ඉලුමිනාටි

ඉලුමිනටි (ලතින් illuminatus, ආලෝකමත් වීම) නාමය විවිද ඇත්ත සහ මවාගත් කණ්ඩායම් රැසක් භාවිතා කරන අතර සාමන්‍යයෙන් මෙම නාමය බවාරියන් ඉලුමිනාටි ලෙස හදුන් වයි.1735 මැයි 1 වැනිදා ආරම්භ කරන ලද බුද්ධි ව්යාසන සමාජයක් වන බවාරියන් ඉලුමිනාටි සමාජයේ අරමුණු වූයේ මිත්‍යා දෘෂ්ටිය, අඳුරුකම, මහජන ජීවිතය කෙරෙහි ආගමික බලපෑම හා රාජ්‍ය බලය උල්ලංඝනය කිරීමයි."දිනයේ නියමය" යනුවෙන් ඔවුහු සිය සාමාන්ය ප්රඥප්තීන් තුල ලිවූහ. "අයුක්තියෙන් කටයුතු කරන අයගේ කූටෝපායන් අවසන් කිරීම, ඔවුන් ආධිපත්යයෙන් තොරව පාලනය කිරීම පිණිස ය. 1754, 1785, 1787, 1790 සහ 1790 දී රෝමානු කතෝලික සභාව දිරිගැන්වීමත් සමඟ, ව්යාඝ්රයින් හා අනෙකුත් රහසිගත සමිති සමග අයිරිමති - නිදහස් මේසන්වරුන් ගේ පාලක චාල්ස් තියඩෝර් විසින් තහනම් කරන ලදී. ප්රංශ විප්ලවය සඳහා ඔවුන් වගකිවයුතු බව සැලකේ.

ඇඩම් වයිස්හාප්ට් (1748–1830), බවාරියන් ඉලුමිනටි හි ආරම්බක

බොහෝ බලවත් විද්වතුන් සහ ප්රගතිශීලී දේශපාලනඥයන් මෙම සංගමයේ සාමාජිකයින් බවට පත්විය.ඉන් අතරින් බ්‍රන්ස්වික් හි ෆර්ඩිනන්ඩ් සහ රාජ තාන්ත්‍රිකයකු වූ  සේවියර් වොන් ස්වැක් විය වොන් ස්වැක් දෙවැනි අණ දෙන නිලධාරියා බවට පත්විය.  එය ජෝන් වුල්ෆ්ගැන්ග් වොන් ගොතේ සහ ජොහෑන් ගොට්ෆ්‍රීඩ් හෙඩර් වැනි සාහිත්‍ය කරුවන් ඇදගැනීමට සමත්විය.තවද ගොතා සහ වෙමර්  හි බලයේ සිටින ඩුක් වරු වැනි   ප්‍රාබලයන් මෙහි සාමාජිකයන් විය.

 පසුකාලීනව භාවිතයට ගැනෙන "ඉලුමිනාටි" යන්නෙන් අදහස් වන්නේ, මුල් බැවේරියන් ඉලුමිනිටි හෝ සමාන රහසිගත සමිති වෙත සම්බන්ධකම් ඇති බවට හෝ ප්රකාශයට පත් කරන ලද විවිධ සංවිධාන වලටය. එහෙත් මෙම සබැඳි නොකෙරුනු වුවත්. බොහෝ විට දේශපාලනික බලය හා බලපෑම් ඇති කිරීම සඳහා නව ලෝක අනුපිළිවෙල(New World Order) ස්ථාපිත කිරීම සඳහා ලෝක කටයුතු පාලනය කිරීමට කුමන්ත්රණ කරන ලෙස ඉලුමිනාටි චෝදනාවට ලක්වෙයි. 

