ඇල්ජීරියාවේ ඉතිහාසය

උතුරු අප්‍රිකාවේ පැරණිතම පුරාවිද්‍යාත්මක ද්‍රව්‍ය නියෝජනය කිරීම සඳහා අයින් හැනෙක් (ඇල්ජීරියාව) වෙතින් හමුවූ වසර මිලියන 1.8 ක් පමණ පැරණි ගල් කෞතුක වස්තු සැලකිය හැක.අයින් බුචරිට් අසල ඇති තැන්පතු දෙකකින් කැණීම් කරන ලද ගල් කෞතුක වස්තු සහ කැපූ සලකුණු අස්ථි වසර මිලියන 1.9 ක් පැරණි යැයි ගණන් බලා ඇති අතර පැරණි ගල් කෞතුක වස්තු පවා වසර මිලියන 2.4 ක් තරම් පැරණි වනු ඇත. එබැවින්, අයින් බුචරිට් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ, පූර්වගාමී හොමිනින්ස් උතුරු අප්‍රිකාවේ මධ්‍යධරණී මායිමේ කලින් සිතුවාට වඩා බොහෝ කලකට පෙර වාසය කළ බවයි. නැඟෙනහිර අප්‍රිකාවෙන් ගල් මෙවලම් නිෂ්පාදනය සහ භාවිතය ඉක්මනින් විසුරුවා හැරීම හෝ නැඟෙනහිර සහ උතුරු අප්‍රිකාව යන දෙඅංශයේම ගල් තාක්‍ෂණයේ බහු-සම්භවයක් ඇති බවට සාක්ෂි තරයේ තර්ක කරයි.

ට්‍රේජන් ප්‍රාදේශීය ආරුක්කුවට යන වීදියේ ටිම්ගාඩ්හි පුරාණ රෝම නටබුන්

නූතන ඇල්ජීරියාවෙන් සමන්විත ඉඩම් බයිසැන්තියානු අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් විය (555 දී මහා ජස්ටිනියන් අධිරාජ්‍යය යටතේ, බටහිර රෝම අධිරාජ්‍යයේ වැටීමෙන් පසු එහි විශාලතම ප්‍රමාණයේ (රෝස පැහැයෙන් යුත් වාසල්වරු))

ප්‍රාග් ඵෙතිහාසික සහ පැරණි ඉතිහාසය

නියැන්ඩර්තාල් මෙවලම් නිෂ්පාදකයින් විසින් පොරවන් නිෂ්පාදනය කල අතර එවා ලෙවන්ට්හි ඒවාට සමාන ලෙවල්ලොයිසියන් සහ මූස්ටේරියානු ශෛලීන් (ක්‍රි.පූ. 43,000) ගෙන් නිෂ්පාදනය කළහ. ඇල්ජීරියාව යනු මධ්‍ය පැලියොලිතික් ෆ්ලේක් මෙවලම් ශිල්පීය ක්‍රමවල ඉහළම සංවර්ධනයක් ලත් ස්ථානයයි. ක්‍රි.පූ. 30,000 දී පමණ ආරම්භ වූ මෙම යුගයේ මෙවලම් ඇටීරියන් ලෙස හැඳින්වේ.

උතුරු අප්‍රිකාවේ පැරණිතම තල කර්මාන්ත ඉබරෝමාරුසියානු ලෙස හැඳින්වේ (ප්‍රධාන වශයෙන් ඔරාන් කලාපයේ පිහිටා ඇත). මෙම කර්මාන්තය ක්‍රි.පූ. 15000 සිට ක්‍රි.පූ. 10000 ද්ක්වා කාලය තුල පැතිරී ඇත. නවශිලා ශිෂ්ටාචාරය (සත්ව ගෘහාශ්‍රිතකරණය සහ කෘෂිකර්මය) සහරාන් සහ මධ්‍යධරණී මාග්‍රෙබ්හි සමහර විට ක්‍රි.පූ. 11,000 තරම් මුල් භාගයේදී හෝ ක්‍රිස්තු පූර්ව 6000 සිට 2000 දක්වා කාලය තුළ වර්ධනය විය.ටැසිලි න්'අජ්ජර් සිතුවම්වල පොහොසත් ලෙස නිරූපණය කර ඇති මෙම ජීවිතය, සම්භාව්‍ය යුගය දක්වා ඇල්ජීරියාවේ ප්‍රමුඛ විය. උතුරු අප්‍රිකාවේ ජනයාගේ මිශ්‍රණය අවසානයේ දී උතුරු අප්‍රිකාවේ ආදිවාසී ජනතාව වන බර්බර්වරුන් ලෙස හැඳින්වෙන සුවිශේෂී ස්වදේශික ජනගහනයක් බවට පත් විය.

කාර්තේජ් හි ඔවුන්ගේ ප්‍රධාන බල මධ්‍යස්ථානයේ සිට, කාර්තජීනියානුවන් උතුරු අප්‍රිකානු වෙරළ තීරය දිගේ කුඩා ජනාවාස ව්‍යාප්ත කර ඇත. ක්‍රිපූ 600 වන විට, චර්චෙල්ට නැගෙනහිරින් තිපාසා, හිපෝ රෙජියස් (නූතන අන්නාබා) සහ රුසිකේඩ් (නූතන ස්කික්ඩා) හි ෆිනීෂියානු පැවැත්මක් පැවතුනි. මෙම ජනාවාස වෙළඳපොළ නගර මෙන්ම නැංගුරම් පොළවල් ලෙසද සේවය කළේය.

කාර්තජීනියානු බලය වර්ධනය වන විට, ස්වදේශික ජනගහනය මත එහි බලපෑම දැඩි ලෙස වැඩි විය. බර්බර් ශිෂ්ටාචාරය දැනටමත් කෘෂිකාර්මික, නිෂ්පාදන, වෙළඳාම සහ දේශපාලන සංවිධානය ප්‍රාන්ත කිහිපයකට ආධාර කරන අවධියක පවතී. අභ්‍යන්තරයේ කාර්තේජ් සහ බර්බර්වරුන් අතර වෙළඳ සබඳතා වර්ධනය වූ නමුත් භෞමික ව්‍යාප්තිය නිසා සමහර බර්බර්වරුන් වහල්භාවයට පත් කිරීම හෝ හමුදාවට බඳවා ගැනීම සහ අනෙක් අයගෙන් කප්පම් ලබා ගැනීම සිදු විය.

ක්‍රිස්තු පූර්ව 4 වැනි සියවසේ මුල් භාගය වන විට බර්බර්වරු කාර්තජීනියානු හමුදාවේ තනි විශාලතම ජනවාර්ගික බලකාය පිහිටුවා ගත්හ. කුලී හේවායන්ගේ කැරැල්ලේදී, බර්බර් සොල්දාදුවන් ක්‍රි.පූ. 241 සිට ක්‍රි.පූ. 238 දක්වා කැරලි ගැසුවේ පළමු පියුනික් යුද්ධයෙන් කාර්තේජ් පරාජය වීමෙන් පසුව වැටුප් නොලැබීම හේතුවෙනි. ඔවුන් කාර්තේජ්හි උතුරු අප්‍රිකානු භූමියෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් පාලනය කිරීමට සමත් වූ අතර, උතුරු අප්‍රිකාවේ ස්වදේශිකයන් සදහා ග්‍රීක භාෂාවෙන් භාවිතා කරන ලිබියානු යන නාමය සහිත කාසි භාවිතා කිරීමට ලබා දුනි. පුනික් යුද්ධවලදී රෝමවරුන් විසින් අනුප්‍රාප්තික පරාජයන් හේතුවෙන් කාර්තජීනියානු රාජ්‍යය පරිහානියට පත් විය.

ක්‍රි.පූ. 146 දී කාර්තේජ් නගරය විනාශ විය. කාර්තජීනියානු බලය හීන වීමත් සමග, බර්බර් නායකයින්ගේ බලපෑම වැඩි විය. ක්‍රි.පූ. 2 වැනි සියවස වන විට විශාල නමුත් ලිහිල් ලෙස පාලනය වූ බර්බර් රාජධානි කිහිපයක් බිහි විය. ඒවායින් දෙකක් කාර්තේජ් විසින් පාලනය කරන ලද වෙරළබඩ ප්‍රදේශවලට පිටුපසින් නුමිඩියා හි ස්ථාපිත කරන ලදී. නූතන මොරොක්කෝවේ මවුලූයා ගඟ හරහා අත්ලාන්තික් සාගරය දක්වා විහිදී ගිය මොරේටානියා, නුමිඩියාවට බටහිර දෙසින් පිහිටා ඇත. බර්බර් ශිෂ්ටාචාරයේ උච්චතම අවස්ථාව, සහස්‍රයකට වඩා වැඩි කාලයකට පසුව අල්මොහාඩ් සහ අල්මොරාවිඩ්ස් පැමිණෙන තෙක් අස්ථාවර වූ තත්වය, ක්‍රි.පූ. 2 වැනි සියවසේ මසිනිස්සාගේ පාලන සමයේදී ස්ථාවර විය.

ඩිජෙමිලා හි රෝම නටබුන්

ක්‍රිස්තු පූර්ව 148 දී මැසිනිස්සාගේ මරණයෙන් පසු බර්බර් රාජ්‍යයන් කිහිප වතාවක් බෙදී නැවත එක් විය. ඉතිරි බර්බර් ප්‍රදේශය රෝම අධිරාජ්‍යයට ඈඳා ගන්නා තෙක් ක්‍රි.ව. 24 දක්වා මැසිනිස්සාගේ පෙළපත පැවතුනි.

සියවස් ගණනාවක් පුරා ඇල්ජීරියාව පාලනය කළේ රෝමවරුන් විසින් වන අතර ඔවුන් කලාපයේ බොහෝ ජනපද පිහිටුවා ගත්හ. උතුරු අප්‍රිකාවේ සෙසු ප්‍රදේශ මෙන්ම ඇල්ජීරියාවද ධාන්‍ය වර්ග සහ අනෙකුත් කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන අපනයනය කරමින් අධිරාජ්‍යයේ පාන් බාස්කට් වලින් එකක් විය. ශාන්ත ඔගස්ටින් යනු අප්‍රිකාවේ රෝම පළාතේ පිහිටි හිපෝ රෙජියස් (වර්තමාන අන්නාබා, ඇල්ජීරියාව) හි බිෂොප්වරයා විය. ගයිසෙරික් හි ජර්මානු වැන්ඩල්වරු 429 දී උතුරු අප්‍රිකාවට සංක්‍රමණය වූ අතර 435 වන විට වෙරළබඩ නුමිඩියා පාලනය කළහ. ඔවුන් ප්‍රාදේශීය ගෝත්‍රිකයන්ගෙන් හිරිහැරයට ලක් වූ බැවින්, ඔවුන් භූමියේ සැලකිය යුතු ජනාවාසයක් සිදු කළේ නැත. ඇත්ත වශයෙන්ම, බයිසැන්තියානුවන් පැමිණෙන විට ලෙප්ටිස් මැග්නා අතහැර දමා ඇති අතර, ඇමේසිග් දේශපාලන, මිලිටරි සහ සංස්කෘතික පුනර්ජීවනයකට පහසුකම් සැලසීමේ කාර්යබහුල වූ ස්වදේශික ලැගුවාටන් විසින් එම්සෙල්ලාටා ප්‍රදේශය අත්පත් කරගෙන සිටියේය. තවද, රෝමවරුන්ගේ, බයිසැන්තියානුවන්ගේ, වැන්ඩල්වරුන්ගේ, කාර්තජීනියානුවන්ගේ සහ ඔටෝමන්වරුන්ගේ පාලන සමයේදී බර්බර් ජනතාව උතුරු අප්‍රිකාවේ ස්වාධීනව සිටි එකම හෝ කිහිප දෙනාගෙන් කෙනෙකි. බර්බර් ජනතාව කොතරම් ප්‍රතිරෝධී වීද යත්, උතුරු අප්‍රිකාව මුස්ලිම්වරුන් යටත් කර ගන්නා විට පවා ඔවුන්ට ඔවුන්ගේ කඳුකරයේ පාලනය සහ හිමිකාරීත්වය තිබුණි.

