උගන්ඩාව

උගන්ඩාව, නිල වශයෙන් උගන්ඩා ජනරජය, නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටකි. රට නැගෙනහිරින් කෙන්යාව, උතුරින් දකුණු සුඩානය, බටහිරින් කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය, නිරිත දෙසින් රුවන්ඩාව සහ දකුණින් ටැන්සානියාව මායිම් වේ. රටේ දකුණු කොටසට කෙන්යාව සහ ටැන්සානියාව සමඟ බෙදාගත් වික්ටෝරියා විලෙහි සැලකිය යුතු කොටසක් ඇතුළත් වේ. උගන්ඩාව අප්‍රිකානු මහා විල් කලාපයේ පිහිටා ඇත, නයිල් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇති අතර විවිධ නමුත් සාමාන්‍යයෙන් වෙනස් කරන ලද සමක දේශගුණයක් ඇත. 2023 වන විට, එහි ජනගහනය මිලියන 49.6 ක් පමණ වන අතර, එයින් මිලියන 8.5 ක් අගනුවර සහ විශාලතම නගරය වන කම්පාලා හි වාසය කරයි.

උගන්ඩා ජනරජය Jamhuri ya Uganda  () දේශීය භාෂාවෙන් නිල නාමය : Lipabuliika ya Uganda : Uganda Eryetwala : Linambo lya Uganda
Flag Coat of arms
උද්යෝග පාඨය: "දෙවියන් සහ මගේ රට වෙනුවෙන්" "Kwa Mungu na nchi yangu"
ජාතික ගීය: "" (ඕ උගන්ඩාව, සුන්දරත්වයේ දේශය)
අගනුවර සහ විශාලතම නගරය
නිල භාෂා(ව)	ඉංග්‍රීසි
(2014)	16.5% 9.6% 8.8% 7.1% 7% 6.3% 4.9% 4.4% 3.3% 32.1%
ආගම (2014 සංගණනය)	84.4% ක්‍රිස්තියානි - 39.3% කතෝලික - 32.0% - 13.1% වෙනත් ක්‍රිස්තියානි 13.7% ඉස්ලාම් 1.9% වෙනත් හා අනාගමික
	උගන්ඩානුවන්
රජය	ඒකීය ආධිපත්‍ය-පක්ෂය ජනාධිපති ජනරජය
• ජනාධිපති
•
•
ව්‍යවස්ථාදායකය	පාර්ලිමේන්තුව
ස්වාධීනත්වය  එක්සත් රාජධානිය වෙතින්
• ඩොමීනියන්	1962 ඔක්තෝබර් 9
•	1963 ඔක්තෝබර් 9
• වත්මන් ව්‍යවස්ථාව	1995 ඔක්තෝබර් 8
වර්ග ප්‍රමාණය
• සම්පූර්ණ	241,038 km^2 (93,065 sq mi) (79 වෙනි)
• ජලය (%)	15.39
ජනගහණය
• 2023 ඇස්තමේන්තුව	49,283,041 ()
• ජන ඝණත්වය	157.1/km^2 (406.9/sq mi) ()
දදේනි (ක්‍රශසා)	2024 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ	ඇ.ඩො. බිලියන 145.157 (88 වෙනි)
• ඒක පුද්ගල	ඇ.ඩො. 3,222 ()
දදේනි (නාමික)	2023 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ	ඇ.ඩො. බිලියන 52.390 (90 වෙනි)
• ඒක පුද්ගල	ඇ.ඩො. 1,163 ()
ගිනි (2016)	42.0 මධ්‍යම
මාසද (2022)	0.550 මධ්‍යම · 159 වෙනි
ව්‍යවහාර මුදල	උගන්ඩා සිලිං ()
වේලා කලාපය	UTC+3 (නැගෙනහිර අප්‍රිකානු වේලාව (EAT))
	වම
ඇමතුම් කේතය	^a
+006 කෙන්යාව සහ ටැන්සානියාව වෙතින්.