ඉතිහාසය

ආරම්බය

පොතක වසා සිටන බකමුහුනෙකුගේ රුපය බවාරියානු ඉලුමින්ටි සංකේතය සේ සලකයි

 ඇඩම්  වයිස්හාප්ට් (Adam Weishaupt ) (1748-1830) කැනන් නීතිය පිළිබඳ මහාචාර්යවරයෙක් හා ඉන්ගොල්ස්ටාඩ් විශ්ව විද්යාලයේ ප්‍රායෝගික  දර්ශනය පිළිබඳ මහාචාර්යවරයෙක් විය. ඔහු 1773 දී විසුරුවා හරින ලද නියෝගය ජෙසුයිට්ස් විසින් පවත්වාගෙන ගිය ආයතනයක එකම පූජක මහාචාර්යවරයා විය. කෙසේ වෙතත්, ඉන්ගෝල්ස්ටාඩ්ට්හි ජෙසුයිට් තවමත් විශ්ව විද්යාලයේ පශ්චාත් නොනවතින හා බලසම්පන්නව සිටියහ. . විශේෂයෙන්ම ලිබරල් හෝ රෙපරමාදු භක්තිකයන් ලෙස සලකනු ලැබූ පාඨමාලාවේ ද්රව්ය අඩංගු නොවූ ලිපි ලේඛන නොසලකා හැරීම හා අපහසුතාවට පත්කිරීම සඳහා නිරන්තර උත්සාහය දරා ඇත. 

නිදහස් මේසන්වරු (Freemasonry) ඉතා මිල අදික නිසාත්,තමන්ගේ අදහස් වලට විවෘර්ත නැති නිසාත් තමාගේ න්‍යාය පත්‍රයට අනුව වැඩ කරන ෆ්‍රී මෙසන්රි පාදකවූ භෞතික පද්දතියක් ඔහු විසින් ආරම්බ කළේය.මුලින්ම ඔහු මෙමෙ පද්දතිය නම් කරන් සිටියේ ((ජර්මන්)Bund der Perfektibilisten) පර්ෆික්සිවාදීන්ගේ ලීගය හෝ Covenant of Perfectibility (Perfectibilists) පරිපූර්ණත්වය පිළිබඳ ගිවිසුම( පරිපූර්ණභාවය) ලෙසයි.නමුත් එම නම ඉතා ව්යාකූල වූ නිසා පසුව වෙනස් කරන  ලදී.1776 යේ මැයි 1 වන දින වයිස්හාප්ට් සහ ඔහුගේ සිසුන් 4 දෙනෙක් එකතුව පරිපූර්නභාවය(Perfectibilists) සංවිදානය  ලදී. ඔවුන්ගේ නිල ලාංචනය ලෙස "මිනේර්වා හි බකමුනා" ( Owl of Minerva) තෝරා ගන්නා ලදී.සමාජය තුල මොවුන් අනුවර්ත නාම භාවිතතා කරන ලදී.වයිස්හාප්ට්, "ස්පාර්ටකස්" ලෙස අනුවර්ත වූ අතර නීති සිසුන් වූ මැසෙන්හවුසන්, බවුෆ්,මෙර්ස් සහ සූටර් පිලිවෙලින් ඒජැක්ස්,ඇගතෝන්,ටයිබිරියස් සහ ඉරස්මස් රෝටෙරඩේමස් ලෙස අනුවර්ත නාම භාවිතා කළේය.පසුව වයිස්හාප්ට් සුටර් ව සංවිධානයෙන් නෙරපා දැමුවේය. 1778 අප්‍රේල් වන විට වයිස්හාප්ට් බී පිළිවෙළ(Bee order) බරපතල ලෙස සැළකිල්ලට ගත්තා ය. එම නිසා පූර්නභාවය සංවිදානය ඉලුමිනටෙන් ඔර්ඩන් නැතහොත්  ඉලුමිනටි පිළිවෙත ලෙස නම්වුයේය.