මැසිනිස්සා (ක්‍රි.පූ. 238–148), නුමිඩියාවේ පළමු රජු

බටහිර රෝම අධිරාජ්‍යයේ බිඳවැටීම, මෞරෝ-රෝම රාජධානිය ලෙස හැඳින්වෙන අල්ටාවා (වර්තමාන ඇල්ජීරියාව) පදනම් කරගත් ස්වදේශික රාජධානියක් පිහිටුවීමට හේතු විය. එහි අනුප්‍රාප්තිකයා වූයේ අල්ටාවා රාජධානිය වන අල්ටාවාහි පිහිටි තවත් රාජධානියකි. කුසයිලාගේ පාලන සමයේදී එහි භූමි ප්‍රදේශය බටහිරින් නූතන ෆෙස් ප්‍රදේශයේ සිට බටහිර ඕරස් සහ පසුව කයිරෝආන් සහ නැගෙනහිරින් ඉෆ්‍රිකියා අභ්‍යන්තරය දක්වා ව්‍යාප්ත විය.

මධ්‍යතන යුගය

ට්‍රේජන් ප්‍රාදේශීය ආරුක්කුවට යන වීදියේ ටිම්ගාඩ්හි පුරාණ රෝම නටබුන්

නූතන ඇල්ජීරියාවෙන් සමන්විත ඉඩම් බයිසැන්තියානු අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් විය (555 දී මහා ජස්ටිනියන් අධිරාජ්‍යය යටතේ, බටහිර රෝම අධිරාජ්‍යයේ වැටීමෙන් පසු එහි විශාලතම ප්‍රමාණයේ (රෝස පැහැයෙන් යුත් වාසල්වරු))

ප්‍රදේශවාසීන්ගේ නොසැලකිලිමත් ප්‍රතිරෝධයකින් පසුව, 8 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී උමයියාද් කැලිෆේට්හි මුස්ලිම් අරාබිවරු ඇල්ජීරියාව යටත් කර ගත්හ.

ස්වදේශික බර්බර් ජනතාවගෙන් විශාල සංඛ්‍යාවක් ඉස්ලාම් ආගමට හැරුණි. ක්‍රිස්තියානුවන්, බර්බර් සහ ලතින් භාෂාව කතා කරන්නන් 9 වැනි සියවසේ අවසානය දක්වා ටියුනීසියාවේ විශාල බහුතරයක රැඳී සිටි අතර මුස්ලිම්වරුන් අති බහුතරයක් බවට පත්වූයේ 10 වැනි සියවසේදී පමණි. උමයියාද් කැලිෆේට් රාජ්‍යයේ වැටීමෙන් පසු, රුස්ටමිඩ්, අග්ලබිඩ්, ෆාතිමිඩ්, සිරිඩ්, හම්මඩිඩ්, අල්මොරවිඩ්, අල්මොහාඩ් සහ සයියානිඩ් ඇතුළු ප්‍රාදේශීය රාජවංශ ගණනාවක් මතු විය. කිතුනුවන් රැළි තුනකින් පිටව ගියහ: ආරම්භක ජයග්‍රහණයෙන් පසුව, 10 වන සියවසේ සහ 11 වන සියවසේදී. අන්තිමයන් නෝමන්වරුන් විසින් සිසිලියට ඉවත් කරන ලද අතර ඉතිරිව සිටි ස්වල්ප දෙනෙක් 14 වන සියවසේදී මිය ගියහ.

මධ්‍යකාලීන යුගයේදී, උතුරු අප්‍රිකාව සෙමිටික් සහ බර්බර් භාෂා ගැන සඳහන් කළ පළමු ව්‍යාකරණඥයා වන ජුදා ඉබ්න් කුරේෂ්, මහා සුෆි ගුරුවරුන් වන සිඩි බූමීඩියන් (අබු මඩියන්) සහ සිඩි එල් හවුරි සහ එමීර්වරුන් වන අබ්දුල් මුමින් සහ යග්මුරසන් ඇතුළු බොහෝ ශ්‍රේෂ්ඨ විද්වතුන්, සාන්තුවරයන් සහ ස්වෛරීවරුන්ගේ නිවහන විය. මුහම්මද් තුමාගේ දියණිය වන ෆාතිමාගේ දරුවන් හෝ ෆාතිමිඩ්වරු මාග්‍රෙබ් වෙත පැමිණියේ මේ කාලයේදීය. මෙම "ෆැටිමිඩ්වරු" මාග්‍රෙබ්, හෙජාස් සහ ලෙවන්ට් හරහා දිගු කල් පවතින රාජවංශයක් සොයා ගිය අතර, ලෞකික අභ්‍යන්තර රජයක් මෙන්ම බලවත් හමුදාවක් සහ නාවික හමුදාවක් ද, මූලික වශයෙන් ඇල්ජීරියාවේ සිට ඔවුන්ගේ අගනුවර වන කයිරෝ දක්වා විහිදෙන අරාබිවරුන් සහ ලෙවෙන්ටයින් වලින් සමන්විත විය. ෆාතිමිඩ් කැලිෆේටය බිඳ වැටීමට පටන් ගත්තේ එහි ආණ්ඩුකාරවරුන් සිරිඩ්වරුන් වෙන් වූ විටය. ඔවුන්ට දඬුවම් කිරීම සඳහා ෆාතිමිඩ්වරු ඔවුන්ට එරෙහිව අරාබි බනු හිලාල් සහ බනු සුලෙයිම් යවන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලය වූ යුද්ධය තග්රිබාත් වීර කාව්‍යයේ විස්තර කෙරේ. අල්-තාග්රිබාත් හි අමාසිග් සිරිඩ් වීරයා වන කලීෆා අල්-සානාති, හිලාලන් වීරයා වන අබු සයිද් අල්-හිලාලි සහ තවත් බොහෝ අරාබි නයිට්වරුන් ජයග්‍රහණ මාලාවකින් පරාජය කිරීමට ද්වන්ධ සටන් සඳහා දිනපතා ඉල්ලා සිටී. කෙසේ වෙතත්, අරාබි සිරිත් විරිත් සහ සංස්කෘතිය අනුගමනය කරමින් අවසානයේ සිරීඩ්වරුන් පරාජයට පත් විය. කෙසේ වෙතත්, ආදිවාසී ඇමසිග් ගෝත්‍රිකයන් බොහෝ දුරට ස්වාධීනව සිටි අතර, ගෝත්‍රය, පිහිටීම සහ කාලය අනුව මාග්‍රෙබ්හි විවිධ කොටස් පාලනය කරන ලද අතර, සමහර විට එය (ෆාතිමිඩ්වරුන් යටතේ මෙන්) ඒකාබද්ධ කළේය. ෆාතිමිඩ් ඉස්ලාමීය රාජ්‍යය, ෆාතිමිඩ් කැලිෆේට් ලෙසද හඳුන්වනු ලබන අතර, උතුරු අප්‍රිකාව, සිසිලිය, පලස්තීනය, ජෝර්දානය, ලෙබනනය, සිරියාව, ඊජිප්තුව, අප්‍රිකාවේ රතු මුහුදේ වෙරළ තීරය, තිහාමා, හෙජාස් සහ යේමනය ඇතුළත් ඉස්ලාමීය අධිරාජ්‍යයක් සාදන ලදී. උතුරු අප්‍රිකාවේ කැලිෆේට්වරු ඔවුන්ගේ කාලයේ අනෙකුත් අධිරාජ්‍යයන් සමඟ වෙළඳාම් කළ අතර, ඉස්ලාමීය යුගයේදී අනෙකුත් ඉස්ලාමීය රාජ්‍යයන් සමඟ ඒකාබද්ධ සහයෝගය සහ වෙළඳ ජාලයක කොටසක් පිහිටුවා ගත්හ.

බර්බර් ජනතාව ඓතිහාසික වශයෙන් ගෝත්‍ර කිහිපයකින් සමන්විත විය. ප්‍රධාන ශාඛා දෙක වූයේ බොටර් සහ බාර්නෙස් ගෝත්‍රවලට බෙදී නැවත උප ගෝත්‍රවලට බෙදේ. මාග්‍රෙබ්හි සෑම ප්‍රදේශයකම ගෝත්‍ර කිහිපයක් අඩංගු විය (උදාහරණයක් ලෙස සංහඩ්ජා, හවුරා, සෙනාටා, මස්මුදා, කුටමා, අවර්බා සහ බර්ග්වාටා). මෙම සියලු ගෝත්‍ර ස්වාධීන භෞමික තීරණ ගත්හ.

ෆාතිමිඩ් කැලිෆේට්, උතුරු අප්‍රිකාවේ බොහෝ ප්‍රදේශ පාලනය කළ ෂියා ඉස්මයිලි රාජවංශය, ක්‍රි.පූ. 960-1100

මධ්‍යතන යුගයේදී මාග්‍රෙබ් සහ අනෙකුත් අවට ප්‍රදේශවල අමාසිග් රාජවංශ කිහිපයක් මතු විය. ඉබන් ඛාල්ඩුන් විසින් මාග්‍රෙබ් ප්‍රදේශයේ ඇමසින්ග් රාජවංශ, සිරිඩ්, ඉෆ්රානිඩ්, මග්‍රාවා, අල්මොරාවිඩ්, හම්මඩිඩ්, අල්මොහාඩ්, මෙරිනිඩ්, අබ්දල්වාඩිඩ්, වට්ටසිඩ්, මෙක්නාස්සා සහ හෆ්සිඩ් රාජවංශ, සාරාංශගත වගුවක් සපයයි. හම්මඩිඩ් සහ සිරීඩ් අධිරාජ්‍යයන් මෙන්ම ෆාතිමිඩ්වරුද සියලුම මාග්‍රෙබ් රටවල තම පාලනය ස්ථාපිත කළහ. දැන් ඇල්ජීරියාව, ටියුනීසියාව, මොරොක්කෝව, ලිබියාව, ස්පාඤ්ඤය, මෝල්ටාව සහ ඉතාලිය යන ප්‍රදේශ වල සිරීඩ්වරු ඉඩම් පාලනය කළහ. හම්මඩිඩ්වරු ඕවර්ග්ලා, කොන්ස්ටන්ටයින්, ස්ෆැක්ස්, සුසා, ඇල්ජියර්ස්, ට්‍රිපොලි සහ ෆෙස් වැනි වැදගත් ප්‍රදේශ අල්ලාගෙන මාග්‍රෙබ් කලාපයේ සෑම රටකම තම පාලනය ස්ථාපිත කළහ. කුටමා බර්බර්ස් විසින් නිර්මාණය කරන ලද සහ පිහිටුවන ලද ෆැටිමිඩ්වරු උතුරු අප්‍රිකාව මෙන්ම සිසිලිය සහ මැද පෙරදිග සමහර ප්‍රදේශ යටත් කර ගත්හ.