උගන්ඩාව නම් කර ඇත්තේ කම්පාලා අගනුවර ද ඇතුළුව රටේ දකුණේ විශාල කොටසක් ආවරණය වන බුගන්ඩා රාජධානියෙන් වන අතර ලුගන්ඩා භාෂාව රට පුරා බහුලව භාවිතා වේ. 1894 සිට, ප්‍රදේශය එක්සත් රාජධානිය විසින් ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් ලෙස පාලනය කරන ලද අතර, එය භූමිය පුරා පරිපාලන නීතිය ස්ථාපිත කරන ලදී. උගන්ඩාව 1962 ඔක්තෝබර් 9 දින එක්සත් රාජධානියෙන් නිදහස ලබා ගත්තේය. එතැන් සිට කාල සීමාව ඉඩි අමීන්ගේ නායකත්වයෙන් වසර අටක් පුරා පැවති මිලිටරි ආඥාදායකත්වය ඇතුළු ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම් වලින් සලකුණු විය.

"පාසල් හෝ වෙනත් අධ්‍යාපන ආයතනවල ඉගැන්වීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස හෝ නීතියෙන් නියම කර ඇති පරිදි ව්‍යවස්ථාදායක, පරිපාලන හෝ අධිකරණ කටයුතු සඳහා වෙනත් ඕනෑම භාෂාවක් භාවිතා කළ හැකි බව" ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ සඳහන් වුවද රාජ්‍ය භාෂාව ඉංග්‍රීසි වේ. මධ්‍යම ප්‍රදේශය පදනම් කරගත් භාෂාවක් වන ලුගන්ඩා, රටේ මධ්‍යම සහ අග්නිදිග ප්‍රදේශ පුරා බහුලව කතා කරන අතර, ටෙසෝ භාෂාව (දේශීයව අටෙසෝ), ලැන්ගෝ, අචෝලි, රූන්යෝරෝ, රුන්යන්කෝලේ, රුකිගා, ලුඕ ඇතුළු තවත් භාෂා කිහිපයක් ද කතා කරයි. රුටූරෝ, සමියා, ජොපදෝලා සහ ලුසෝගා. 2005 දී විදේශීය සහ මධ්‍යස්ථ යැයි සැලකෙන ස්වහීලී භාෂාව උගන්ඩාවේ දෙවන නිල භාෂාව ලෙස යෝජනා කරන ලද නමුත් මෙය තවමත් පාර්ලිමේන්තුව විසින් අනුමත කර නොමැත. කෙසේ වෙතත්, 2022 දී උගන්ඩාව පාසල් විෂය මාලාවේ ස්වහීලී අනිවාර්ය විෂයයක් කිරීමට තීරණය කළේය.

උගන්ඩාවේ වත්මන් ජනාධිපති යොවේරි කගුටා මුසවේනි වන අතර ඔහු වසර හයක ගරිල්ලා යුද්ධයකින් පසු 1986 ජනවාරි මාසයේදී බලයට පත්විය. ජනාධිපතිවරයාගේ ධුර කාල සීමාවන් ඉවත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධනවලින් පසුව, ඔහුට 2011, 2016 සහ 2021 මහ මැතිවරණවලදී පෙනී සිටීමට හැකි වූ අතර ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය.

ඉතිහාසය

පූර්ව යටත් විජිත උගන්ඩාව

1879 දී වෛද්‍ය මිෂනාරි රොබට් විලියම් ෆෙල්කින් විසින් නිරීක්ෂණය කරන ලද පරිදි බුන්යොරෝ (වර්තමාන උගන්ඩාව) රාජධානියේ කහරා හි දේශීය සුව කරන්නන් විසින් සිදු කරන ලද සිසේරියන් සැත්කමක්.

මීට වසර 3,000 කට පෙර බන්ටු කථිකයන් දකුණට පැමිණෙන තෙක් සහ නිලෝටික් කථිකයන් ඊසානදිගට පැමිණෙන තෙක් උගන්ඩාවේ බොහෝමයක් මධ්‍යම සුඩානික් සහ කුලියාක් භාෂාව කතා කරන ගොවීන් සහ එඬේරුන් විසින් ජනාවාස විය. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1500 වන විට, ඔවුන් සියල්ලන්ම එල්ගොන් කන්දට දකුණින්, නයිල් ගඟට සහ ක්‍යෝගා විලට දකුණින් පිහිටි බන්ටු කතා කරන සංස්කෘතීන්ට උකහා ගෙන ඇත.

