19, 2011. "මුස්ලිම් නොවන වැසියන් ෂරියා හෙවත් ඉස්ලාම් නීතිය නීතිය හදුන්වා දීමට විරුද්ධ වීම හේතුවෙන් උතුරු නයිජීරියාවේ දහස් ගණනක් මරා දමා තිබේ. කඩුනාහි උතුරු ප්‍රාන්තයේ ෂරියාව ස්ථාපිත කරගැනීමේ අරමුණ සහිත මුස්ලිම්වරු සටන් කරමින් සිටිති.".
   • Ibrahimova, Roza (July 27, 2009). (video (requires Adobe Flash; 00:01:49)). . Retrieved September 19, 2011. "ෂරියා (ඉස්ලාමීය නීතිය) මුලුමනින් ම ස්ථාපිත කරගැනීම උදෙසා සටන් කරන බොකෝ හරාම් සංවිධානය පොලිස් ස්ථාන සහ දෙව්මැදුරුවලට ප්‍රහාර එල්ල කර තිබේ."
8. [1]. . "හමුදාව විසින් බලය අල්ලා ගැනීම මෙහෙයවූ ප්‍රාථමික හේතූන් 1991 දී නිරාකරණය නොවුණු ඉස්ලාම් නීතිය සහ දකුණේ සිවිල් නීතිය සම්බන්ධ ගැටලු සමග දැඩි ව බැදී තිබුණි. 1983 සැප්තැම්බරයේ දී මුලුරටට ම බලපාන පරිදි ෂරියාව ක්‍රියාත්මක කිරීම දැඩි ආන්දෝලනයකට ලක්වූ අතර මුස්ලිම් නොවන ජන අනන්‍යතාවයක් සහිත දකුණු ප්‍රදේශය පුරා දැඩි විරෝධතා ඇතිකිරීමට හේතු විය. ෂරියාවට එල්ල වූ විරෝධය, විශේෂයෙන් ම සොරකම වැනි වැරදිවලට අත් කපා දැමීම වැනි හදද් (ඒකවචන – හද්) දඩුවම් හෙවත් ඉස්ලාමීය දඩුවම් ක්‍රම සම්බන්ධයෙන් එල්ල වූ විවේචනය දකුණට පමණක් සීමා නොවූ අතර 1985 දී ජාෆර් අන් නිමෙයිරිගේ රජයට ගෙදර යාමට සිදු වූ කරුණු අතර ප්‍රධාන ම හේතුවක් ද විය.".
   • Marchal, R. (2013), Islamic political dynamics in the Somali civil war. Islam in Africa South of the Sahara: Essays in Gender Relations and Political Reform, pp. 331–52
   • "PBS Frontline: "Civil war was sparked in 1983 when the military regime tried to impose sharia law as part of its overall policy to "Islamicize" all of Sudan."". Pbs.org. සම්ප්‍රවේශය 2012-04-04.
   • (2008). Political Islam, World Politics and Europe. . p. 33. "1983 සැප්තැම්බර් මස සුඩානයේ මුස්ලිම් නොවන පිරිස් මත ද ෂරියාව ක්‍රියාත්මක කරන ලදී. එතැන් පටන් උතුරු සුඩානයේ සිටින මුස්ලිම්වරු දකුණු සුඩානයේ සිටින මුස්ලිම් නොවන වැසියන්ට එරෙහි ව ජිහාඩයක් (සන්නද්ධ අරගලයක්) ගෙන යමින් සිටිති."
9. Encyclopædia Britannica, see article on Shari'ah (Islamic law), 2006
   • Otto, J. M. (2008). Sharia and National Law in Muslim Countries (Vol. 3), Amsterdam University Press
10. Abdullahi Ahmed An-Na’im, "Islamic Foundations of Religious Human Rights", in Religious Human Rights in Global Perspective: Religious Perspectives, pp 351–56 (John Witte Jr. & Johan D. van der Vyver eds., 1996).
11. Hajjar, Lisa. "Religion, state power, and domestic violence in Muslim societies: A framework for comparative analysis." Law & Social Inquiry 29.1 (2004); pp. 1–38
12. Al-Suwaidi, J. (1995). "Arab and western conceptions of democracy"; in Democracy, war, and peace in the Middle East (Editors: David Garnham, Mark A. Tessler), Indiana University Press, see Chapters 5 and 6; ISBN
13. (13 October 2009). The Great Theft. HarperCollins. p. 221. ISBN .