ලාගුවාට් පළාතේ අගුනෙබ් රෝම සෙල්ලිපියෙන්

ඇල්ජීරියාවේ කෙන්චෙලා හි දිහ්යා අනුස්මරණය

මන්සූරා මුස්ලිම් පල්ලිය, ට්ලෙම්සෙන්

මාග්‍රාවා විසින් පාලනය වන ප්‍රදේශ

බර්බර් කැරැල්ලෙන් පසුව මාග්‍රෙබ් හරහා ස්වාධීන රාජ්‍ය ගණනාවක් බිහි විය. ඇල්ජීරියාවේ රුස්ටමිඩ් රාජධානිය පිහිටුවන ලදී. රුස්ටමිඩ් රාජධානිය මොරොක්කෝවේ ටෆිලාල්ට් සිට දකුණු, මධ්‍යම සහ බටහිර ටියුනීසියාව ඇතුළු ලිබියාවේ නෆුසා කඳු දක්වා විහිදී ගියේය, එබැවින් නූතන මාග්‍රෙබ් රටවල භූමි ප්‍රදේශ ඇතුළුව දකුණේ රුස්ටමිඩ් රාජධානිය මාලි හි නූතන දේශසීමා සහ මොරිටේනියාව දක්වා ව්‍යාප්ත විය.

නූතන ඇල්ජීරියාවෙන් ආරම්භ වී ස්පාඤ්ඤයේ කොටසක් සහ සිසිලියේ කොටසක්ද සියලුම මාග්‍රෙබ් මත ඔවුන්ගේ පාලනය ව්‍යාප්ත කළ පසු, සිරිඩ්වරු 11 වන සියවස වන විට පාලනය කළේ නවීන ඉෆ්රිකියා පමණි. සිරිඩ්වරු කයිරෝවේ ෆාතිමිඩ් කලීෆාවරුන්ගේ නාමික ආධිපත්‍යය පිළිගත්හ. සිරිඩ් පාලක එල් මුයිස් මෙම පිළිගැනීම අවසන් කිරීමට තීරණය කළ අතර ඔහුගේ ස්වාධීනත්වය ප්‍රකාශ කළේය. සිරිඩ් අනෙකුත් සෙනාටා රාජධානි වලට එරෙහිව ද සටන් කළහ, උදාහරණයක් ලෙස ඇල්ජීරියාවෙන් ආරම්භ වූ මග්‍රාවා, බර්බර් රාජවංශය සහ එක් අවස්ථාවකදී ෆෙස්, සිජිල්මාසා, අග්මාත්, ඕජ්ඩා ඇතුළු මොරොක්කෝවේ සහ බටහිර ඇල්ජීරියාවේ බොහෝ ප්‍රදේශ පාලනය කළ මාග්‍රෙබ්හි ප්‍රමුඛ බලයක් විය. සෝස් සහ ඩ්‍රා සහ ඇල්ජීරියාවේ එම්සිලා සහ සැබ් දක්වා ළඟා වේ.

ෆාතිමිඩ් රාජ්‍යය සෘජු ආක්‍රමණයකට උත්සාහ කිරීමට නොහැකි තරම් දුර්වල කාලයක් වූ බැවින්, ඔවුන් වෙනත් පළිගැනීමේ ක්‍රමයක් සොයා ගත්හ. නයිල් නදිය සහ රතු මුහුද අතර ජීවත් වූයේ ඔවුන්ගේ බාධා කිරීම් සහ කැළඹීම් හේතුවෙන් අරාබියෙන් නෙරපා හරින ලද බෙඩොයින් නාමික ගෝත්‍රිකයන් විය. නිදසුනක් වශයෙන්, බනු හිලාල් සහ බානු සුලෙයිම්, නයිල් නිම්නයේ ගොවීන් නිතරම කඩාකප්පල් කළ අතර, නාමිකයින් බොහෝ විට ඔවුන්ගේ ගොවිපල කොල්ලකනු ඇත. එවකට සිටි ෆාතිමිඩ් වීසර් ඔහුට පාලනය කළ නොහැකි දේ විනාශ කිරීමට තීරණය කළ අතර, මෙම බෙඩොයින් ගෝත්‍රවල ප්‍රධානීන් සමඟ ගිවිසුමක් බිඳ දැමීය. ෆාතිමිඩ්වරු ඔවුන්ට පිටව යාමට මුදල් පවා ලබා දුන්හ.

මුළු ගෝත්‍රිකයන්ම කාන්තාවන්, ළමයින්, වැඩිහිටියන්, සතුන් සහ කඳවුරු උපකරණ සමඟ පිටත් විය. සමහරු මගදී නතර වූ අතර, විශේෂයෙන්ම සයිරෙනයිකාහි, ඔවුන් තවමත් ජනාවාසයේ අත්‍යවශ්‍ය අංගයන්ගෙන් එකක් වන නමුත් බොහෝ දෙනෙක් ගේබ්ස් කලාපයෙන් 1051 දී ඉෆ්‍රිකියා වෙත පැමිණියහ. සිරිඩ් පාලකයා මෙම නැඟී එන වඩදිය නැවැත්වීමට උත්සාහ කළ නමුත්, සෑම හමුවීමකදීම, කයිරූආන් හි තාප්පයට අවසන් වූ විට, ඔහුගේ හමුදා පරාජයට පත් වූ අතර අරාබිවරුන් යුධ පිටියේ ප්‍රධානීන් ලෙස පැවතුනි. අරාබිවරුන් සාමාන්‍යයෙන් නගර පාලනය කර ගත්තේ නැත, ඒ වෙනුවට ඒවා කොල්ලකෑම සහ ඒවා විනාශ කළහ.

ආක්‍රමණය දිගටම සිදු වූ අතර, 1057 දී අරාබිවරුන් කොන්ස්ටන්ටයින් උස් තැනිතලාවේ පැතිර ගිය අතර එහිදී ඔවුන් දශක කිහිපයකට පෙර කයිරෝආන් හි කළාක් මෙන් බානු හම්මාඩ් (හම්මාඩිඩ් එමිරේට්හි අගනුවර) වට කළහ. එතැන් සිට ඔවුන් ක්‍රමයෙන් ඉහළ ඇල්ජියර්ස් සහ ඕරන් තැනිතලා ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගත්හ. මෙම ප්‍රදේශවලින් සමහරක් 12 වන සියවසේ දෙවන භාගයේදී අල්මොහාඩ්වරුන් විසින් බලහත්කාරයෙන් ආපසු ලබා ගන්නා ලදී. බෙඩොයින් ගෝත්‍රිකයන්ගේ ආගමනය, මාග්‍රෙබ්හි භාෂාමය, සංස්කෘතික අරාබිකරණයට සහ කලින් කෘෂිකර්මාන්තය ප්‍රමුඛව පැවති ප්‍රදේශවල නාමිකත්වය ව්‍යාප්ත වීමට ප්‍රධාන සාධකයක් විය. බනු හිලාල් ගෝත්‍රිකයන් විසින් විනාශ කරන ලද ඉඩම් සම්පූර්ණයෙන්ම ශුෂ්ක කාන්තාරයක් බවට පත්ව ඇති බව ඉබ්න් ඛල්ඩුන් සඳහන් කළේය.

නූතන මොරොක්කෝවෙන් ආරම්භ වූ අල්මොහාඩ්වරු, ඇල්ජීරියාවෙන් ආරම්භ වූ අබ්දුල්-මුමින් නමින් හැඳින්වෙන මිනිසෙකු විසින් ආරම්භ කළද, ඉක්මනින් මග්‍රෙබ් පාලනය කරනු ඇත. අල්මොහාද් රාජවංශයේ අබ්දුල්-මුමින්ගේ ගෝත්‍රය වන කෞමියා සිංහාසනයේ ප්‍රධාන ආධාරකරුවන් වූ අතර අධිරාජ්‍යයේ වැදගත්ම දේහය විය. දුර්වල වෙමින් පැවති ඇල්මොරාවිඩ් අධිරාජ්‍යය පරාජය කර 1147 දී මොරොක්කෝව පාලනය කර ගනිමින් ඔවුන් 1152 දී ඇල්ජීරියාවට තල්ලු කර, ට්ලෙම්සෙන්, ඔරන් සහ ඇල්ජියර්ස් පාලනය කර ගත් අතර, හිලියන් අරාබිවරු වෙතින් පාලනය නැගෙනහිර ඇල්ජීරියාව පාලනය කළ හම්මඩිඩ්වරු ලබා ගත් අතර එම වසරේම ඔවුන් පරාජය කරන ලදී.

1212 දී ලාස් නවාස් ද ටොලෝසා සටනේදී ඔවුන්ගේ තීරණාත්මක පරාජයෙන් පසුව, අල්මොහාඩ්වරුන් බිඳ වැටීමට පටන් ගත් අතර, 1235 දී නූතන බටහිර ඇල්ජීරියාවේ ආණ්ඩුකාරයා වූ යග්මුරාසෙන් ඉබ්න් සියාන් සිය නිදහස ප්‍රකාශ කර ට්ලෙම්සෙන් රාජධානිය සහ සයියානිඩ් රාජවංශය ස්ථාපිත කළේය. වසර 13ක් පුරා ඇල්ජීරියාවේ පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීමට උත්සාහ කළ අල්මොහාද් හමුදා සමඟ සටන් කරමින්, ඔවුජ්ඩා අසල සාර්ථක සැඟවී සිටීමකින් ඔවුන්ගේ කලීෆා මරා දැමීමෙන් පසුව, ඔවුන් 1248 දී අල්මොහාඩ්වරුන් පරාජය කළහ.

සයියානිඩ්ස්වරු සියවස් 3 ක් ඇල්ජීරියාවේ පාලනය රඳවා ගත්තේය. ඇල්ජීරියාවේ නැඟෙනහිර ප්‍රදේශ බොහොමයක් හෆ්සිඩ් රාජවංශයේ අධිකාරය යටතේ පැවතියද, හෆ්සිඩ්වරුන්ගේ ඇල්ජීරියානු ප්‍රදේශ ආවරණය වන බෙජායා එමිරේට් මධ්‍යම ටියුනීසියානු පාලනයෙන් විටින් විට ස්වාධීන වනු ඇත. ඔවුන්ගේ උච්චතම අවස්ථාව වන විට සයානිඩ් රාජධානියට බටහිරින් සහ නැගෙනහිරින් අබු තෂ්ෆින්ගේ පාලන සමයේදී ඔවුන් අල්ලා ගත් ටියුනිස් දක්වා ළඟා වූ මොරොක්කෝව සිය යටත්වැසියන් ලෙස ඇතුළත් විය.