මුලදී මැසෙන්හවුසන් මෙම සමාජය ව්‍යාප්ත කිරීමට ක්‍රියාශීලිව දායක විය. පිළිවෙත ආරම්බ කිරීමෙන් පසුව මියුනිච්හි අධ්‍යාපනය ලබමින් සිටියදී, සැලකිය යුතු පරිපාලන බලයක් ඇති ආරම්භයේ දී වයිස්හාප්ට් ගේ හිටපු ශිෂ්යයෙකු වන සේවියර් වොන් ස්වාක්(Xavier von Zwack) බදවා ගත්තේය( එවකට ඔහු බැවේරියානු ජාතික ලොතරැයි භාරව කටයුතු කළේය.). මැසෙන්හුසේන් සුදුසු නොවන අපේක්ෂකයින් බදවාගැනීම වයිස්හාප්ට් ට කරදරයක් සේ දැනුනි . පසුව මියුනිච් කණ්ඩායම වයිස්හාප්ට් විසින් ස්වාක් සට බාරදෙනු ලැබිය .මෙයින් තේරුම් ගියේ වයිස්හාප්ට් හා ස්වාක් අතර මතවාද තිබු බවයි.1778 දි වයිස්හාප්ට් උපාධිය ලබා ගත අතර පිළිවෙත කෙරෙහි උනන්දුවක් නොතිබූ ඔහු බවාරියාවෙන් පිටත සේවය කළේය.මේ වන විට ඉලුමිනටි පිළිවෙත  සාමාජිකයින් දොළහක් දක්වා වර්දනය වී තිබුණි  

මැසෙන්හවුසන් ගේ නික්ම යාමෙන් පසුව සුවැක්,වැදගත් සාමාජිකයින් බදවා ගැනීම ආරම්බ කළේය.1778 ගිම්හාන කාර්තුව අවසන් වන විට පිළිවෙත සාමාජිකයින් 27 දක්වා වර්දනය විය.

මෙම මුල් කාලය තුළ පිළිවෙත ශ්‍රේණි 3කට බෙදා තිබුණි.නොවයිස්,මිනේර්වල් සහ ඉලුමිනටෙඩ් මිනේර්වල් ලෙස.මිනේර්වල් ශ්‍රේණිය පමණක් සංකීරණ උත්සව වලට සහභාගී විය.අපේක්ෂකයින්ට රහස් සංකේතයක් හා මුර පදයක් ලබා දි තිබුණි.සියලු සාමාජිකයින්ගේ ක්‍රියා කාරකම් වයිස්හාප්ට් හට සැල කරන අතර ඔහුගේ මතය අනුව ඔහු කැමති සාමාජිකයින් පාලක සභාවට බදවා ගැනිණි.මිථ්යාදෘෂ්ටිකයෝ, යුදෙව්වන් සහ වෙනත් සංවිධාන වල සාමාජිකයින් මෙයට බදවා නොගත් අතර පොහොසත් ක්‍රිස්තියානි , අවුරුදු 18-30 අතර ඉගන ගැනීමට කැමති පුද්ගලයන්ට වැඩි අවස්තාව ලැබුණි, 

සංක්‍රමණය

සාමාජිකයින් සමග ඇති වූ නොහදුනකම් නිසා සහ තම සාමාජිකයින් ෆ්රීමෙසන්රි වෙත ඇදි යාමත් සමග  වයිස්හාප්ට්  තම චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර පුළුල් කිරීම සඳහා ද්රව්ය ලබා ගැනීම සඳහා පැරණි පිළිවෙතට සම්බන්ධ වීමට තීරණය කළේය.මින් පසු ඉලුමිනටි පිළිවෙත ෆ්රීමෙසන්රි සමග මිත්‍ර සබද තාවකට එලබිය.1778 දෙසැම්බර් වන විට ෆ්‍රීමෙසන්රි හි ශ්‍රේණි 3න දෙවෙනි ව්‍යාපෘතිය ලෙස සලකනු ලබීය.