14. Al-Dawoody, Ahmed (15 February 2011). The Islamic Law of War: Justifications and Regulations. Palgrave Macmillan. p. 56. ISBN . මක්කාවේ දී පහළ වූ වැකි එකොළහකුත් මදීනාවේ දී පහළ වූ වැකි තිහකුත් එක් ව ගත් විට ජිහාඩ් යන්න කුරානයේ භාවිත ව ඇති අවස්ථා හතලිස් එක තුළ එය එකිනෙකට වෙනස් අරුත් දහහතකින් යෙදී ඇත. ඒ අතර පහත අරුත් පහ ද වේ. වරහන් තුළ දක්වා ඇත්තේ එම එක් එක් අරුතින් යෙදී ඇති අවස්ථා ගණන ය. ආගමික විශ්වාසය වෙනුවෙන් වීර්යය කිරීම (21), යුද්ධය (12), මුස්ලිම් නොවන මව්පියන් ඔවුන්ගේ දරුවන් ඉස්ලාමය ඇදහීමෙන් වැළැක්වීම සදහා තැත් කිරීම - ඒ සදහා ඔවුන්ගේ ව්‍යායාමය හැදින්වීමට (2), ස්ථිර ප්‍රතිඥාවන් හැදින්වීමට (5) සහ ශාරීරික ශක්තිය හැදින්වීමට (1)
15. Morgan, Diane (2010). Essential Islam: A Comprehensive Guide to Belief and Practice. ABC-CLIO. p. 87. ISBN . සම්ප්‍රවේශය 5 January 2011.
16. , ed (1999). Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions. . p. 571.
    ISBN 
    . https://books.google.com/books?id=ZP_f9icf2roC&pg=PA571. , Jihad.
17. , ed (2005). Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. . p. 419.
    ISBN 
    . https://books.google.com/books?id=BFZsBgAAQBAJ&pg=PA419. ,Jihad.
18. (PDF). 25 ජූනි 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 ජූනි 2016. {{}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) ()CS1 maint: archived copy as title ()
19. Jihad and the Islamic Law of War 18 අගෝස්තු 2013 at the Wayback Machine
20. Rudolph Peters, Islam and Colonialism. The doctrine of Jihad in Modern History (Mouton Publishers, 1979), p. 118
21. "Jihad". සම්ප්‍රවේශය 20 February 2012.
22. DeLong-Bas (2010), p. 3
23. Lloyd Steffen, Lloyd (2007). Holy War, Just War: Exploring the Moral Meaning of Religious Violence. Rowman & Littlefield. p. 221.
24. cf., e.g., BBC news article Libya's Gaddafi urges 'holy war' against Switzerland
25. Rudolph Peters, Jihad in Medieval and Modern Islam (Brill, 1977), p. 3
26. Patricia Crone, Medieval Islamic Political Thought (, 2005), p. 363
27. ඉස්ලාමීය ආගමික සම්ප්‍රදාය තුළ ශුද්ධ යුද්ධයක් පිළිබද අදහසක් නොමැති බව ඛාලිඩ් අබු එල් ෆාදි අවධාරණය කරයි. ශුද්ධ යුද්ධය යන්න සදහා අරාබි යෙදුම වන අල්-හාර්බ් අල්-මුක්වාද්දසා යන්න කුරාන පාඨ තුළ හෝ මුස්ලිම් දේවධර්මවේදීන් විසින් හෝ භාවිත කර නැති බව හෙතෙම පවසයි. ඔහු පවසන පරිදි ඉස්ලාමයට අනුව යුද්ධය කිසිසේත් ශුද්ධ වූවක් නොවේ. යුද්ධ කිරීම සාධාරණ හෝ අසාධාරණ වනවා මිස ශුද්ධ වන්නේ නැත. කුරානය යුද්ධ කිරීම සාධාරණ වන අවස්ථාවක දී යුද්ධ කිරීම අනුමත කරයි. ඔහු වැඩිදුරටත් පවසන පරිදි කුරානය යුද්ධ කිරීම හෝ සටන් කිරීම හැදින්වීමේ දී ඒ පිණිස භාවිත කර ඇත්තේ ක්විතාල් යන යෙදුම මිස ජිහාඩ් යන්න නොවේ. (source:, Khaled (January 23, 2007). The Great Theft: Wrestling Islam from the Extremists. HarperOne. p. 222. ISBN . {{}}: Check |first1= value ()
28. Bernard Lewis, The Political Language of Islam (University of Chicago Press, 1988), p. 72. Cf. William M. Watt, Islamic Conceptions of the Holy War in: Thomas P. Murphy, The Holy War (Ohio State University Press, 1974), p. 143
29. (2001). "The Islamic Law of Jihad". . .  52901690.
