ඉන ද අය ර න ය න භ ෂ ඉන ද ඉර න ය භ ෂ හ වත ආර ය භ ෂ යන ඉන ද ය ර ප ය භ ෂ පව ල පවත න ව ශ ලතම සහ වඩ ත අග න ද ගට වන නට ප හ ට ශ

ඉන්දු-අයිරේනියානු භාෂා (ඉන්දු-ඉරානීය භාෂා), හෙවත් ආර්ය භාෂා යනු ඉන්දු-යුරෝපීය භාෂා පවුලේ පවත්නා විශාලතම සහ වඩාත් අග්නිදිගට වන්නට පිහිටි ශාඛාව වේ. මෙම භාෂා කථා කරන්නන් බිලියන 1.5කට අධික සංඛ්‍යාවක් හමුවන අතර, ඔවුහු යුරෝපය (), තුර්කිය ( සහ ) සහ () සිට නැගෙනහිරට වන්නට () සහ ඇසෑමය () දක්වාත්, දකුණින් ශ්‍රී ලංකාව (සිංහල) සහ මාලදිවයින (මාලදිවයින්) තෙක් මෙන්ම, ඕෂනියාව තෙක් () ව්‍යාප්ත වී ඇත. එමෙන්ම, වයඹදිග යුරෝපයේ (එක්සත් රාජධානිය), උතුරු ඇමරිකාවේ (එක්සත් ජනපදය සහ කැනඩාව) සහ ඕස්ට්‍රේලියාවේ ඉන්දු-අයිරේනියානු කථිකයින්ගේ විශාල ඩයස්පෝරා ප්‍රජාවක් දක්නට ලැබෙයි.

ඉන්දු-අයිරේනියානු
ආර්ය
භූගෝලීය පැතිරීම:	දකුණු, මධ්‍ය, බටහිර ආසියාව, සහ / සම්පූර්ණ කථිකයින් ගණන = ආසන්න වශයෙන් රටවල් 15ක් තුළ බිලියන 1.5
:	ඉන්දු-යුරෝපීය ඉන්දු-අයිරේනියානු
මූල-භාෂාව:
අතුරු බෙදීම්:	ඉන්දු-ආර්ය
:	`iir`
යුරේසියාවේ ඉන්දු-යුරෝපීය ශාඛාවන්ගේ වර්තමාන ව්‍යාප්තිය: Indo-Iranian

මෙම පවුලට අයත් සියලු භාෂාවන්හි පොදු මූල භාෂාව ලෙස හෙවත් පොදු ආර්ය භාෂාව සැලකේ. මෙය ක්‍රි.පූ. 3වන සහස්‍රකයේ පමණ භාවිතා වන්නට ඇතැයි විශ්වාස කෙරේ නූතන ඉන්දු-අයිරේනියානු භාෂාවන් හි ප්‍රධාන ශාඛාවන් වනුයේ ඉන්දු-ආර්ය, , සහ භාෂා සැලකේ. මුලින් මෙහි සිව්වන ස්වාධීන ශාඛාවක් ලෙස සැලකුණ ද, මෑත විද්වතුන් සාමාන්‍යයෙන් දර්දික භාෂා ඉන්දු-ආර්ය ශාඛාවේ පුරා සාමාජිකයකු ලෙස සඳහන් කොට ඇත.

භාෂා

ඉන්දු-අයිරේනියානු භාෂා යටතට ප්‍රධාන කාණ්ඩ තුනක් ඇතුළත් වේ:

ඉන්දු-ආර්ය භාෂා

ඉන්දු-අයිරේනියානු භාෂා කථිකයින් බිලියන 1.5කට වඩා හමු වේ. මෙහි කථා කරන්නන් බහුතරය ඉන්දු-ආර්ය සමූහයට ඇතුළත් වේ: (~ මිලියන 590) සහ ප්‍රදේශයේ ව්‍යාප්ත උපභාෂාවන් වන භෝජ්පූරි (මිලියන 40), (මිලියන 40), (මිලියන 35), (මිලියන 30), (මිලියන 20), (මිලියන 18), බෙංගාලි (මිලියන 205), (මිලියන 100), මරාඨි (මිලියන 75), (මිලියන 50), (මිලියන 35), (මිලියන 25), (මිලියන 24), සිංහල (මිලියන 19), නේපාලි (මිලියන 17), (මිලියන 12) සහ (මිලියන 15). අයිරේනියානු ශාඛාවට අයත් ප්‍රධාන භාෂා වන්නේ (මිලියන 90), (මිලියන 50 පමණ), (මිලියන 35), සහ (මිලියන 8) භාෂාවන් ය. එසේම තවත් කුඩා භාෂා ගණනාවක්ම ඇත.