  මිත්රශීලීත්වය සඳහා රාජකීය යෝර්ක් නම් වූ නමින්  වරෙන්තුවක් ලබා ගත් අතර නව ලැගුම් ශාලාව Good Council of Theodore යනුවෙන් නම් කරන ලදී. එය 1779 මාර්තු 21 වන දින මුන්ච්හිදී පිහිටුවන ලද අතර, ඉක්මණින් ඉලුමිනටි සමග ඇසුරු කරන ලදී. මුල්ම ස්වාමියා වන රේඩෙල් , බෙඩනයට ආපසු යෑමට ඒත්තු ගැන්වූ අතර,මෙම වසරේ ජූලි වන විට ලැගුම් ශාලාව වයිස්හාප්ට් ගේ පිලිවෙට්ත අනුව පාලනය විය.

 ඊළඟ අදියර ඔවුන්ගේ ග්රෑන්ඩ් ලොජ් වෙතින් ස්වාධීන විය. එංගලන්තයේ ප්රිමියර් ග්රෑන්ඩ් ලොජ් වෙත අනුබද්ධ  ෆ්‍රෑන්ක්ෆර්ට් යූනියන් සමඟ සාම්ප්රදායික සබඳතා ස්ථාපනය කිරීමෙන්, තියඩෝර් නමින් ස්වාධීනව පිළිගෙන ස්වාධීනත්වය ප්රකාශ කිරීමට සමත් විය. ෆ්‍රෑන්ක්ෆර්ට් මේසන්වරු අතර බඳවාගැනීමේ මෙහෙයුම ඇඩොල්ෆ් ෆීහර්ර් නිග් පක්ෂපාතීත්වය ලබා ගත්තේය.

ඇමරිකානු ජානපති තීරනය කරනු ලබන්නේද මෙමෙ සංවිධානය විසින්යැයිද විස්වාසයක් පවතිනවා

ප්‍රතිසංස්කරණය

ඇඩොල්ෆ්  නිග්

ඇඩොල්ෆ් ෆ්‍රයිහර්,පලදායිම ඉලුමිනාටි වරයා ලෙස සැලකේ 

1780 දි බවාරියානු යුද්ද හමුදාවේ කපිතාන් කෙනෙකු සහ ෆ්රීමේසන් වරයෙකු  වූ කොස්ටන්සෝ මෙර්චස් දි කොස්ටන්සෝ විසින් නිග් ව බදවා ගනු ලැබීය.නිග් වයස විසි ගණන් වල උවත් ඔහු නියමයේ උසස්ම ශ්‍රේණි වලට පැමිණ තිබු අතර නව ප්‍රතිසංස්කරණය සදහා තමාගේම සැලසුමක් ඉදිරිපත් කළේය. තමාගේ සැලසුම ප්‍රතික්ෂේප වීම පිළිබද කලඉරුණු අතර තමාගේ ඉදිරිපත් කල සැලසුම ඒ වන  විටත් තිබු එකක්  කොස්ටන්සෝ ඔහුට පවසන විට නිග් හට කුතුහලයක් ඇති විය.නිග් සහ ඔහුගේ සගයන් තුන් දෙනෙකු පිළිවෙත පිළිබද තව දුරට ඉගෙන   ඉගන ගැනීමට මහත් උනන්දුවක් දැක්වූ අතර කොස්ටන්සෝ ඔවුනට මිනේර්වල් ශ්‍රේණිය පිළිබද කරුණු ලබාදුන්නේය.මෙය ඉගන ගැනීමේ ද්‍රව්‍ය වුයේ ලිබෙරල් සාහිත්‍ය නම් බවාරියා වෙන් තහනම් කල දෙයකි.නමුත් මෙය රෙපරමාදු ජර්මානුවන් අතර තිබු දෙයකි. මෙම කරුණු වලින් නිග්  ගේ යහළුවන් තිදෙනා මුලා වූ අතර  කොස්ටන්සොව අතහැර දැමුවෝය.නමුත් නිග් ගේ පක්ෂපාතිත්වය  1780 නොවැම්බර් හිදී වයිස්හාප්ට් ලිපියක් මගින්  අගය කෙරුණි. ෆ්රීමෙසන්රි හි සහ ඉන් පිටත නිග් ගේ ක්‍රියාකාරකම් නිසා පිළිවෙතට ඔහු ගැලපෙන  සාමාජිකයෙකු වූ අතර ඔහුගේ අදිරසායන විද්‍යාවට හා උසස් විද්‍යාවට වයිස්හාප්ට් සහය පල කිරිඉමට පොරොන්දු විය.ෆ්රීමෙසන්රි සදහා තම සැලැස්ම සහ එහි ආරම්බය සෙවීම පිළිබද කරුණු දක්වා නිග් ඔහුගේ  පිලිතුරු ලිපිය වයිස්හාප්ට් වෙත යැවිය.