30. (2003). The Formation of Islam: Religion and Society in the Near East, 600-1800. Cambridge University Press. p. 73. ISBN . කුරානය යනු සංවේදී ලියවිල්ලක් නොවේ. එය සිය විශ්වාසවන්තයින්ව ජිහාඩය පිණිස දිරිගන්වයි. ප්‍රතික්ෂේප කරන්නන්ගේ මතයට නොනැමෙනු. ඔවුන් කෙරෙහි ඔබ තිර ව සිටිනු. (කුරානය 25:52) සහ ධර්මය පහළ කරනු ලැබූවන්ගෙන් කවුරුන් අල්ලාහ්වද අවසාන දිනයද විශ්වාස නොකර සිටින්නෝ ද ඔවුන් සමග සටන් කරනු. (කුරානය 9:29) මුහම්මද්ගේ කාලීන පසමිතුරන්, මක්කාවේ ගෝත්‍රික ලබ්ධිකයින් හෝ මදීනාවේ යුදෙව්වන් වැනි පිරිස් කෙරෙහි අදහස් කරමින් පහළ වී තිබිය හැකි වුවත් එවැනි නව සතුරන් අභිමුඛ වූ විට ඔවුන්ට එරෙහිව ද යොදාගත හැක.
31. William M. Watt: Muhammad at Medina, p. 4; q.v. the regarding these verses
32. David Cook, Understanding Jihad; University of California Press: CA, 2005
33. Edwards, Richard; Zuhur, Sherifa. The Encyclopedia of the Arab-Israeli Conflict: A Political, Social, and. ABC-CLIO. p. 553. සම්ප්‍රවේශය 30 September 2015.
34. "Islamer den mest krigeriske religion". Jyllands-Posten (Danish බසින්). Oct 9, 2005.{{}}: CS1 maint: unrecognized language ()
35. Magaard, Tina (2007). "Fjendebilleder og voldsforestillinger i islamiske grundtekster [Images of enemies and conceptions of violence in Islamic core scriptures]". Totalitarisme: venskab og fjendskab (Danish බසින්). Århus Universitetsforlag. pp. 213–238. {{}}: Unknown parameter |editors= ignored ()CS1 maint: unrecognized language ()
36. William Montgomery Watt (1974). Muhammad: Prophet and Statesman. Oxford University Press. p. 105. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2016.
37. (2007). Muhammad: Islam's First Great General. University of Oklahoma Press. p. 73. ISBN . සම්ප්‍රවේශය 13 December 2015.
38. Blasphemy at dictionary.com
39. Wiederhold, Lutz. "Blasphemy against the Prophet Muhammad and his companions (sabb al-rasul, sabb al-sahabah): The introduction of the topic into shafi'i legal literature and its relevance for legal practice under Mamluk rule."Journal of semitic studies 42.1 (1997): 39-70.
40. Abdullah Saeed; Hassan Saeed (2004). Freedom of Religion, Apostasy and Islam. Ashgate. pp. 38–39. ISBN .
41. Saeed, Abdullah; Hassan Saeed (2004). Freedom of religion, apostasy and Islam. Ashgate Publishing, Ltd. p. 85. ISBN .
42. • Siraj Khan, Blasphemy against the Prophet, in Muhammad in History, Thought, and Culture (Editors: Coeli Fitzpatrick and Adam Hani Walker), ISBN , pp. 59-67
    • R Ibrahim (2013), Crucified Again, ISBN , pp. 100-101
43. Brian Winston (2014), The Rushdie Fatwa and After: A Lesson to the Circumspect, Palgrave Macmillan, ISBN , pp. 74, Quote - "(In the case of blasphemy and Salman Rushdie) the death sentence it pronounced was grounded in a jurisprudential gloss on the Surah al-Ahzab (33:57)"
44. Richard T. Antoun (2014). Muslim Preacher in the Modern World: A Jordanian Case Study in Comparative Perspective. Princeton University Press. p. 194. ISBN . All the negative connotations of factionalism, social dissension, blasphemy, and their logical conclusions conspiracy, military confrontation and damnation - are captured in the title of this sura, al-Ahzab (The Confederates, Book 33)