වාචික සම්ප්‍රදාය සහ පුරාවිද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයන්ට අනුව, කිටාරා අධිරාජ්‍යය උතුරු විල් වන ඇල්බට් සහ ක්‍යෝගාවේ සිට දකුණු විල් වික්ටෝරියා සහ ටැන්ගානිකා දක්වා මහා විල් ප්‍රදේශයේ වැදගත් කොටසක් ආවරණය කළේය. කිටාරා ටූරෝ, අන්කෝලේ සහ බුසෝගා රාජධානිවල පූර්වගාමියා ලෙස ප්‍රකාශ කරනු ලැබේ.

සමහර ලුඕ කිටාරා ආක්‍රමණය කර එහි බන්ටු සමාජය සමඟ එකතු වී, බුන්යෝරෝ-කිටාරා හි වත්මන් ඔමුකාමා (පාලක) ගේ බයිටෝ රාජවංශය ස්ථාපිත කළේය.

අරාබි වෙළඳුන් 1830 ගණන් වලදී නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ඉන්දියානු සාගර වෙරළ තීරයේ සිට වෙළඳාම සහ වාණිජ්‍යය සඳහා ගොඩබිමට සංක්‍රමණය විය. 1860 ගණන්වල අගභාගයේදී, මැද-බටහිර උගන්ඩාවේ බුන්යොරෝ ඊජිප්තුවේ අනුග්‍රහය ලබන නියෝජිතයන් විසින් උතුරේ සිට තර්ජනයට ලක් විය. නැඟෙනහිර අප්‍රිකානු වෙරළ තීරයේ වෙළදාම සොයා ගිය අරාබි වෙළඳුන් මෙන් නොව, මෙම නියෝජිතයන් විදේශ ආක්‍රමණ ප්‍රවර්ධනය කරමින් සිටියහ. 1869 දී, ඊජිප්තුවේ කෙදිවේ ඉස්මයිල් පාෂා, වික්ටෝරියා විලෙහි මායිම්වලට උතුරින් සහ ඇල්බට් විලට නැගෙනහිරින් සහ "ගොන්ඩොකෝරෝ හි දකුණු" ප්‍රදේශ ඈඳා ගැනීමට උත්සාහ කරමින්, බ්‍රිතාන්‍ය ගවේෂකයෙකු වූ සැමුවෙල් බේකර් වෙත හමුදා ගවේෂණයක් යැවීය. උතුරු උගන්ඩාවේ මායිම්, එහි වහල් වෙළඳාම මර්දනය කිරීම සහ වාණිජ්‍යය සහ "ශිෂ්ටාචාරය" සඳහා මාර්ගය විවෘත කිරීමේ අරමුණින්. ඔහුගේ පසුබැසීම තහවුරු කර ගැනීම සඳහා මංමුලා සහගත සටනක නිරත වීමට සිදු වූ බේකර්ට බන්යොරෝ විරුද්ධ විය. බේකර් ප්‍රතිරෝධය ද්‍රෝහී ක්‍රියාවක් ලෙස සැලකූ අතර, ඔහු පොතක බැන්යෝරෝ හෙළා දුටුවේය (ඉස්මායිලියා - වහල් වෙළඳාම මර්දනය කිරීම සඳහා මධ්‍යම අප්‍රිකාවට කළ ගවේෂණයේ ආඛ්‍යානය, ඉස්මයිල්, ඊජිප්තුවේ ඛාඩිව් (1874) විසින් සංවිධානය කරන ලදී) එය බ්‍රිතාන්‍යයේ බහුලව කියවන ලදී. පසුව, බුන්යෝරෝ රාජධානියට එරෙහිව නැඹුරුවක් ඇතිව බ්‍රිතාන්‍යයන් උගන්ඩාවට පැමිණ බුගන්ඩා රාජධානියේ පැත්ත ගත්හ. මෙය අවසානයේ බුන්යෝරෝට බ්‍රිතාන්‍යයන්ගෙන් ත්‍යාගයක් ලෙස බුගන්ඩා වෙත ලබා දුන් එහි භූමියෙන් අඩක් අහිමි වනු ඇත. "අහිමි වූ ප්‍රාන්ත" වලින් දෙකක් නිදහසින් පසු බුන්යොරෝ වෙත ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන ලදී.