සයියානිඩ් සුල්තාන්වරුන් විසින් අනුග්‍රහය දක්වන ලද ප්‍රාදේශීය බාබරි මුහුදු කොල්ලකරුවන් සමඟ ඇති වූ ගැටුම් කිහිපයකින් පසුව,ස්පාඤ්ඤය, ඇල්ජීරියාව ආක්‍රමණය කිරීමටත් ස්වදේශික ට්ලෙම්සෙන් රාජධානිය පරාජය කිරීමටත් තීරණය කළේය. 1505 දී, ඔවුන් මර්ස් එල් කෙබීර් ආක්‍රමණය කර අල්ලා ගත් අතර, 1509 දී දරුණු ලේ වැගිරුණු සටනකින් පසු ඔරන් යටත් කර ගත්හ. ඇල්ජීරියාවේ බටහිර වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල ඇල්ජීරියානුවන්ට එරෙහිව ඔවුන්ගේ තීරණාත්මක ජයග්‍රහණවලින් පසුව, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් නිර්භීත වීමට තීරණය කළ අතර තවත් ඇල්ජීරියානු නගර ආක්‍රමණය කළහ. 1510 දී, ඔවුන් වැටලීම් සහ ප්‍රහාර මාලාවකට නායකත්වය දුන් අතර, විශාල වැටලීමකින් බෙජායා අත්පත් කර ගත් අතර, සහ ඇල්ජියර්ස් වලට එරෙහිව අර්ධ-සාර්ථක වැටලීමකට නායකත්වය දුන්හ. ඔවුන් ට්ලෙම්සෙන් ද වටලා ගත්හ. 1511 දී, ඔවුන් චර්චෙල් සහ ජිජෙල් පාලනය කර ගත් අතර, මොස්ටගනේම් වෙත පහර දුන් අතර එහිදී ඔවුන්ට නගරය යටත් කර ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන්ට බලෙන් උපහාරයක් කිරීමට හැකි විය.

ඔටෝමාන් යුගය

හයිරෙඩින් බාබරෝසා

1516 දී, හෆ්සිඩ්වරුන් යටතේ සාර්ථකව ක්‍රියාත්මක වූ ඔටෝමාන් පුද්ගලික සහෝදරයන් වන අරුජ් සහ හේරෙඩින් බාබරෝසා, ඔවුන්ගේ මෙහෙයුම් මධ්‍යස්ථානය ඇල්ජියර්ස් වෙත ගෙන ගියහ. ඔවුන් කිතුනුවන්ගෙන් විමුක්තිකාමීන් ලෙස දුටු ප්‍රදේශවාසීන්ගේ උදව්වෙන් ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන්ගෙන් ජිජෙල් සහ ඇල්ජියර්ස් යටත් කර ගැනීමට ඔවුන් සමත් වූ නමුත් සහෝදරයන් අවසානයේ ප්‍රදේශයේ සලීම් අල්-ටුමි ඝාතනය කර නගරය සහ අවට ප්‍රදේශ පාලනය කළහ. 1518 දී ට්ලෙම්සෙන් ආක්‍රමණයේදී අරුජ් මිය ගිය විට, හයිරෙඩින් ඔහුගෙන් පසුව ඇල්ජියර්ස්හි හමුදාපති ලෙස පත් විය. ඔටෝමාන් සුල්තාන්වරයා ඔහුට බෙලර්බේ යන පදවි නාමය ලබා දුන් අතර 2,000 ක පමණ ජනකායක් සහිත කණ්ඩායමක් ලබා දුන්නේය. මෙම බලකායේ සහ ස්වදේශික ඇල්ජීරියානුවන්ගේ සහය ඇතිව, හේරෙඩින් කොන්ස්ටන්ටයින් සහ ඔරාන් අතර මුළු ප්‍රදේශයම යටත් කර ගත්තේය (ඔරාන් නගරය 1792 දක්වා ස්පාඤ්ඤ අත පැවතියද).

මීළඟ බෙයිලර්බේ වූයේ 1544 දී එම තනතුරට පත් වූ හේරෙඩින්ගේ පුත් හසන් ය. ඔහුගේ මව ඇල්ජීරියානු මුවර්ස් කෙනෙක් වූ බැවින් ඔහු කොලොග්ලි හෝ මිශ්‍ර සම්භවයක් ඇති අයෙකි. 1587 වන තෙක් ඇල්ජියර්ස් හි බෙයිලර්බෙයිලික් පාලනය කරනු ලැබුවේ ස්ථාවර සීමාවන් නොමැතිව නියමයන් ඉටු කළ බෙයිලර්බී විසිනි. පසුව, නිත්‍ය පරිපාලනයක් ඇති කිරීමත් සමඟ, පාෂා යන තනතුර සහිත ආණ්ඩුකාරවරු තුන් අවුරුදු ධුර කාලයක් පාලනය කළහ. ඇල්ජීරියාවේ ආගා විසින් මෙහෙයවන ලද ඔජාක් ලෙස හඳුන්වන ස්වයංක්‍රීය ජැනිසරි ඒකකයක් විසින් පාෂාට සහාය විය. 1600 ගණන්වල මැද භාගයේදී ඔජාක් අතර අතෘප්තිය ඇති වූයේ ඔවුන්ට නිතිපතා වැටුප් නොගෙවීම නිසා සහ ඔවුන් නැවත නැවතත් පාෂාට එරෙහිව කැරලි ගැසූහ. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, ආඝා පාෂාට දූෂණය සහ අදක්ෂකම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා කර 1659 දී බලය අල්ලා ගත්තේය.

වසංගත තත්වයක් උතුරු අප්‍රිකාවේ නගරවලට නැවත නැවතත් බලපෑවේය. ඇල්ජියර්වරුන්ට 1620-21 දී වසංගතයෙන් 30,000 ත් 50,000 ත් අතර වැසියන් සංඛ්‍යාවක් අහිමි වූ අතර, 1654-57, 1665, 1691 සහ 1740-42 දී ඉහළ මරණ සිදු විය.

ඇල්ජියර්ස් හි ක්‍රිස්තියානි වහලුන්, 1706

බාබරි මුහුදු කොල්ලකරුවන් බටහිර මධ්‍යධරණී මුහුදේ ක්‍රිස්තියානි සහ අනෙකුත් ඉස්ලාම් නොවන නැව් ගමනාගමනයට බාධා කලේය. මුහුදු කොල්ලකරුවන් බොහෝ විට නැව්වල මගීන් සහ කාර්ය මණ්ඩලය රැගෙන ගොස් විකිණීම හෝ වහලුන් ලෙස භාවිතා කළහ. ඔවුන් සමහරුන් කප්පම් ලබා ගෙන නිදහස් කිරීමේ ව්‍යාපාරයක් ද කළහ. රොබට් ඩේවිස්ට අනුව, 16 සිට 19 වන සියවස දක්වා මුහුදු කොල්ලකරුවන් විසින් යුරෝපීයයන් මිලියන 1 සිට මිලියන 1.25 දක්වා වහලුන් ලෙස අල්ලා ගන්නා ලදී. උතුරු අප්‍රිකාවේ සහ ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල වහල් වෙලඳපොලවල්වල විකිණීම සඳහා ක්‍රිස්තියානි වහලුන් අල්ලා ගැනීම සඳහා ඔවුන් බොහෝ විට යුරෝපීය වෙරළබඩ නගරවලට වැටලීම් සිදු කළහ. නිදසුනක් වශයෙන්, 1544 දී, හයිරෙඩින් බාබරෝසා, ඉෂියා දූපත අල්ලාගෙන, සිරකරුවන් 4,000 ක් සහ ලිපාරි හි වැසියන් 9,000 ක් පමණ වහල්භාවයට පත් කළේය. 1551 දී ඇල්ජියර්ස් හි ඔටෝමාන් ආණ්ඩුකාර තුර්ගුට් රීස් මෝල්ටා දූපතේ ගෝසෝ හි මුළු ජනගහනයම වහල්භාවයට පත් කළේය. ම්ලේච්ඡ මුහුදු කොල්ලකරුවන් බොහෝ විට බැලෙරික් දූපත් වලට පහර දුන්හ. තර්ජනය කෙතරම් දරුණුද යත් නිවැසියන් ෆෝමන්ටෙරා දූපත අතහැර දැමූහ. 17 වන ශතවර්ෂයේ ආරම්භයේ සිට පුළුල් රුවල් නැව් හඳුන්වාදීම නිසා අත්ලාන්තික් සාගරයට යාමට ඔවුන්ට හැකි විය.

1627 ජූලි මාසයේදී ලන්දේසි මුහුදු කොල්ලකරුවෙකු වන ජෑන් ජෑන්සූන් ගේ අණ යටතේ ඇල්ජියර්ස් සිට මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගේ නැව් දෙකක් අයිස්ලන්තය දක්වා යාත්‍රා කළ අතර, වහලුන් වටලා අල්ලා ගත්හ. මීට සති දෙකකට පෙර මොරොක්කෝවේ සාලේ සිට තවත් මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගේ නෞකාවක් අයිස්ලන්තයට ද වැටලීය. ඇල්ජියර්ස් වෙත ගෙන එන ලද සමහර වහලුන් පසුව අයිස්ලන්තයට ආපසු යවනු ලැබූ නමුත් සමහරු ඇල්ජීරියාවේ රැඳී සිටීමට තීරණය කළහ. 1629 දී ඇල්ජීරියාවේ මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගේ නැව් ෆාරෝ දූපත් වටලන ලදී.

1671 දී, තායිෆා ඔෆ් රෙසයිස් නොහොත් කෝර්සෙයාර් කපිතාන්වරුන්ගේ සමාගම කැරලි ගසා, ආගා මරා දමා, තමන්ගේම කෙනෙකු බලයට පත් කළේය. නව නායකයා ඩේ යන නාමය ලබා ගත්තේය. 1689 න් පසු, දෙවියන් තෝරා ගැනීමේ අයිතිය ප්‍රභූවරුන් හැට දෙනෙකුගෙන් යුත් සභාවක් වන දිවාන් වෙත ලබා දෙන ලදී. එය මුලින් ඕජාක් විසින් ආධිපත්‍යය දැරීය; නමුත් 18 වන සියවස වන විට එය ඩේගේ උපකරණය බවට පත් විය. 1710 දී, එම භූමිකාවේ පාෂා වෙනුවට ඔහු සහ ඔහුගේ අනුප්‍රාප්තිකයින් රීජන්ට් ලෙස පිළිගැනීමට ඩී සුල්තාන් ට ඒත්තු ගැන්වීය. ඇල්ජියර්වරු ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යයේ නාමිකව කොටසක් ලෙස පැවතියද, යථාර්ථයේ දී ඔවුන් සෙසු අධිරාජ්‍යයන්ගෙන් ස්වාධීනව ක්‍රියා කළ අතර, බොහෝ විට අනෙකුත් ඔටෝමාන් යටත්වැසියන් සහ ටියුනිස්හි බෙයිලික් වැනි ප්‍රදේශ සමඟ යුද්ධ ඇති කර ගත්හ.

ඩේ යනු ව්‍යවස්ථාපිත ඒකාධිපතියෙකු විය. ඩේ ජීවිත කාලය සඳහා තේරී පත් වූ නමුත්, ක්‍රමය ක්‍රියාත්මක වූ වසර 159 (1671-1830) තුළ, දෙවිවරුන් විසි නව දෙනාගෙන් දාහතරක් ඝාතනය කරන ලදී. කොල්ලකෑම්, හමුදා කුමන්ත්‍රණ සහ ඉඳහිට මැර පාලනයන් තිබියදීත්, ඩෙයිලිකාල් ආන්ඩුවේ එදිනෙදා ක්‍රියාන්විතය කැපී පෙනෙන ලෙස ක්‍රමවත් විය. රාජ්‍ය පාලනය ගෝත්‍රික ප්‍රධානීන්ට අනුග්‍රහය දැක්වුවද, අධික බදු අයකිරීම් නිතර නොසන්සුන්තාව ඇති කරන ගම්බද ප්‍රදේශයේ ඒකමතික පක්ෂපාතීත්වයක් එයට කිසිදා නොතිබුණි. ස්වතන්ත්‍ර ගෝත්‍රික රාජ්‍යයන් ඉවසා සිටි අතර, රීජන්සියේ අධිකාරය කැබිලියාව තුළ ක්‍රියාත්මක වූයේ කලාතුරකිනි. නමුත් 1730 දී බටහිර කබිලියාවේ කුකු රාජධානිය පාලනය කිරීමට රීජන්සියට හැකි විය. ඇල්ජීරියානු කාන්තාරයේ උතුරු පෙදෙස්වල බොහෝ නගර ඇල්ජියර්ස් හෝ එහි බෙයි වලින් එකකට බදු ගෙවා ඇත. නමුත් ඔවුන් වෙනත් ආකාරයකින් මධ්‍යම පාලනයෙන් පූර්ණ ස්වයං පාලනයක් රඳවා ගත් නමුත් සහරාවේ ගැඹුරු කොටස් ඇල්ජියර්ස් වෙතින් සම්පූර්ණයෙන්ම ස්වාධීන විය.