45. See the articles about Islamic jurisdictions under Blasphemy law.
46. P Smith (2003), Speak No Evil: Apostasy, Blasphemy and Heresy in Malaysian Syariah Law, UC Davis Journal Int'l Law & Policy, 10, pp. 357-373;
    • N Swazo (2014), The Case Of Hamza Kashgari: Examining Apostasy, Heresy, And Blasphemy Under Sharia, The Review of Faith & International Affairs, 12(4), pp. 16-26
47. . Constitutional Rights Foundation. 2009. 18 August 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 July 2009. {{}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) ()
48. Doran, Michael Scott (January–February 2004). . Foreign Affairs. 4 December 2005 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 July 2009. {{}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) ()
49. and the Arabs in the Sixth Century, Volume 2, Part 2, p.179, Irfan Shahîd. Also see footnote
50. (2008). The Life of Muhammad. : Islamic Book Trust. p. 250. ISBN .
51. The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Vol. VII, 1993, p. 872
52. "Sirat Rasul Allah" by Ibn Ishaq, p.135-136
53. Muhammad Saed Abdul-Rahman (2009). The Meaning and Explanation of the Glorious Qur'an. Vol. 3 (2 ed.). MSA Publication Limited. p. 412. ISBN . සම්ප්‍රවේශය 26 February 2016.
54. Abdelhadi, Magdi (27 March 2006). "What Islam says on religious freedom". BBC News. සම්ප්‍රවේශය 14 October 2009.
55. Sudan woman faces death for apostasy BBC News (May 15, 2014); Quote "There is a long-running debate in Islam over whether apostasy is a crime. Some liberal scholars hold the view that it is not (...), Others say apostasy is (...). The latter is the dominant view (...)."
56. Peters & De Vries (1976), Apostasy in Islam, Die Welt des Islams, Vol. 17, Issue 1/4, pp 16
57. Frank Griffel, Apostasy, in (Editor: Gerhard Bowering et al.) The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought, ISBN , pp 40-41; Diane Morgan (2009), Essential Islam: A Comprehensive Guide to Belief and Practice, ISBN , pages 182-183
58. Hebatallah Ghali (2006), Rights of Muslim Converts to Christianity 2014-09-04 at the Wayback Machine Ph.D. Thesis, Department of Law, School of Humanities and Social Sciences, The American University in Cairo, Egypt, page 2; “Whereas apostate (murtad) is the person who commits apostasy (’rtidad), that is the conscious abandonment of allegiance, and renunciation of a religious faith or abandonment of a previous loyalty.”
59. Peters & De Vries (1976), Apostasy in Islam, Die Welt des Islams, Vol. 17, Issue 1/4, p. 3, quote - "By the murtadd or apostate is understood as the Moslem by birth or by conversion, who renounces his religion, irrespective of whether or not he subsequently embraces another faith".
60. Peters & De Vries (1976), Apostasy in Islam, Die Welt des Islams, Vol. 17, Issue 1/4, pp. 3-4
61. Nuh Ha Mim Keller (1997), Umdat as-Salik by Ahmad ibn Naqib al-Misri, Reliance of the Traveller: A Classic Manual of Islamic Sacred Law, ISBN , pp. 596-598, Section O-8.7
62. R. Ibrahim (2009, editors: J. Gallagher and E. Patterson), Debating the War of Ideas, Palgrave Macmillan, ISBN , p. 68-72, quote - "Muslims who were forced to choose between recanting Islam or suffering persecution were, and still are, permitted to lie by feigning apostasy" (p. 68).
63. J.T. Munroe (2004), Hispano-Arabic Poetry, Gorgias Press, ISBN , p. 69
64. Heffening, W. (1993). "Murtadd". . 7. Brill Academic Publishers. pp. 635–6.
    ISBN 
    . 
65. Mansour, A. A. (1982). Hudud Crimes (From Islamic Criminal Justice System, P 195–201, 1982, M Cherif Bassiouni, ed.-See NCJ-87479).