ඉතිහාසය

 ඉන්දු-ඉරාන භාෂා වල පොදු ප්‍රතිනිර්මාණය කර ඇති වේ.

පැරණිතම සහතික කරන ලද ඉන්දු-ඉරාන භාෂා වන්නේ , පැරණි සහ බාල සහ (පුරාණ ඉරාන භාෂා). වෙනත් ඉන්දු-ආර්ය භාෂාවකින් වචන කිහිපයක් (බලන්න ) පුරාණ සහ ආසන්න පෙරදිග රාජධානිවල ලේඛනවල සහතික කර ඇත.

ඉන්දු-යුරෝපීය පවුල තුළ, ඉන්දු-ඉරාන අයත් වේ. ඉන්දු-ඉරාන භාෂා ඉන්දු-යුරෝපීයයේ අනෙකුත් උප සමූහ සමඟ සම්බන්ධ කරන විවිධ යෝජනා ඉදිරිපත් කර ඇත ( වැනි, ග්‍රීක සහ ආර්මේනියානුවන් සමඟ සමීප සබඳතාවක් දක්වයි), නමුත් මේවා පුළුල් පිළිගැනීමකින් තොරව පවතී.

විශේෂාංග

 ශබ්ද වෙනස්වීම් මගින් බලපෑමට ලක් වූ වෙනත් භාෂා සමඟ බෙදාගත් නවෝත්පාදනවලට ඇතුළත් වන්නේ: ප්‍රෝටෝ-ඉන්දු-යුරෝපීය (PIE) පැලටෝ-වේලර් නැවතුම්වල * ඉදිරිපස සහ : *kʲ, *gʲʰ, *gʲ> *t͡ʃ, *d͡ʒʰ, *d͡ʒ * PIE labiovelar සහ plain velar ඒකාබද්ධ කිරීම නතර වේ: *kʷ, *gʷʰ, *gʷ> *k, *gʰ, *g *

ග්‍රීක සමඟ බෙදාගත් නවෝත්පාදනවලට ඇතුළත් වන්නේ: * PIE syllabic nasals හි කටහඬ *m̥, *n̥ සිට *a දක්වා (ස්වාධීන වර්ධනයන් විය හැක) * (ස්වාධීන වර්ධනයන් විය හැක)

ඉන්දු-ඉරානයන්ට අනන්‍ය වූ නවෝත්පාදනවලට ඇතුළත් වන්නේ: * PIE *e සිට *a දක්වා අඩු කිරීම වෙනත් ඉන්දු-යුරෝපීය භාෂා කිහිපයකම මෙය සිදු වුවද, ** *o ද *a දක්වා අඩු කරන ලදී. * ව්‍යාංජනාක්ෂර අතර PIE ස්වරාලය *H *i බවට පත් විය, නමුත් එය ඉරාන භාෂාවෙන් ශුන්‍යයට අඩු වී ඇත. * නාම පද වලින් වාචික ආකාර ව්‍යුත්පන්න කිරීමට *kr̥- ක්‍රියා මූලයක් භාවිතා කිරීම. * මූලයන්ගෙන් නිෂ්ක්‍රීය ක්‍රියාපද ව්‍යුත්පන්න කිරීමට *-yá- භාවිතා කිරීම. *