මධ්‍යධරණී මුහුදේ ම්ලේච්ඡ වැටලීම් ස්පාඤ්ඤ වෙළඳ නැව් ගමනාගමනයට දිගින් දිගටම ප්‍රහාර එල්ල කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ස්පාඤ්ඤ නාවික හමුදාව 1783 සහ 1784 දී ඇල්ජියර්ස් වෙත බෝම්බ හෙලීය. 1784 ප්‍රහාරය සඳහා නේපල්ස්, පෘතුගාලය සහ මෝල්ටාවේ නයිට්වරු වැනි ඇල්ජියර්ස්හි සම්ප්‍රදායික සතුරන්ගේ නැව් ස්පාඤ්ඤ බලඇණියට සම්බන්ධ විය. 20,000කට අධික කාලතුවක්කු බෝල ප්‍රහාර එල්ල කරන ලද අතර, නගරයේ බොහෝ ප්‍රමාණයක් සහ එහි බලකොටු විනාශ කරන ලද අතර ඇල්ජීරියානු බලඇණි බොහොමයක් ගිල්වා දමන ලදී.

1792 දී ඇල්ජියර්ස් ඇල්ජීරියාවේ අවසන් ස්පාඤ්ඤ බලකොටු දෙක වන ඔරාන් සහ මර්ස් එල් කෙබීර් ආපසු ලබා ගත්තේය. එම වසරේම, ඔවුන් 1795 දී අත්හැර දැමූ මොරොක්කෝ රිෆ් සහ ඕජ්ඩා යටත් කර ගත්හ.

ඇන්ග්ලෝ-ලන්දේසි බලඇණිය විසින් ඇල්ජියර්ස් වෙත බෝම්බ හෙලීම, යුරෝපීය වහලුන් නිදහස් කිරීමේ අවසාන නිවේදනයට සහාය වීම, 1816 අගෝස්තු

1836 සෝමා සටන

19 වන ශතවර්ෂයේදී ඇල්ජීරියානු මුහුදු කොල්ලකරුවන් කැරිබියානු බලවතුන් සමඟ ව්‍යාජ සම්බන්ධතා ඇති කර ගත් අතර, ඔවුන්ගේ යාත්‍රා වල ආරක්ෂිත වරායක් වෙනුවට "බලපත්‍ර බද්දක්" ගෙවා ඇත.

ඇල්ජීරියානු මුහුදු කොල්ලකරුවන් විසින් ඇමරිකානු වෙළඳුන්ට එල්ල කරන ලද ප්‍රහාරවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස පළමු හා දෙවන ම්ලේච්ඡ යුද්ධ ඇති වූ අතර එය 1815 දී එක්සත් ජනපද නැව්වලට එල්ල වූ ප්‍රහාර අවසන් විය. වසරකට පසුව, ලෝඩ් එක්ස්මූත්ගේ අණ යටතේ ඒකාබද්ධ ඇන්ග්ලෝ-ලන්දේසි බලඇණියක් යුරෝපීය ධීවරයින්ට සමාන ප්‍රහාර නැවැත්වීම සඳහා ඇල්ජියර්ස් වෙත බෝම්බ හෙලීය. ඇල්ජීරියානු මුහුදු කොල්ලකෑම් 1830 දී ප්‍රංශ ආක්‍රමණය තෙක් පැවතියද, මෙම ප්‍රයත්නයන් සාර්ථක විය.

ප්‍රංශ යටත් විජිතකරණය (1830-1962)

ප්‍රංශ ජාතිකයන් 1830 දී ඇල්ජියර්ස් ආක්‍රමණය කර අල්ලා ගත්හ. ඉතිහාසඥ බෙන් කීර්නන් ප්‍රංශ ඇල්ජීරියාව අත්පත් කර ගැනීම ගැන මෙසේ ලිවීය: "1875 වන විට ප්‍රංශ ආක්‍රමණය සම්පූර්ණ විය. යුද්ධයෙන් 1830 සිට ආදිවාසී ඇල්ජීරියානුවන් 825,000 ක් පමණ මිය ගොස් ඇත." 1831 සිට 1851 දක්වා ප්‍රංශ අහිමිවීම් අනුව රෝහලේදී 92,329ක් මිය ගිය අතර ක්‍රියාන්විතයේදී මිය ගියේ 3,336ක් පමණි. 1872 දී මිලියන 2.9 ක් පමණ වූ ඇල්ජීරියාවේ ජනගහනය 1960 දී මිලියන 11 කට ආසන්න විය. ප්‍රංශ ප්‍රතිපත්තිය පුරෝකථනය කරන ලද්දේ රට "ශිෂ්ටාචාර කිරීම" යන්නය. ඇල්ජීරියාවේ වහල් වෙළඳාම සහ මුහුදු කොල්ලකෑම් ප්‍රංශ ආක්‍රමණයෙන් පසුව නතර විය.ප්‍රංශය විසින් ඇල්ජීරියාව යටත් කර ගැනීම සඳහා යම් කාලයක් ගත වූ අතර සැලකිය යුතු ලේ වැගිරීමක් ඇති විය. 1830 සිට 1872 දක්වා ඇල්ජීරියානු ආදිවාසී ජනගහනය තුනෙන් එකකින් පමණ පහත වැටීමට ප්‍රචණ්ඩත්වය සහ රෝග වසංගතවල එකතුවක් හේතු විය. 1860 සැප්තැම්බර් 17 වන දින III වන නැපෝලියන් ප්‍රකාශ කළේ "අපගේ පළමු යුතුකම වන්නේ ආයුධවල ඉරණම අපගේ ආධිපත්‍යය යටතට ගෙන ඇති මිලියන තුනක අරාබි ජාතිකයින්ගේ සතුට රැක ගැනීමයි." යන්නයි. මෙම කාලය තුළ, 1871 දී මොක්‍රානි කැරැල්ලෙන් පසුව කබිලියන් යටත් විජිතයක් බවට පත් නොවීය.

එමීර් අබ්දෙල්කාදර්, ප්‍රංශ යටත් විජිත පාලනයට එරෙහි ඇල්ජීරියානු කැරලිකාර නායක, 1865 දී

1848 සිට නිදහස දක්වා, ප්‍රංශය ඇල්ජීරියාවේ මුළු මධ්‍යධරණී කලාපයම ජාතියේ ඒකාබද්ධ කොටසක් සහ දෙපාර්තමේන්තුවක් ලෙස පරිපාලනය කළේය. ප්‍රංශයේ දීර්ඝතම කාලයක් පැවති විදේශීය ප්‍රදේශවලින් එකක් වන ඇල්ජීරියාව සිය දහස් ගණනක් යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් සඳහා ගමනාන්තයක් බවට පත් වූ අතර ඔවුන් කොලන් ලෙසත් පසුව පයිඩ්-නොයාර්ස් ලෙසත් ප්‍රසිද්ධ විය. 1825 සහ 1847 අතර ප්‍රංශ ජාතිකයන් 50,000ක් ඇල්ජීරියාවට සංක්‍රමණය විය. මෙම පදිංචිකරුවන් සදහා ප්‍රංශ රජය විසින් ගෝත්‍රික ජනයාගෙන් වාර්ගික ඉඩම් රාජසන්තක කිරීමෙන් සහ වගා කළ හැකි ඉඩම් ප්‍රමාණය වැඩි කළ නවීන කෘෂිකාර්මික ශිල්පීය ක්‍රම යෙදීමෙන් ලබා ගත්හ. බොහෝ යුරෝපීයයන් ඔරාන් සහ ඇල්ජියර්ස් හි පදිංචි වූ අතර, 20 වැනි සියවසේ මුල් භාගය වන විට ඔවුන් නගර දෙකෙහිම ජනගහනයෙන් බහුතරයක් පිහිටුවා ගත්හ.

19 වන සියවසේ අගභාගයේ සහ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේ යුරෝපීය කොටස ජනගහනයෙන් පහෙන් පංගුවක් විය. ප්‍රංශ රජය ඇල්ජීරියාව ප්‍රංශයේ උකහාගත් කොටසක් බවට පත් කිරීම අරමුණු කරගත් අතර මෙයට විශේෂයෙන් 1900 න් පසු සැලකිය යුතු අධ්‍යාපනික ආයෝජන ඇතුළත් විය. ස්වදේශික සංස්කෘතික සහ ආගමික ප්‍රතිරෝධය මෙම ප්‍රවණතාවයට දැඩි ලෙස විරුද්ධ වූ නමුත් මධ්‍යම ආසියාවේ සහ කොකේසස්හි අනෙකුත් යටත් විජිත රටවල මාවතට වෙනස්ව, ඇල්ජීරියාව එහි පුද්ගල කුසලතා සහ සාපේක්ෂ මානව-ප්‍රාග්ධන දැඩි කෘෂිකර්මාන්තයක් පවත්වා ගෙන ගියේය.

ජාතික විමුක්ති පෙරමුණේ ප්‍රධානීන් - 1954 දී

දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේදී, ඇල්ජීරියාව විචි පාලනයට යටත් වූයේ, ඔපරේෂන් ටෝච් හි මිත්‍ර පාක්ෂිකයින් විසින් මුදා ගැනීමට පෙර, උතුරු අප්‍රිකානු ප්‍රචාරක ව්‍යාපාරයේ පළමු මහා පරිමාණ ඇමරිකානු හමුදා යෙදවීම දුටුවේය.

ක්‍රමක්‍රමයෙන්, යටත් විජිත ක්‍රමය යටතේ දේශපාලන හා ආර්ථික තත්ත්වයෙන් තොර වූ මුස්ලිම් ජනතාව අතර ඇති වූ අතෘප්තිය, වැඩි දේශපාලන ස්වාධිපත්‍යයක් සහ අවසානයේ ප්‍රංශයෙන් නිදහස ලබා ගැනීමේ ඉල්ලීම් මතු කළේය. 1945 මැයි මාසයේදී, වාඩිලාගෙන සිටි ප්‍රංශ හමුදාවන්ට එරෙහි නැගිටීම, වර්තමානයේ සෙටිෆ් සහ ගුවෙල්මා සංහාරය ලෙස හඳුන්වනු ලබන දෙය හරහා මර්දනය කරන ලදී. 1954 නොවැම්බර් 1 වන දින ප්‍රකාශනය ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් පසුව ඇල්ජීරියානු යුද්ධය ලෙස පසුව හැඳින්වූ ප්‍රථම ප්‍රචණ්ඩ සිදුවීම් ආරම්භ වූ විට, ජනගහන කණ්ඩායම් දෙක අතර ආතතීන් ඉහළට පැමිණියේය. ඉතිහාසඥයින් ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ හර්කිවරුන් සහ ඔවුන්ගේ යැපෙන්නන් 30,000 ත් 150,000 ත් අතර ප්‍රමාණයක් ජාතික විමුක්ති පෙරමුණ (FLN) හෝ ඇල්ජීරියාවේ ලින්ච් මැර කල්ලි විසින් මරා දමන ලද බවයි. එෆ්එල්එන් එහි යුද්ධයේ කොටසක් ලෙස ඇල්ජීරියාවේ සහ ප්‍රංශයේ පහරදීම් සහ ප්‍රහාර භාවිතා කළ අතර ප්‍රංශය දැඩි පළිගැනීම් සිදු කළේය.