66. Lippman, M. (1989). Islamic Criminal Law and Procedure: Religious Fundamentalism v. Modern Law. BC Int'l & Comp. L. Rev., 12, pages 29, 263-269
67. Rudolph Peters & Gert De Vries (1976), Apostasy in Islam, Die Welt des Islams, Vol. 17, Issue 1/4, pp 1-3, 5-7, 1-25
68. W. Heffening, in Encyclopedia of Islam
69. Ibn Warraq (2003), Leaving Islam: Apostates Speak Out, ISBN , pp 1-27
70. Saeed, A., & Saeed, H. (Eds.). (2004). Freedom of religion, apostasy and Islam. Ashgate Publishing; ISBN
71. Forte, D. F. (1994). Apostasy and Blasphemy in Pakistan. Conn. J. Int'l L., 10, 27.
72. Mohammed Abu-Nimer; David Augsburger (16 February 2009). Peace-Building by, between, and beyond Muslims and Evangelical Christians. Lexington Books. pp. 179–194. ISBN .
73. Islam: the key concepts. Routledge. 2008. p. 10. සම්ප්‍රවේශය 2013-11-29.
74. John L. Esposito (2004). The Oxford dictionary of Islam. Oxford University Press. p. 22. සම්ප්‍රවේශය 2013-11-28.
75. Miller, Duane Alexander (අප්‍රේල් 2011). (PDF). St Francis Magazine. 7 (2): 244, 228–260. 3 දෙසැම්බර් 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 නොවැම්බර් 2012. {{}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) ()
76. Saeed, Abdullah (2005). "Ridda and the case for decriminalization of apostasy". The Qur'an: An Encyclopedia. Oliver Leaman et al. (eds.) (1st ed.). Routledge. p. 551.
    ISBN 
    . 
77. Hassan Ibrahim in Editor: Ibrahim M. Abu-Rabi (2006), The Blackwell Companion to Contemporary Islamic Thought, Blackwell Publishing, ISBN , pages 167-169
78. Forte, D. F. (1994), Apostasy and Blasphemy in Pakistan, Conn. Journal of Int'l Law, Vol. 10, pages 27-41
79. Kazemi F. (2000), , Social Research, Vol. 67, No. 2, pages 453-474
80. (2007). The Great Theft: Wrestling Islam from the Extremists. HarperCollins. p. 158. ISBN .
81. ELLIOTT, ANDREA (March 26, 2006). "In Kabul, a Test for Shariah". New York Times. සම්ප්‍රවේශය 28 November 2015.
82. (2011), What Everyone Needs to Know About Islam, p.74. ISBN .
83. Ahmet Albayrak writes in The Qur'an: An Encyclopedia that regarding apostasy as a wrongdoing is not a sign of intolerance of other religions, and is not aimed at one’s freedom to choose a religion or to leave Islam and embrace another faith, but that on the contrary, it is more correct to say that the punishment is enforced as a safety precaution when warranted if apostasy becomes a mechanism of public disobedience and disorder (). Oliver Leaman, The Qur'an: An Encyclopedia, pp. 526-527.
84. Hadrat Mirza Tahir Ahmad (2005). (PDF). Islam International Publications. ISBN . 16 April 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 March 2014.
85. Khan, A. M. (2003), Persecution of the Ahmadiyya Community in Pakistan: An Analysis Under International Law and International Relations, Harvard Human Rights Journal, 16, 217
86. Andrew March (2011), Apostasy: Oxford Bibliographies Online Research Guide, Oxford University Press, ISBN
87. Laws Criminalizing Apostasy Library of Congress (2014)
88. Apostasy Oxford Islamic Studies Online, Oxford University Press (2012)
89. Zwemer, Samuel M. "THE LAW OF APOSTASY". The Muslim World. 14 (4): 41–43, Chapter 2.  0027-4909.
90. Laws Criminalizing Apostasy Library of Congress (2014)
91. "Muslim-Majority Countries". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 27 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 2015-03-17.
92. Zaki Badawi, M.A. (2003). "Islam". In Cookson, Catharine (ed.). Encyclopedia of religious freedom. New York: Routledge. pp. 204–8. ISBN .
93. . International Ethics and Humanist Union. 21 June 2005. 20 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. {{}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) ()
94. Freedom of Religion, Apostasy and Islam by Abdullah Saeed and Hassan Saeed (Mar 30, 2004), ISBN
95. "Atheists Face Death Penalty In 13 Countries, Discrimination Around The World According To Freethought Report". The Huffington Post. 12 October 2013.