ආශ්‍රේයයන්

D. D. Mahulkar (1990). Pre-Pāṇinian Linguistic Studies. Northern Book Centre. ISBN .
Annarita Puglielli; Mara Frascarelli (2011). Linguistic Analysis: From Data to Theory. Walter de Gruyter. ISBN .
Jadranka Gvozdanović (1999). Numeral Types and Changes Worldwide. Walter de Gruyter. p. 221. ISBN .: "The usage of 'Aryan languages' is not to be equated with Indo-Aryan languages, rather Indo-Iranic languages of which Indo-Aryan is a subgrouping."
Jain, Danesh; Cardona, George, eds (2007). "The Indo-Aryan languages". The Indo-Aryan languages. p. 905.
ISBN
. "'Dardic' is a geographic cover term for those Northwest Indo-Aryan languages which [..] developed new characteristics different from the IA languages of the Indo-Gangetic plain. Although the Dardic and Nuristani (previously 'Kafiri') languages were formerly grouped together, Morgenstierne (1965) has established that the Dardic languages are Indo-Aryan, and that the Nuristani languages constitute a separate subgroup of Indo-Iranian.".
Edwards, Viv. "Urdu Today". BBC.
Thompson, Irene. "Bengali". AboutWorldLanguages. සම්ප්‍රවේශය 29 March 2013.
"Census of India: Family-wise grouping of the 122 Scheduled and Non-Scheduled Languages -2001". www.censusindia.gov.in.
Noack, Rick. "The future of language". Washington Post (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2020-03-27.
CIA- The World Factbook: 14.7 million in Turkey (18%)[1] 2017-09-20 at the Wayback Machine^[], 4.9–6.5 million in Iraq (15-20%)[2] 2018-12-24 at the Wayback Machine^[], 8 million in Iran (10%). 3 පෙබරවාරි 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 මාර්තු 2011.{{}}: CS1 maint: archived copy as title ()^[] (all for 2014), plus several million in Syria, neighboring countries, and the diaspora

ප්‍රභව

(1994). A comparative study of Santali and Bengali. Calcutta: K.P. Bagchi & Co. ISBN
Nicholas Sims-Williams, ed. (2002). Indo-Iranian Languages and Peoples. .

වැඩිදුර කියවීමට

"Contact and change in the diversification of the Indo-Iranic languages" (PDF). Dr. Russell Gray.
Pinault, Georges-Jean. "Contacts religieux et culturels des Indo-Iraniens avec la civilisation de l'Oxus". In: Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 149ᵉ année, N. 1, 2005. pp. 213–257. DOI:https://doi.org/10.3406/crai.2005.22848 ; www.persee.fr/doc/crai_0065-0536_2005_num_149_1_22848
Pinault, Georges-Jean. "La langue des Scythes et le nom des Arimaspes". In: Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 152e année, N. 1, 2008. pp. 105–138. DOI:https://doi.org/10.3406/crai.2008.92104 ; www.persee.fr/doc/crai_0065-0536_2008_num_152_1_92104

බාහිර සබැඳි

Swadesh lists of Indo-Iranian basic vocabulary words (from Wiktionary's Swadesh-list appendix)

[Mahulkar1990-1] D. D. Mahulkar (1990). Pre-Pāṇinian Linguistic Studies. Northern Book Centre. ISBN .

[PuglielliFrascarelli2011-2] Annarita Puglielli; Mara Frascarelli (2011). Linguistic Analysis: From Data to Theory. Walter de Gruyter. ISBN .

[3] Jadranka Gvozdanović (1999). Numeral Types and Changes Worldwide. Walter de Gruyter. p. 221. ISBN .: "The usage of 'Aryan languages' is not to be equated with Indo-Aryan languages, rather Indo-Iranic languages of which Indo-Aryan is a subgrouping."

[jain-cardona-2007-4] Jain, Danesh; Cardona, George, eds (2007). "The Indo-Aryan languages". The Indo-Aryan languages. p. 905.
ISBN
. "'Dardic' is a geographic cover term for those Northwest Indo-Aryan languages which [..] developed new characteristics different from the IA languages of the Indo-Gangetic plain. Although the Dardic and Nuristani (previously 'Kafiri') languages were formerly grouped together, Morgenstierne (1965) has established that the Dardic languages are Indo-Aryan, and that the Nuristani languages constitute a separate subgroup of Indo-Iranian.".

[5] Edwards, Viv. "Urdu Today". BBC.

[6] Thompson, Irene. "Bengali". AboutWorldLanguages. සම්ප්‍රවේශය 29 March 2013.

[7] "Census of India: Family-wise grouping of the 122 Scheduled and Non-Scheduled Languages -2001". www.censusindia.gov.in.

[8] Noack, Rick. "The future of language". Washington Post (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2020-03-27.

[CIA1-9] CIA- The World Factbook: 14.7 million in Turkey (18%)[1] 2017-09-20 at the Wayback Machine^[], 4.9–6.5 million in Iraq (15-20%)[2] 2018-12-24 at the Wayback Machine^[], 8 million in Iran (10%). 3 පෙබරවාරි 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 මාර්තු 2011.{{}}: CS1 maint: archived copy as title ()^[] (all for 2014), plus several million in Syria, neighboring countries, and the diaspora