1860 ගණන් වලදී, අරාබිවරුන් උතුරේ සිට බලපෑම් කිරීමට උත්සාහ කරන අතර, නයිල් මූලාශ්‍රය සොයන බ්‍රිතාන්‍ය ගවේෂකයෝ උගන්ඩාවට පැමිණියහ. ඔවුන් අනුගමනය කළේ 1877 දී බුගන්ඩා රාජධානියට පැමිණි බ්‍රිතාන්‍ය ඇංග්ලිකන් මිෂනාරිවරුන් සහ 1879 දී ප්‍රංශ කතෝලික මිෂනාරිවරුන් ය. මෙම තත්ත්වය 1885 දී උගන්ඩාවේ දිවි පිදූවන්ගේ මරණයට හේතු විය - I වන මුටීසා සහ ඔහුගේ රාජ සභාව හැරවීමෙන් පසුව, සහ ඔහුගේ ක්‍රිස්තියානි විරෝධී පුත් ම්වංගගේ අනුප්‍රාප්තිය.

බ්‍රිතාන්‍ය රජය විසින් 1888 වසරේ සිට කලාපයේ වෙළඳ ගිවිසුම් සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට ඉම්පීරියල් බ්‍රිතාන්‍ය නැගෙනහිර අප්‍රිකා සමාගම (IBEAC) වරලත් කරන ලදී.

1886 සිට, බුගන්ඩාවේ ආගමික යුද්ධ මාලාවක් පැවති අතර, මුලින් මුස්ලිම්වරුන් සහ ක්‍රිස්තියානින් අතර සහ පසුව, 1890 සිට, "බා-ඉංග්ලේසා" රෙපරමාදු භක්තිකයන් සහ "බා-ෆ්‍රාන්සා" කතෝලිකයන් අතර, ඔවුන් පෙලගැසී සිටි අධිරාජ්‍ය බලවතුන්ගේ කන්ඩායම් අතර විය. සිවිල් නොසන්සුන්තා සහ මූල්‍ය බර නිසා, IBEAC කියා සිටියේ තමන්ට කලාපය තුළ "ඔවුන්ගේ රැකියාව පවත්වාගෙන යාමට" නොහැකි වූ බවයි. බ්‍රිතාන්‍ය වාණිජ අවශ්‍යතා නයිල් නදියේ වෙළඳ මාර්ගය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා දැඩි වූ අතර, එය 1894 දී උගන්ඩා ආරක්ෂක ප්‍රදේශය නිර්මාණය කිරීම සඳහා බුගන්ඩාව සහ යාබද ප්‍රදේශ ඈඳා ගැනීමට බ්‍රිතාන්‍ය රජය පොළඹවන ලදී.

උගන්ඩා ආරක්‍ෂක ප්‍රදේශය (1894–1962)

උගන්ඩා ආරක්ෂක ප්‍රදේශ කොඩිය

උගන්ඩාවේ ආරක්‍ෂක ප්‍රදේශය 1894 සිට 1962 දක්වා බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යයේ ආරක්‍ෂක ප්‍රදේශයක් විය. 1893 දී, ඉම්පීරියල් බ්‍රිතාන්‍ය නැගෙනහිර අප්‍රිකානු සමාගම ප්‍රධාන වශයෙන් බුගන්ඩා රාජධානියෙන් සමන්විත භූමි ප්‍රදේශයේ පරිපාලන අයිතිය බ්‍රිතාන්‍ය රජයට පවරන ලදී. උගන්ඩාවේ අභ්‍යන්තර ආගමික යුද්ධ නිසා උගන්ඩාව බංකොලොත් භාවයට ඇද දැමීමෙන් පසුව IBEAC උගන්ඩාවේ පාලනය අත්හැරියේය.