96. "Majorities of Muslims in Egypt and Pakistan support the death penalty for leaving Islam". Washington Post. සම්ප්‍රවේශය 2015-03-17.
97. "TheWorld's Muslims: Religion, Politics and Society" (PDF). pewforum.org. 30 April 2013. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2016.
98. Stephen Bates. "More young Muslims back sharia, says poll". the Guardian. සම්ප්‍රවේශය 2015-03-17.
99. Ziba Mir-Hosseini (2011), Criminalizing sexuality: zina laws as violence against women in Muslim contexts, SUR - Int'l Journal on Human Rights, 15, pp. 7-31
100. Haideh Moghissi (2005), Women and Islam: Part 4 Women, sexuality and sexual politics in Islamic cultures, Taylor & Francis, ISBN
101. Julie Chadbourne (1999), Never wear your shoes after midnight: Legal trends under the Pakistan Zina Ordinance, Wisconsin International Law Journal, Vol. 17, pp. 179–234
102. Quraishi, A. (1997). Her Honor: An Islamic Critique of the Rape Laws of Pakistan from a Woman-Sensitive Perspective, Michigan Journal of International Law, , (1997).
103. Sidahmed, A. S. (2001). "Problems in contemporary applications of Islamic criminal sanctions: The penalty for adultery in relation to women", British Journal of Middle Eastern Studies, 28(2), .
104. R. Peters, Encyclopaedia of Islam, 2nd Edition, Edited by: P. Bearman et al., Brill, ISBN , see article on Zinā
105. Muḥammad Salīm ʻAwwā (1982), Punishment in Islamic Law: A Comparative Study, American Trust Publications, ISBN
106. Sakah Saidu Mahmud (2013), Sharia or Shura: Contending Approaches to Muslim Politics in Nigeria and Senegal, Lexington, ISBN , Chapter 3
107. Ursula Smartt, Honour Killings 2020-11-26 at the Wayback Machine Justice of the Peace, Vol. 170, January 2006, pp. 4–6
108. Z. Mir-Hosseini (2011), Criminalizing sexuality: zina laws as violence against women in Muslim contexts, Int'l Journal on Human Rights, 15, 7–16
109. Nisrine Abiad (2008), Sharia, Muslim States and International Human Rights Treaty Obligations, British Institute of International and Comparative Law, ISBN , pp. 24-25
111. Camilla Adang (2003), Ibn Hazam on Homosexuality, Al Qantara, Vol. 25, No. 1, pp. 5–31
112. Z. Mir-Hosseini (2011), Criminalizing sexuality: zina laws as violence against women in Muslim contexts, SUR-Int'l Journal on Human Rights, 8(15), pp. 7–33
113. M. S. Sujimon (2003), Istilḥāq and Its Role in Islamic Law, Arab Law Quarterly, Vol. 18, No. 2, pp. 117–43
114. • Ali, Kecia (2010). Marriage and slavery in early Islam. US: Harvard University Press. pp. 161–72.;
     • Haeri, Shahla (1989). Law of Desire: Temporary Marriage in Shi'i Iran. Syracuse University Press. pp. 24–32. ISBN . Quote: Sexual intercourse with one's own slave girl continued to be legitimate until recently in most Islamic societies. Slave ownership should not be confused with slave marriage. Slave marriage involves marriage of a slave with another person, with the permission of the slave master. Marriage is not necessary between a male slave owner and his female slaves. His ownership entitles him to a right of intercourse.
115. . Center for Muslim-Jewish Engagement. 18 අගෝස්තු 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 පෙබරවාරි 2016. {{}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) ()
116. Leaman, Oliver (2013). Controversies in Contemporary Islam. Routledge. p. 78. ISBN .
117. Leaman, Oliver (2013). Controversies in Contemporary Islam. New York: Routledge. p. 78. ISBN .
118. ^{[Quran 24:4]}
119. Leaman, Oliver (2013). Controversies in Contemporary Islam. Routledge. ISBN .
120. A. Engineer (2004), The Rights of Women in Islam, 3rd Edition,ISBN , pp. 80–86
121. Emma Batha, Stoning - where does it happen? Thomson Reuters Foundation, September 29, 2013
122. KB Khan (2014), Versions and Subversions of Islamic Cultures in the Film The Stoning of Soraya, Journal of Literary Studies, 30(3), pp. 149–67
124. ,
125. Z Maghen (2005), Virtues Of The Flesh: Passion and Purity In Early Islamic Jurisprudence, Studies in Islamic Law and Society, Brill Academic, ISBN , p. 155
126. . 18 අගෝස්තු 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. {{}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) ()
127. Hallaq, W. B. (1999). A History of Islamic Legal Theories: An Introduction to Sunni Usul al-Fiqh. Cambridge University Press, ISBN , .