නව සාමාජිකයින් බදවා ගැනීමට වයිස්හාප්ට් විසින් නිග් වැ පත් කල අතර නිග් විසින් කොන්දේසි සහිතව එය භාර ගත්තේය.කොන්දේසිය වුයේ ,තමන්ගේ කැමති ප්‍රදේශ වලින් නව සාමාජිකයින් බදවා ගැනීමයි.බොහෝ අනෙකුත් මේසන් වරු නිග් ගේ ක්‍රියා පටිපාටිය ගැන පැහැදී ඉලුමිනටිහි මිනෙර්වල් ශ්‍රේණිය සදහා බැදීමට ඉදිරිපත් විය

වයිස්හාප්ට් නිග් ට පොරොන්දු වූ පරිදිම ෆ්රීමෙසන්රි හි උසස් තනතුරක් හා බලය ලබාදුන්නේය.එම බලය තමන්ගේ වාසියට හරවාගත් නිග් ,තම්ගේම න්‍යාය පත්‍රයක් ක්‍රියාත්මක කිරිඉමට සැලසුම් සෑදුවේය.රෙපරමාදු  රාජදානියක් වූ ජර්මනියේ ජනයාව ආකර්ෂණය කරගැනීමට ඔහු සැලසුමක් සැදුවේය.1781 නොවැම්බර් හිදී  ඒරෝපගස් විසින් ෆ්ලොරින් 50ක මුදලක් බවාරියා වෙත යාමට නිග් හට ලබාදුන්නේය.නිග් තම සෙසු ඉල්ලුමිනටි වරු සමග සුව සත්කාර විදිමින් ස්වාබියා ව හා ෆ්රන්කොනියා ව හරහා ගමන අවසන් කළේය

අන්තර් ගැටළු

මේ වන විට පිළිවෙත විශාල අන්තර් කණ්ඩායම් රැසක බෙදී ගොස් තිබුණි.මේ අතර වයිස්හාප්ට් හා එරෝපගස් අතර මතබේදයක් ආරම්බ වෙමින් පවතී.මෙමෙ අරබුදය විසදීමට සුදුස්ස ලෙස නිග් සාමය උදා කරන්න ලෙස මැදිහත් විය.