යුද්ධය ඇල්ජීරියානුවන් සිය දහස් ගණනකගේ මරණයට සහ ලක්ෂ සංඛ්‍යාත තුවාල වලට හේතු විය. ඇලිස්ටෙයාර් හෝර්න් සහ රේමන්ඩ් ඇරොන් වැනි ඉතිහාසඥයින් පවසන්නේ ඇල්ජීරියානු මුස්ලිම් යුද්ධයෙන් මියගිය සැබෑ සංඛ්‍යාව මුල් එෆ්එල්එන් සහ නිල ප්‍රංශ ඇස්තමේන්තු වලට වඩා බෙහෙවින් වැඩි නමුත් නිදහසින් පසු ඇල්ජීරියානු රජය විසින් ප්‍රකාශ කල මරණ මිලියන 1 ට වඩා අඩු බවයි. වසර අටක කාලය තුළ ඇල්ජීරියානු මරණ 700,000ක් පමණ වන බව ඔවුන් ඇස්තමේන්තු කර ඇත. යුද්ධය නිසා ඇල්ජීරියානුවන් මිලියන 2කට වැඩි පිරිසක් සරණාගත තත්වයට පත්වන ලදී.

1962 මාර්තු එවියන් ගිවිසුම් සහ 1962 ජූලි ස්වයං නිර්ණ ජනමත විචාරණයෙන් පසුව ඇල්ජීරියාව සම්පූර්ණ නිදහස ලබා ගත් විට ප්‍රංශ පාලනයට එරෙහි යුද්ධය අවසන් විය.

නිදහසේ පළමු දශක තුන (1962-1991)

ඇල්ජීරියාවෙන් පලා ගිය යුරෝපීය පයිඩ්-නොයාර්ස් සංඛ්‍යාව 1962 සහ 1964 අතර 900,000 කට වඩා වැඩි විය. සටන්කාමීන් සිය ගණනක් නගරයේ යුරෝපීය කොටස්වලට ඇතුළු වී සිවිල් වැසියන්ට පහර දීමට පටන් ගත් අතර 1962 ඔරාන් සමූලඝාතනයෙන් පසුව ප්‍රංශයේ ප්‍රධාන භූමිය වෙත නික්මයාම වේගවත් විය.

හවුරි බූමීඩියන්

ඇල්ජීරියාවේ පළමු ජනාධිපති වූයේ ජාතික විමුක්ති පෙරමුණ (FLN) නායක අහමඩ් බෙන් බෙලා ය. බටහිර ඇල්ජීරියාවේ කොටස් වලට මොරොක්කෝව හිමිකම් පෑම 1963 දී වැලි යුද්ධයට හේතු විය. බෙන් බෙලා 1965 දී ඔහුගේ හිටපු සගයා සහ ආරක්ෂක ඇමති හවුරි බූමීඩියන් විසින් බලයෙන් පහ කරන ලදී. බෙන් බෙලා යටතේ, ආන්ඩුව වඩ වඩාත් සමාජවාදී සහ අධිකාරීවාදී වී ඇත. හවුරි බූමීඩියන් මෙම ප්‍රවණතාවය දිගටම කරගෙන ගියේය. කෙසේ වෙතත්, ඔහු තම සහය සඳහා හමුදාව මත වැඩිපුර විශ්වාසය තැබූ අතර, එකම නීත්‍යානුකූල පාර්ශවය සංකේතාත්මක භූමිකාවකට අඩු කළේය. ඔහු කෘෂිකර්මාන්තය සාමූහික කර දැවැන්ත කාර්මිකකරණ මෙහෙයුමක් දියත් කළේය. තෙල් නිස්සාරණ පහසුකම් ජනසතු කළා. 1973 ජාත්‍යන්තර තෙල් අර්බුදයෙන් පසු නායකත්වයට මෙය විශේෂයෙන් වාසිදායක විය.

බූමීඩියන් ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වූ චැඩ්ලි බෙන්ඩ්ජෙඩිඩ් ලිබරල් ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ කිහිපයක් හඳුන්වා දුන්නේය. ඔහු ඇල්ජීරියානු සමාජය සහ මහජන ජීවිතය තුළ අරාබිකරණ ප්‍රතිපත්තියක් ප්‍රවර්ධනය කළේය. වෙනත් මුස්ලිම් රටවලින් ගෙන්වා ගත් අරාබි ගුරුවරුන්, පාසල්වල සම්ප්‍රදායික ඉස්ලාමීය චින්තනය පතුරවා ඕතඩොක්ස් ඉස්ලාම් ආගමට නැවත පැමිණීමේ බීජ වැපිරූහ.

ඇල්ජීරියානු ආර්ථිකය තෙල් මත වඩ වඩාත් රඳා පැවතුන අතර, 1980 ගණන්වල තෙල් අධික ලෙස මිල පහත වැටුණු විට දුෂ්කරතා ඇති විය. ලෝක තෙල් මිල කඩාවැටීම නිසා ඇති වූ ආර්ථික අවපාතය 1980 ගණන්වල ඇල්ජීරියානු සමාජ නොසන්සුන්තාවයට හේතු විය. දශකයේ අවසානය වන විට, බෙන්ඩ්ජෙඩිඩ් බහු-පක්ෂ පද්ධතියක් හඳුන්වා දුන්නේය. මුස්ලිම් කණ්ඩායම්වල පුළුල් සන්ධානයක් වන ඉස්ලාමීය ගැලවීමේ පෙරමුණ (FIS) වැනි දේශපාලන පක්ෂ වර්ධනය විය.

සිවිල් යුද්ධය (1991-2002) සහ ඉන් පසු

1991 දෙසැම්බරයේදී ඉස්ලාමීය ගැලවීමේ පෙරමුණ, ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණ වට දෙකෙන් පළමු ආධිපත්‍යය දැරීය. ඉස්ලාමීය ආන්ඩුවක් තේරී පත්වීමට බියෙන්, බලධාරීන් 1992 ජනවාරි 11 වන දින මැතිවරණය අවලංගු කරමින් මැදිහත් විය. බෙන්ජෙඩිඩ් ඉල්ලා අස් වූ අතර ජනාධිපති ධුරය ලෙස කටයුතු කිරීම සඳහා ඉහළ රාජ්‍ය කවුන්සිලයක් ස්ථාපනය කරන ලදී. එය 100,000 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගිය බව සැලකෙන පෙරමුණේ සන්නද්ධ අංශය, සන්නද්ධ ඉස්ලාමීය කණ්ඩායම සහ ජාතික සන්නද්ධ හමුදා අතර සිවිල් කැරැල්ලක් අවුලුවාලමින් FIS තහනම් කළේය. ඉස්ලාමීය සටන්කාමීන් සිවිල් සමූල ඝාතන ප්‍රචණ්ඩ ව්‍යාපාරයක් ගෙන ගියහ. ගැටුමේ අවස්ථා කිහිපයකදී, ඇල්ජීරියාවේ තත්වය ජාත්‍යන්තර අවධානයට ලක්විය යුතු කරුණක් බවට පත් විය, විශේෂයෙන් අර්බුදය අතරතුර සන්නද්ධ ඉස්ලාමීය කණ්ඩායම විසින් සිදු කරන ලද පැහැරගැනීමක් වන එයාර් ෆ්‍රාන්ස් ෆ්ලයිට් 8969 සිදුවීම ප්‍රධාන විය. සන්නද්ධ ඉස්ලාමීය කණ්ඩායම 1997 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී සටන් විරාමයක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.

ඇල්ජීරියාව 1999 දී මැතිවරණය පැවැත්වූ අතර, ජාත්‍යන්තර නිරීක්ෂකයින් සහ බොහෝ විරුද්ධ කණ්ඩායම් විසින් පක්ෂග්‍රාහී ලෙස සැලකූ අතර එය ජනාධිපති අබ්ඩෙලාසිස් බුටෙෆ්ලිකා විසින් ජයග්‍රහණය කරන ලදී. ඔහු රටේ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමට ක්‍රියා කළ අතර ජනමත විචාරණයකදී අනුමත කරන ලද "සිවිල් කොන්කෝඩ්" වැඩසටහනක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය, ඒ යටතේ බොහෝ දේශපාලන සිරකරුවන්ට සමාව දෙන ලදී, සහ සන්නද්ධ කණ්ඩායම්වල සාමාජිකයින් දහස් ගණනකට සීමිත සමාවක් යටතේ නඩු පැවරීමෙන් නිදහස් කරන ලදී. AIS විසුරුවා හරින ලද අතර කැරලිකරුවන්ගේ ප්‍රචණ්ඩත්වයේ මට්ටම් වේගයෙන් පහත වැටුණි. සන්නද්ධ ඉස්ලාමීය කණ්ඩායමෙන් බිඳී ගිය කණ්ඩායමක් වන දේශනා කිරීම සහ සටන් කිරීම සඳහා සලාෆිස්ට් කණ්ඩායම (GSPC) රජයට එරෙහිව ත්‍රස්තවාදී ව්‍යාපාරයක් දිගටම ගෙන ගියේය.

2004 අප්‍රේල් ජනාධිපතිවරණයේදී ජාතික ප්‍රතිසන්ධාන වැඩසටහනක් මත ප්‍රචාරණයෙන් පසුව බුටෙෆ්ලිකා නැවත තේරී පත් විය. රට නවීකරණය කිරීමට, ජීවන තත්ත්වය ඉහළ නැංවීමට සහ විරසකයට හේතු වූ කරුණු විසඳීම සඳහා ආර්ථික, ආයතනික, දේශපාලන සහ සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ වැඩසටහන මගින් අවබෝධ කර ගන්නා ලදී. 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී ජනමත විචාරණයකින් අනුමත කරන ලද සාමය සහ ජාතික සංහිඳියාව සඳහා වූ ප්‍රඥප්තිය ද එයට ඇතුළත් විය. එය බොහෝ ගරිල්ලන් සහ රජයේ ආරක්ෂක හමුදා සඳහා සමාව ලබා දුන්නේය.

2008 නොවැම්බරයේදී, ඇල්ජීරියානු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව පාර්ලිමේන්තුවේ ඡන්ද විමසීමකින් පසුව සංශෝධනය කරන ලද අතර, ජනාධිපති තනතුරු දරන්නන්ගේ වාර දෙකක සීමාව ඉවත් කරන ලදී. මෙම වෙනස බුටෙෆ්ලිකා හට 2009 ජනාධිපතිවරණයේදී නැවත තේරී පත්වීමට හැකි වූ අතර, ඔහු 2009 අප්‍රේල් මාසයේදී නැවත තේරී පත් විය. ඔහුගේ මැතිවරණ ව්‍යාපාරයේදී සහ ඔහු නැවත තේරී පත්වීමෙන් පසුව, බූටෙෆ්ලිකා ජාතික සංහිඳියාවේ වැඩසටහන සහ නව රැකියා මිලියන තුනක් නිර්මාණය කිරීම, නව නිවාස ඒකක මිලියනයක් ඉදිකිරීම සහ රාජ්‍ය අංශය සහ යටිතල පහසුකම් ඉදිරියට ගෙන යාම සඳහා ඩොලර් බිලියන 150 ක වියදම් වැඩසටහනක් දීර්ඝ කිරීමට පොරොන්දු විය. නවීකරණ වැඩසටහන්.