128. E. Ann Black, Hossein Esmaeili and Nadirsyah Hosen (2014), Modern Perspectives on Islamic Law, ISBN , pp. 222-223
129. Muhammad Qasim Zaman (2012), Modern Islamic Thought in a Radical Age, Cambridge University Press, ISBN , pp. 30–31
130. Neal Robinson (2013), Islam: A Concise Introduction, Routledge, ISBN , Chapter 7, pp. 85–89
131. Kamali, M. H. (2003), Principles of Islamic jurisprudence, Cambridge, UK (Islamic Texts Society).
132. Guy Bechor (2012), Between Vision and Reality: Law in the Arab World, ISBN [?], .
133. Failinger, Marie A.; et al. (2013). Feminism, Law, and Religion. Farnham, England: Ashgate. pp. 328–29. ISBN .
134. A. Quraishi (1999), Her honour: an Islamic critique of the rape provisions in Pakistan's ordinance on zina, Islamic studies, Vol. 38, No. 3, pp. 403–31
135. Joseph Schacht, An Introduction to Islamic Law (Oxford: Clarendon Press, 1973), pp. 176–83
136. A.S. Sidahmed (2001), Problems in contemporary applications of Islamic criminal sanctions: The penalty for adultery in relation to women, British journal of middle eastern studies, 28(2): 187–204
137. M. Tamadonfar (2001), Islam, law, and political control in contemporary Iran, Journal for the Scientific Study of Religion, 40(2): 205–20
138. Kecia Ali (2006), Sexual Ethics and Islam, ISBN , Chapter 4.
139. Juan Eduardo Campo (2009). Encyclopedia of Islam. Infobase Publishing. pp. 13–14. ISBN . සම්ප්‍රවේශය 28 February 2016.
140. LAU, M. (2007), Twenty-Five Years of Hudood Ordinances: A Review, Washington and Lee Law Review, n. 64, pp. 1291–314
141. Rehman J. (2007), The sharia, Islamic family laws and international human rights law: Examining the theory and practice of polygamy and talaq, International Journal of Law, Policy and the Family, 21(1), pp. 108–27
142. KAMALI (1998), Punishment in Islamic Law: A Critique of the Hudud Bill of Kelantan Malaysia, Arab Law Quarterly, vol. 13, no. 3, pp. 203–34
143. QURAISHI, A (1996), Her Honor: An Islamic Critique of the Rape Laws of Pakistan from a Woman-Sensitive Perspective, Michigan Journal of International Law, vol. 18, pp. 287–320
144. A. SAJOO (1999), Islam and Human Rights: Congruence or Dichotomy, Temple International and Comparative Law Journal, vol. 4, pp. 23–34
145. K. ALI (2003), Progressive Muslims and Islamic Jurisprudence: The Necessity for Critical Engagement with Marriage and Divorce Law, In: SAFI, O. (Ed.). Progressive Muslims: On Justice, Gender, and Pluralism, Oxford: Oneworld, pp. 163–89
146. Duran (1993) p. 179
147. Kligerman (2007) pp. 53–54
148. Wafer, Jim (1997). "Muhammad and Male Homosexuality". In Stephen O. Murray and Will Roscoe (ed.). Islamic Homosexualities: Culture, History and Literature. New York University Press. p. 88. සම්ප්‍රවේශය 2010-07-24.
149. Ed. C. Bosworth, E. van Donzel, The Encyclopaedia of Islam, Leiden, 1983
150. Wafer, Jim (1997). "Muhammad and Male Homosexuality". In Stephen O. Murray and Will Roscoe (ed.). Islamic Homosexualities: Culture, History and Literature. New York University Press. pp. 89–90. සම්ප්‍රවේශය 2010-07-24.
151. Duran, K. (1993). Homosexuality in Islam, p. 184. Cited in: Kligerman (2007) p. 54.
152. Jim Wafer (1997). "Muhammad and Male Homosexuality". In Stephen O. Murray; Will Roscoe (eds.). Islamic Homosexualities: Culture, History, and Literature. NYU Press. p. 89. ISBN . සම්ප්‍රවේශය 26 February 2016.