එරෝපගස් සහ වයිස්හාප්ට් සමග සාකච්චාවේදී නිග් ප්‍රශ්න සහිත කලාප 2ක් හදුනා ගත්තේය.පළමු ගැටලුව වුයේ වයිස්හාප්ට් පෙන්වා දුන් ආකාරයට නවක විශ්වවිද්‍යාල සිසුන් වැඩිපුර බදවා ගැනීම නිසා ජේෂ්ඨ තනතුරු වලට අත්දැකීම් වලින් තොර වුවන් පත් කිරීමට සිදුවීමයි.දෙවන කරුණ වුයේ ආරම්බයීදී සිටි ජෙසුයිට් විරුද්ද වාදීන් ආගම් විරෝදින් බවට පත්වීමයි. මේ නිසා ෆ්රීමෙසොන්රි හි ජේෂ්ඨ සාමාජිකයින් බදවා ගැනීමට නොහැකි වීමයි.මෙම තත්වය නිසා එරෝපගස් ට සහ වයිස්හාප්ට් හට කිසිවක් කර කියා ගත නොහැකි විය, එම නිසා ඔවුනට නිග් හට නිදහසේ බලය පාවිච්චි කිරීමට ඉඩ ලබා දීමට සිදුවිය.නිග් ෆ්රීමසන්රි තුල හා පිටත සම්බන්ද තා ඇත්තෙක් වූයේය.ඔහුගේ දක්ෂතා උපයෝගී කරගෙන ඉලුමිනටි ව්‍යාප්ත කිරීමට සැලසුම් කලෙය.

මේ වන විට ඉලුමිනටි ,ෆ්රීමෙසන්රි හි ශාකාවක් ලෙස ක්‍රියා කිරීම ඇනහිට පැවිතිණි.දෙපසම දිගින් දිගටම සිදු වූ සකච්ච්කා එලබනු ගිවිසුම් මගින් නව ඉලුමිනටි ගතවූ ෆ්රීමෙසන්රියක් බිහිවිය.මෙහි මව් ලොඩ්ජය වුයේ තියඩෝර් ලෝඩ්ජයයි.1781 ජනවාරි මස තව ලෝඩ්ජ 4ක් පිහිටවූ අතර ඒවා කිසිවක් එකිනෙකින් නිදහස් වූ ඒවා නොවිය 

නව පද්දතිය

1782 ජනවාරි මාසයේ නිග් විසින් අලුත් පද්දතිය ප්‍රස්තාර ගත කළේය මෙය ශ්‍රේණි 3කට සැකස තිබුණි.

• පළමු පන්තිය – කුඩා අවදිය-නොවිසියෙට් වරු ,මිනේර්වල් වරු සහ පහල ෆ්රීමේසන් වරුන් ගෙන් සෑදිය.
• දෙවන පන්තිය  – මෙසනික් ශ්‍රේණි-අප්රෙන්ටයිස් හි බලු ලෝඩ්ජ තුන,කම්පනියන් වරු,ස්කොට්ලන්ත ශ්‍රේණි වලින් වෙන් කරගත් උසස් නිලදාරීන් සහ ස්කොට්ලන්ත නයිට් වරු.
• තෙවන පන්තිය – අභිරහස්-මෙයට පුජක වරු ඔටුන්න හිමි කුමාර වරු , රජ වරු ඇතුලත් විය මෙය ඉතා අබිරහස් ලෙස සිදුවිය මෙහි සිදු කිසි දෙයක් ලිකිතව නොමැති බව සැලකේ.

ව්‍යාප්ත කිරීමේ උත්සාහයන්

නිග් ගේ බදවා ගැනීම් අහබු ලෙස තෝරා ගත ඒවා වුයේ නැත. ඔහු ෆ්රීමෙසන්රි හි උසස් සාමාජිකයින් ඉලක්ක කරගත්තේය .ලෝඩ්ජ වල බාරකරයින් පවා ඔහු බදවාගත් අතර මේ නිසා පිළිවෙතට අවශ්‍ය ඕනෑම වෙලාවක ලෝඩ්ජය භාවිතා කිරීමට ඉඩ සැලසිනි එචන් වල බාරොන් දි වයිට් ,කොන්ස්ටන්සි ලෝඩ්ජයේ භාරකරු විය.ඔහු ලෝඩ්ජයේ සියල්ලන්ම ඉලුමිනාටි වෙත බදවා ගත්තේය.මෙම නිසා ඉලුමිනාටි කෙමෙන් කෙමෙන් පුළුල් වීමට පටන් ගත්තේය.ඔවුන් මධ්‍යම හා දක්ෂිණ ජර්මනිය දෙසට පුළුල් විය.තවද ඔවුන් ඔස්ට්‍රියා වේද මෙය ව්‍යාප්තිය ආරම්බ කළේය.1782 වසන්ත සෘතුව වන විට 20කින් පටන් ගත ඉලුමිනාටි පිළිවෙත සාමාජිකයින් 300ක් දක්වා වර්දනය විය.