මැදපෙරදිග සහ උතුරු අප්‍රිකාව පුරා ඇති වූ සමාන විරෝධතා වලින් ආභාසය ලත් රට පුරා අඛණ්ඩ විරෝධතා මාලාවක් 2010 දෙසැම්බර් 28 දින ආරම්භ විය. 2011 පෙබරවාරි 24 දින, රජය ඇල්ජීරියාවේ වසර 19ක් පැරණි හදිසි නීතිය ඉවත් කළේය. රජය දේශපාලන පක්ෂ, මැතිවරණ නීති සංග්‍රහය සහ තේරී පත් වූ ආයතනවල කාන්තා නියෝජනය සම්බන්ධයෙන් නීති සම්පාදනය කරන ලදී. 2011 අප්‍රේල් මාසයේදී, බුටෙෆ්ලිකා තවදුරටත් ව්‍යවස්ථාපිත හා දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ පොරොන්දු විය. කෙසේ වෙතත්, මැතිවරණ අසාධාරණ ලෙස විපක්ෂ කණ්ඩායම් විසින් විවේචනය කරනු ලබන අතර ජාත්‍යන්තර මානව හිමිකම් කණ්ඩායම් පවසන්නේ මාධ්‍ය වාරණය සහ දේශපාලන විරුද්ධවාදීන්ට හිරිහැර කිරීම දිගටම පවතින බවයි.

2019 අප්‍රේල් 2 වන දින, බූටෙෆ්ලිකා සිය පස්වන ධුර කාලය සඳහා අපේක්ෂකත්වයට එරෙහිව මහජන විරෝධතා වලින් පසු ජනාධිපති ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්විය.

2019 දෙසැම්බරයේදී, අබ්දෙල්මඩ්ජිඩ් ටෙබවුන් වාර්තාගත ඡන්දයෙන් වැලකී සිටීමේ අනුපාතයකින් ජනාධිපතිවරණයේ පළමු වටය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු ඇල්ජීරියාවේ ජනාධිපති බවට පත් විය - 1989 දී ඇල්ජීරියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයෙන් පසු සියලුම ජනාධිපතිවරණවලින් ඉහළම ජයග්‍රහණ ප්‍රතිශතය ලැබූ මැතිවරණය මෙය විය. ටෙබවුන් හමුදාවට සමීපව කටයුතු කිරීම සහ බලයෙන් පහකළ ජනාධිපතිවරයාට පක්ෂපාතී වීම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා එල්ල වේ. ටෙබවුන් මෙම චෝදනා ප්‍රතික්ෂේප කරන්නේ තමන් මායාකාරියක දඩයමක ගොදුරක් බව පවසමිනි. ඔහු 2017 අගෝස්තු මාසයේදී රජයෙන් නෙරපා හරිනු ලැබුවේ සිරගෙදර සිටින කතිපයාධිකාරීන්ගේ උසිගැන්වීම මත බව ඔහු තම විරුද්ධවාදීන්ට මතක් කර දෙයි.