153. The Hudud: The Hudud are the Seven Specific Crimes in Islamic Criminal Law and Their Mandatory Punishments, 1995 Muhammad Sidahmad
154. Stonebanks, Christopher Darius (2010). Teaching Against Islamophobia. p. 190.
155. Tax, Meredith (2010). Double Bind. p. 46.
156. Treacher, Amal. "Reading the Other Women, Feminism, and Islam." Studies in Gender and Sexuality 4.1 (2003); pages 59-71
157. John C. Raines & Daniel C. Maguire (Ed), Farid Esack, What Men Owe to Women: Men's Voices from World Religions, State University of New York (2001), see pages 201-203
158. Ahmed, Ali S. V.; Jibouri, Yasin T. (2004). The Koran: Translation. Elmhurst, NY: Tahrike Tarsile Qur'ān. Print.
159. Grand Ayatullah Nasir Makarem Shirazi: Fatwas and viewpoints. 2018-10-29 at the Wayback Machine Al-Ijtihaad Foundation. Retrieved 14 Nov. 2011.
160. Roald, Anne S. (2001). Women in Islam: The Western Experience. Routledge. p. 166. ISBN .
161. , (1989) The Holy Qur'an: Text, Translation and Commentary. Brentwood, MD: Amana Corporation. ISBN .
162. , "Tafsir of Ibn Kathir", Al-Firdous Ltd., London, 2000, 50-53
163. Jackson, Nicky Ali, ed. Encyclopedia of domestic violence. CRC Press, 2007. (see chapter on Qur'anic perspectives on wife abuse)
164. Roald (2001) p. 169.
165. Classic Manual of Islamic Sacred Law, Al-Nawawi, කොටස m10.12 "Dealing with a Rebellious Wife" (කලහකාරී ලෙස හැසිරෙන බිරියක් සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කිරීම), පිටුව 540; ලේ ගැලීමක්, තැල්මක් හෝ අස්ථි බිදීමක් සිදු නොවන තාක් දුරට ඇයට ගැසිය හැකි ය.
166. Shafaat, Ahmad, Tafseer of Surah an-Nisa, Ayah 34, Islamic Perspectives. 10 Aug. 2005.
167. Hajjar, Lisa. (2004) Religion, State Power, and Domestic Violence in Muslim Societies: A Framework for Comparative Analysis. Law and Social Inquiry. 29(1):1-38.
168. Coomaraswamy, Radhika Further Promotion and Encouragement of Human Rights and Fundamental Freedoms. United Nations. Economic and Social Council. 5 Feb. 1996. Retrieved 19 Oct. 2011.
169. Jones, Gavin. "Marriage and Divorce in Islamic South East Asia."
170. Muḥammad, Farida Khanam; Ḫān, Wahīd-ad-Dīn. (2009). The Quran. New Delhi: Goodword. Print.
171. Maghraoui, Abdeslam. "Political authority in crisis: Mohammed VI's Morocco."Middle East Report 218 (2001): 12-17.
172. Critelli, Filomena M. "Women's rights= Human rights: Pakistani women against gender violence." J. Soc. & Soc. Welfare 37 (2010), pages 135-142
173. Oweis, Arwa, et al. "Violence Against Women Unveiling the Suffering of Women with a Low Income in Jordan." Journal of Transcultural Nursing 20.1 (2009): 69-76.
174. Phyllis Chesler. "Are Honor Killings Simply Domestic Violence?". Middle East Forum. සම්ප්‍රවේශය 22 August 2015.
175. Mayell, Hillary (12 February 2002). publisher=%5b%5bUniversity of Nebraska–Lincoln%5d%5d "Thousands of Women Killed for Family "Honor"" (PDF). . සම්ප්‍රවේශය 28 November 2015. {{}}: Check |url= value (); Missing pipe in: |url= ()
176. {{cite web url=http://www.sanctuaryforfamilies.org/index.php?option=com_content&task=view&id=252&Itemid=259 archiveurl=|archivedate=2012-11-15|title=Sanctuary for Families|work=Sanctuary for Families|accessdate=22 August 2015}}
177. UNRISD. "Religion, Culture and the Politicization of Honour-Related Violence: A Critical Analysis of Media and Policy Debates in Western Europe and North America". සම්ප්‍රවේශය 22 August 2015.