තියඩෝර් ලෝඩ්ජ හි පාලනයේ විශාල වෙනසක් 1782 පළමු භාගයේදී දක්නට ලැබිය.පෙබරවාරි මාසයේදී වයිස්හාප්ට් ලෝඩ්ජය දෙකට බෙදීමට යෝජනා කළේය . මෙමෙ අවස්ථාවේදී ලෝඩ්ජයේ සම්පුර්ණ බලය ඉලුමිනටි අතට පත්විය.ඉන් පසු කාලයක තියඩෝර් ලෝඩ්ජය අනෙකුත් ලෝඩ්ජ වලින් නිදහස් විය.

මේ කාලය වන විට Rite of Strict Observance දැඩි අර්බුදයකට මුහුණදී තිබුණි ඔවුන් පත්කරගෙන තිබු නායකයා වුයේ සදර්මන්ලන්ඩ් හි කාර්ල් කුමාරයයි(පසුව ස්වීඩනයේ 13 වන චාර්ල්ස් රජු ).ජර්මන් ලෝඩ්ජය මිත්‍රකමක් ලෙස බ්‍රන්ස්වික්-වුල්ෆෙන්බටල් හි ෆෙර්ඩිනන්ඩ් ඩුක් වරයා වෙත පැමිණ තිබුණි. මෙම සිදුවීම් විල්හෙල්ම්ස්බඩ් හි කන්‍යාරාමය වෙත මග සැදුනි.  .

විල්හෙල්ම්ස්බඩ් හි කන්‍යාරාමය

ගරා වැටුණු විල්හෙල්ම්ස්බඩ් උද්‍යානයේ හෙසේ-කෙසෙල් හි කුමාරයාගේ බලකොටුව.මෙය Strict Observance ලගේ අවසන් ස්ථානය විය.

1781 ඔක්තෝම්බර් 15 ප්‍රමාද වූ සැසිය 1782 ජුල්ය් 16 වන දින විල්හෙල්ම්ස්බඩ් හි නගර කොනේ හනෞ හිදී ආරම්බ විය.

මුලාශ්‍ර

1. René le Forestier, Les Illuminés de Bavière et la franc-maçonnerie allemande, Paris, 1914, Book 1, Chapter 2, pp30-45
2. Ellic Howe, Illuminati, Man, Myth and Magic (partwork), Purnell, 1970, vol 4, pp1402-1404
3. René le Forestier, Les Illuminés de Bavière et la franc-maçonnerie allemande, Paris, 1914, Book 1, Chapter 3, pp45-72
4. René le Forestier, Les Illuminés de Bavière et la franc-maçonnerie allemande, Paris, 1914, Book 3 Chapter 3, pp227-250
5. K. M. Hataley, In Search of the Illuminati, Journal of the Western Mystery Tradition, No. 23, Vol. 3. Autumnal Equinox 2012
6. René le Forestier, Les Illuminés de Bavière et la franc-maçonnerie allemande, Paris, 1914, Book 4 Chapter 1, pp343-388

තව කියවන්න

• ඇඩොල්ෆ් ෆ්‍රයිහර් නිග්
• ඇඩම් වයිස්හාප්ට්

පිටත මුලාශ්‍ර

• Gruber, Hermann (1910). "Illuminati". . 7. NY: Robert Appleton Company. pp. 661–663. http://www.newadvent.org/cathen/07661b.htm. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 28 January 2011.