යොමු කිරීම්

1. Sahnouni; et al. (14 December 2018). "1.9-million- and 2.4-million-year-old artifacts and stone tool–cutmarked bones from Ain Boucherit, Algeria". Science. 362 (6420): 1297–1301. :2018Sci...362.1297S. doi:10.1126/science.aau0008. hdl:10072/383164. PMID 30498166.  54166305. සම්ප්‍රවේශය 22 November 2021.
2. Sahnouni; et al. (14 December 2018). "1.9-million- and 2.4-million-year-old artifacts and stone tool–cutmarked bones from Ain Boucherit, Algeria". Science. 362 (6420): 1297–1301. :2018Sci...362.1297S. doi:10.1126/science.aau0008. hdl:10072/383164. PMID 30498166.  54166305. සම්ප්‍රවේශය 22 November 2021.
3. Sahnouni, Mohamed; de Heinzelin, Jean. "The Site of Ain Hanech Revisited: New Investigations at this Lower Pleistocene Site in Northern Algeria" (PDF). Journal of Archaeological Science. 10 May 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 January 2013.
4. "Research at Ain Hanech, Algeria". Stoneageinstitute.org. 12 July 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 January 2013.
5. Eric Delson; Ian Tattersall; John Van Couvering; Alison S. Brooks (2004). Encyclopedia of Human Evolution and Prehistory: Second Edition. Routledge. p. 32. ISBN .
6. Henn, Brenna M.; Botigué, Laura R.; Gravel, Simon; Wang, Wei; Brisbin, Abra; Byrnes, Jake K.; Fadhlaoui-Zid, Karima; Zalloua, Pierre A.; Moreno-Estrada, Andres; Bertranpetit, Jaume; Bustamante, Carlos D.; Comas, David (12 January 2012). "Genomic Ancestry of North Africans Supports Back-to-Africa Migrations". PLOS Genetics. 8 (1): e1002397. doi:10.1371/journal.pgen.1002397. PMC 3257290. PMID 22253600.
7. Brett, Michael; Fentress, Elizabeth (1997). "Berbers in Antiquity". The Berbers. . ISBN .
8. Christelle Fischer-Bovet (2014). Army and Society in Ptolemaic Egypt. Cambridge University Press. p. 91. ISBN .
9. Jackson J. Spielvogel (2014). Western Civilization: Volume A: To 1500. Cengage Learning. p. 156. ISBN .
10. Cameron, Averil; Ward-Perkins, Bryan (2001). "Vandal Africa, 429–533". The Cambridge Ancient History. Vol. 14. Cambridge University Press. pp. 124–126. ISBN .
11. Cameron, Averil; Ward-Perkins, Bryan (2001). "Vandal Africa, 429–533". The Cambridge Ancient History. Vol. 14. Cambridge University Press. pp. 124–126. ISBN .
12. Mattingly, D.J. (1983). "The Laguatan: A Libyan Tribal Confederation in the late Roman Empire". Libyan Studies. 14: 96–108. doi:10.1017/S0263718900007810.  164294564.
13. The Middle East and North Africa 2003. Psychology Press. ISBN  – via Google Books.
14. Walmsley, Hugh Mulleneux (1 April 1858). "Sketches of Algeria During the Kabyle War". Chapman and Hall – via Google Books.
15. Wysner, Glora M. (30 January 2013). The Kabyle People. Read Books Ltd. ISBN  – via Google Books.
16. The Encyclopedia Americana. Grolier. 1 April 1990. ISBN  – via Google Books.
17. "The art journal London". Virtue. 1 April 1865 – via Google Books.
18. Field, Henry Martyn (1 April 1893). "The Barbary Coast". C. Scribner's Sons – via Google Books.
19. The Great Arab Conquests: How the Spread of Islam Changed the World We Live InHugh Kennedy Hachette UK,
20. Gibraltar: Croisée de mondes : d'Hercule à Boabdil Zakya Daoud Séguier
21. The History of Northern Africa Britannica Educational Publishing Britannica Educational Publishing
22. Middle East and Africa: International Dictionary of Historic Places Trudy Ring, Noelle Watson, Paul Schellinger Routledge
23. Historical Dictionary of Tunisia Kenneth J. Perkins Rowman & Littlefield
24. Islam, 01 AH-250 AH: A Chronology of Events Abu Tariq Hijazi Message Publications,
25. Jonathan Conant, Staying Roman, 2012, pp. 364–365 ISBN
26. Jonathan Conant, Staying Roman, 2012, pp. 364–365 ISBN
27. "Fatimid Dynasty (Islamic dynasty)". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/202580/Fatimid-Dynasty/2238/Conquest-of-Egypt. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 29 August 2013. 
28. "Qantara". Qantara-med.org. 9 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 September 2013.
29. "Qantara – Les Almoravides (1056–1147)". Qantara-med.org. 21 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 September 2013.
30. Khaldūn, Ibn (1852). Histoire des Berbères et des dynasties musulmanes de l'Afrique Septentrionale Par Ibn Khaldūn, William MacGuckin Slane [History of the Berbers and the Muslim dynasties of northern Africa] (ප්‍රංශ බසින්). p. XV.
31. Khaldūn, Ibn (1852). Histoire des Berbères et des dynasties musulmanes de l'Afrique Septentrionale Par Ibn Khaldūn, William MacGuckin Slane [History of the Berbers and the Muslim dynasties of northern Africa] (ප්‍රංශ බසින්). pp. X.
32. Baadj, Amar S. (19 June 2015). Saladin, the Almohads and the Banū Ghāniya: The Contest for North Africa (12th and 13th centuries). BRILL. ISBN  – via Google Books.
33. Hattstein, Markus; Delius, Peter (2004). Islam: Art and Architecture: Pg 614. ISBN .
34. Ilahiane, Hsain (17 July 2006). Historical Dictionary of the Berbers (Imazighen). Scarecrow Press. ISBN  – via Google Books.
35. Nanjira, Daniel Don (1 April 2010). African Foreign Policy and Diplomacy from Antiquity to the 21st Century. ABC-CLIO. ISBN  – via Google Books.
36. Fage, J. D. (1 April 1958). "An Atlas of African History". E. Arnold – via Google Books.
37. The Puffin History of the World: Volume 1, By
38. Revue africaine: journal des travaux de la Société historique algérienne, Volumes 105–106 Kraus Reprint,
39. Vers la paix en Algérie: les négociations d'Evian dans les archives diplomatiques françaises (15 janvier 1961-29 juin 1962). Bruylant,
40. The Zīrids of Granada Andrew Handler University of Miami Press, 1974
41. The Cambridge History of Africa, Volume 3 – J.D. Fage
42. Iliffe, John (13 July 2017). Africans: The History of a Continent (ඉංග්‍රීසි බසින්). Cambridge University Press. ISBN .
43. Meredith, Martin (11 September 2014). Fortunes of Africa: A 5,000 Year History of Wealth, Greed and Endeavour (ඉංග්‍රීසි බසින්). Simon and Schuster. ISBN .
44. Histoire de l'Afrique septentrionale (Berbérie) dupuis les temps les plus reculés jusqu'à la conquête française (1830), Volumes 1–2 Ernest Mercier E. Leroux,
45. In Barbary: Tunisia, Algeria, Morocco, and the Sahara Edward Alexander Powell Century Company
46. Roudh El-Kartas: Histoire des souverains du Maghreb (Espagne et Maroc) et annales de la ville de Fès Abū al-Ḥasan ʻAlī b. ʻAbd Allāh Ibn Abī Zarʻ, ʿAlī Ibn-ʿAbdallāh Ibn-Abī-Zarʿ Imprimerie Imperiale
47. Les Berbers dans l'histoire: De la Kahina à l'occupation Turque Mouloud Gaïd Editions Mimouni
48. Fage, John; Tordoff, with William (23 October 2013). A History of Africa (ඉංග්‍රීසි බසින්). Routledge. ISBN .
49. Meredith, Martin (11 September 2014). Fortunes of Africa: A 5,000 Year History of Wealth, Greed and Endeavour (ඉංග්‍රීසි බසින්). Simon and Schuster. ISBN .
50. "The Great Mosque of Tlemcen". MuslimHeritage.com. Foundation for Science Technology and Civilization. 8 December 2004.
51. Populations Crises and Population Cycles සංරක්ෂණය කළ පිටපත 27 මැයි 2013 at the Wayback Machine, Claire Russell and W. M. S. Russell
52. Singh, Nagendra Kr; Khan, Abdul Mabud (2001). Encyclopaedia of the World Muslims: Tribes, Castes and Communities (ඉංග්‍රීසි බසින්). Global Vision. ISBN .
53. du moyen age Louis Cibrario Libraire de Guillaumin et C.ie
54. Robinson, Neal (1999). Islam, a Concise Introduction (ඉංග්‍රීසි බසින්). Georgetown University Press. ISBN .
55. Jeff Huebner, "Al Qal'a of Beni Hammad (M'sila, Algeria)" in Middle East and Africa: International Dictionary of Historic Places (Vol. 4) (eds. K.A. Berney, Trudy Ring & Noelle Watson: Fitzroy Dearborn, 1996), pp. 36–39.
56. Jeff Huebner, "Al Qal'a of Beni Hammad (M'sila, Algeria)" in Middle East and Africa: International Dictionary of Historic Places (Vol. 4) (eds. K.A. Berney, Trudy Ring & Noelle Watson: Fitzroy Dearborn, 1996), pp. 36–39.
57. Jamil M. Abun-Nasr (20 August 1987). A History of the Maghrib in the Islamic Period. Cambridge University Press. pp. 103–104
58. Crowther, Geoff; Finlay, Hugh (1992). Morocco, Algeria & Tunisia: A Travel Survival Kit (ඉංග්‍රීසි බසින්). Lonely Planet Publications. ISBN .
59. Les états de l'Occident musulman aux XIIIe, XIVe et XVe siècles: institutions gouvernementales et administratives Atallah Dhina Office des Publications Universitaires,
60. Histoire générale de la Tunisie, Volume 2 Hédi Slim, Ammar Mahjoubi, Khaled Belkhodja, Hichem Djaït, Abdelmajid Ennabli Sud éditions,
61. Recueil des Notices et Memoires, Volumes 52–53 Société archéologique du département de Constantine
62. Recueil des Notices et Memoires, Volumes 52–53 Société archéologique du département de Constantine
63. La dynastie marocaine des Beni Wattâs (1420–1544) Auguste Cour P. Geuthner
64. Recueil des notices et mémoires de la Société archéologique du département de Constantine L. Arnolet,
65. García, Luis Arciniega (1 January 1999). "Defensa a la antigua y a la moderna en el Reino de Valencia durante el siglo XVI". Espacio Tiempo y Forma. Serie VII, Historia del Arte (ස්පාඤ්ඤ බසින්) (12). doi:10.5944/etfvii.12.1999.2343.  2340-1478. 14 November 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 November 2022.
66. MARIANA, Juan de (1849). Historia General de España ... con la continuacion de Miniana; completada ... por E. Chao. Enriquecida con notas historicas y criticas, etc (ස්පාඤ්ඤ බසින්).
67. Sánchez Doncel, Gregorio. 1991. Presencia de España en Orán, 1509–1792. Estudio Teológico de San Ildefonso.
68. Vera, León Galindo y de (1884). Historia vicisitudes y política tradicional de España respecto de sus posesiones en las costas de África desde la monarquía gótica y en los tiempos posteriores á la restauración hasta el último siglo (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Impr. y fundición de M. Tello.
69. Rézette, Robert (1976). THE SPANISH ENCLAVES IN MOROCCO Par ROBERT REZETTE (ඉංග්‍රීසි බසින්). Nouvelles Editions Latines.
70. "Algeria – Ottoman Rule". Country Studies. 14 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 January 2013.
71. Mikaberidze, Alexander (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO. p. 847.
72. Houtsma, M. Th (1993). E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936 (ඉංග්‍රීසි බසින්). BRILL. ISBN .
73. "Algeria – Ottoman Rule". Country Studies. 14 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 January 2013.
74. Robert Davis (2003). Christian Slaves, Muslim Masters: White Slavery in the Mediterranean, the Barbary Coast and Italy, 1500–1800. Palgrave Macmillan. ISBN .
75. Robert Davis (2003). Christian Slaves, Muslim Masters: White Slavery in the Mediterranean, the Barbary Coast and Italy, 1500–1800. Palgrave Macmillan. ISBN .
76. Hannay, David McDowall (1911). "Barbary Pirates". in Chisholm, Hugh. එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. 3 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 383–384. 
77. Robert Davis (17 February 2011). "British Slaves on the Barbary Coast". BBC. 25 April 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2008.
78. "British Slaves on the Barbary Coast". 8 February 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 September 2008.
79. Povoledo, Elisabetta (26 September 2003). "The Mysteries and Majesties of the Aeolian Islands". International Herald Tribune. 22 July 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2017.
80. "When Europeans were slaves: Research suggests white slavery was much more common than previously believed". Ohio State Research Communications. 25 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
81. Paul Auchterlonie (24 March 2012). Encountering Islam: Joseph Pitts: An English Slave in 17th-century Algiers and Mecca. Arabian Publishing. p. 21. ISBN .
82. "Vísindavefurinn: Hverjir stóðu raunverulega að Tyrkjaráninu?" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine. Vísindavefurinn.
83. "Vísindavefurinn: Hvað gerðist í Tyrkjaráninu?" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine. Vísindavefurinn.
84. "Turkish invasion walk" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine. heimaslod.is.
85. Etravel Travel service. "Turkish Invasion – Visit Westman Islands .com" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine. visitwestmanislands.com.
86. "Vísindavefurinn: Voru Tyrkjarán framin í öðrum löndum?" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 පෙබරවාරි 2015 at the Wayback Machine. Vísindavefurinn.
87. "Algeria – Ottoman Rule". Country Studies. 14 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 January 2013.
88. Association, American Historical (1918). General Index to Papers and Annual Reports of the American Historical Association, 1884–1914 (ඉංග්‍රීසි බසින්). U.S. Government Printing Office.
89. Hutt, Graham (1 January 2019). North Africa (ඉංග්‍රීසි බසින්). Imray, Laurie, Norie and Wilson Ltd. ISBN .
90. Constantine, Société Archéologique de la Province de (1868). Recueil des notices et mémoires de la Société Archéologique de la Province de Constantine (ප්‍රංශ බසින්).
91. "Algeria – Ottoman Rule". Country Studies. 14 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 4 January 2013.
92. algérienne, Société historique (1873). Revue africaine (ප්‍රංශ බසින්). La Société.
93. Bulletin du comité des travaux historiques et scientifiques: section de géographie (ප්‍රංශ බසින්). Imprimerie nationale. 1894.
94. Mikaberidze, Alexander (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO. p. 847.
95. (2013). Lords of the Sea: A History of the Barbary Corsairs. Reaktion Books. p. 176.
96. Schreier, Joshua (16 May 2017). The Merchants of Oran: A Jewish Port at the Dawn of Empire (ඉංග්‍රීසි බසින්). Stanford University Press. ISBN .
97. Morocco in the Reign of Mawlay Sulayman – Mohamed El Mansour Middle East & North African Studies Press, 1990 – Morocco – 248 pages: Pg 104
98. Mackie, Erin Skye (1 January 2005). "Welcome the Outlaw: Pirates, Maroons, and Caribbean Countercultures". Cultural Critique. 59 (1): 24–62. doi:10.1353/cul.2005.0008.
99. Littell, Eliakim (1836). The Museum of foreign literature, science and art. E. Littell. p. 231. 6 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
100. "Background Note: Algeria". U.S. Department of State. සම්ප්‍රවේශය 24 June 2017.
101. Horne, Alistair (2006). A Savage War of Peace: Algeria 1954–1962. New York, NY: NYRB Classics. pp. 29–30. ISBN .
102. Kiernan, Ben (2007). Blood and Soil: A World History of Genocide and Extermination from Sparta to Darfur. Yale University Press. p. 374. ISBN . සම්ප්‍රවේශය 21 May 2017.
103. Bennoune, Mahfoud (2002). The Making of Contemporary Algeria, 1830–1987. p. 42. ISBN .
104. "Had planning been better (barracks, hospitals, medical services), the drain on men would have been miniscule: it has been calculated that between 1831 and 1851, 92,329 died in hospital, and only 3,336 in battle." The Military and Colonial Destruction of the Roman Landscape of North Africa ... – Michael Greenhalgh, p366 [1] සංරක්ෂණය කළ පිටපත 20 මාර්තු 2019 at the Wayback Machine
105. Lahmeyer, Jan (11 October 2003). "Algeria (Djazaïria) historical demographic data of the whole country". Population Statistics. populstat.info. 18 July 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 June 2012.
106. Ruedy, John Douglas (2005). Modern Algeria: The Origins And Development of a Nation. Indiana University Press. p. 103. ISBN . 6 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2015.
107. Hannay, David McDowall (1911). "Barbary Pirates". in Chisholm, Hugh. එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. 3 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 383–384. 
108. Sowerwine, Charles (2018). France since 1870. p. 37. ISBN .^[]
109. Ricoux, René (1880). La démographie figurée de l'Algérie: étude statistique des... [The figurative demographics of Algeria]. G. Masson. pp. 260–261. 13 May 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 February 2013.
110. "Le rêve arabe de Napoléon III". lhistoire.fr (ප්‍රංශ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 15 January 2021.
111. Randell, Keith (1986). France: Monarchy, Republic and Empire, 1814–70. Hodder & Stoughton. ISBN . 6 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.^[]
112. Fisher, Michael H. (2014). Migration: A World History. New York: Oxford University Press. p. 80. ISBN .
113. Horne, Alistair (2006). A Savage War of Peace: Algeria 1954–1962 (New York Review Books Classics). New York: NYRB Classics. p. 32. ISBN .
114. Albert Habib Hourani, Malise Ruthven (2002). "A history of the Arab peoples". Harvard University Press. p.323. ISBN
115. Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. p. 220. ISBN .
116. United States Military Academy. Department of Military Art and Engineering (1947). The War in North Africa Part 2—The Allied Invasion. West Point, NY: Department of Military Art and Engineering, United States Military Academy. pp. 4–5.
117. "French 'Reparation' for Algerians". BBC News. 6 December 2007. 20 April 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 November 2009.
118. Horne, Alistair (1978). A Savage War of Peace. p. 538. ISBN .
119. Windrow, Martin (15 November 1997). The Algerian War 1954–62. p. 13. ISBN .
120. Ussama Samir Makdisi; Paul A. Silverstein (2006). Memory and Violence in the Middle East and North Africa. Indiana University Press. p. 160. ISBN . 16 April 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 August 2015.
121. "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
122. Prochaska, David. "That Was Then, This Is Now: The Battle of Algiers and After". p. 141. 25 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 10 March 2012.
123. "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
124. "98 Die in One of Algerian Civil War's Worst Massacres සංරක්ෂණය කළ පිටපත 23 ජූනි 2017 at the Wayback Machine". The New York Times. 30 August 1997.
125. "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
126. Freedom House. "Freedom in the World 2013: Algeria". Freedom House. 2 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 January 2014.
127. "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
128. "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
129. "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
130. "Algeria Officially Lifts State of Emergency". CNN. 24 February 2011. 1 March 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 February 2011.
131. "Algeria". African Economic Outlook. 26 March 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2013.
132. "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. 13 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
133. "Algeria parliament to meet on Tuesday to name interim president". Al Jazeera. 6 April 2019. 7 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 April 2019.
134. "Algeria: Who is new president Abdelmadjid Tebboune?". The Africa Report.com. 17 December 2019.