1894 දී, උගන්ඩා ආරක්ෂක ප්‍රදේශය පිහිටුවන ලද අතර, අනෙකුත් රාජධානි (1900 දී ටෝරෝ, 1901 දී ඇන්කෝල් සහ 1933 දී බුන්යෝරෝ) සමඟ තවත් ගිවිසුම් අත්සන් කිරීමෙන් බුගන්ඩා දේශසීමාවෙන් ඔබ්බට ප්‍රදේශය ව්‍යාප්ත කරන ලදී. එය දළ වශයෙන් වර්තමාන උගන්ඩාවට අනුරූප වේ.

ප්‍රදේශය අසල්වැසි කෙන්යාව වැනි යටත් විජිතයක් බවට පත් කළාට වඩා ආරක්‍ෂක රාජ්‍යයේ තත්ත්වය උගන්ඩාවට සැලකිය යුතු වෙනස් ප්‍රතිවිපාක ඇති කළේ, උගන්ඩාව පූර්ණ යටත් විජිත පාලනයක් යටතේ වෙනත් ආකාරයකින් සීමා වීමට ඉඩ තිබූ ස්වයං පාලන උපාධියක් රඳවාගෙන සිටින තාක් දුරට ය.

1890 ගණන් වලදී, උගන්ඩාවේ දුම්රිය මාර්ගය ඉදිකිරීම සඳහා ගිවිසුම්ගත කම්කරු කොන්ත්‍රාත්තු යටතේ බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියාවේ කම්කරුවන් 32,000ක් නැගෙනහිර අප්‍රිකාවට බඳවා ගන්නා ලදී. දිවි ගලවා ගත් බොහෝ ඉන්දියානුවන් ආපසු සිය රට බලා ගිය නමුත් 6,724 ක් රේඛාව අවසන් වූ පසු නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ රැඳී සිටීමට තීරණය කළහ. පසුව, ඇතැමෙක් වෙළෙන්දන් බවට පත් වූ අතර කපු ජින් කිරීම සහ සාර්ටෝරියල් සිල්ලර වෙළඳාම පාලනය කර ගත්හ.

1900 සිට 1920 දක්වා උගන්ඩාවේ දකුණු ප්‍රදේශයේ, වික්ටෝරියා විලෙහි උතුරු වෙරළ ආශ්‍රිතව හටගත් නිදිමත රෝග වසංගතයක් හේතුවෙන් පුද්ගලයන් 250,000කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ.

දෙවන ලෝක සංග්‍රාමය උගන්ඩාවේ යටත් විජිත පරිපාලනය විසින් රජුගේ අප්‍රිකානු රයිෆල් හමුදාවට සේවය කිරීම සඳහා සොල්දාදුවන් 77,143 ක් බඳවා ගැනීමට දිරිමත් කරන ලදී. ඔවුන් බටහිර කාන්තාර ව්‍යාපාරය, අබිසීනියානු ව්‍යාපාරය, මැඩගස්කර සටන සහ බුරුම ව්‍යාපාරයේ ක්‍රියා කරන ආකාරය දැකගත හැකි විය.

ස්වාධීනත්වය (1962 සිට 1965)

උගන්ඩාව 1962 ඔක්තෝම්බර් 9 වන දින එක්සත් රාජධානියෙන් නිදහස ලබා ගත්තේ II වන එලිසබෙත් රැජින රාජ්‍ය නායකයා සහ උගන්ඩාවේ රැජින ලෙසය. 1963 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී උගන්ඩාව ජනරජයක් බවට පත් වූ නමුත් පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන්ගේ සාමාජිකත්වය පවත්වා ගෙන ගියේය.

නිදහසින් පසු 1962 පැවති පළමු මැතිවරණය උගන්ඩා මහජන කොංග්‍රසය (UPC) සහ කබක යක්කා (KY) අතර සන්ධානයකින් ජයග්‍රහණය කරන ලදී. UPC සහ KY විධායක අගමැති ලෙස මිල්ටන් ඔබෝට් සමඟින් නිදහසින් පසු පළමු රජය පිහිටවූ අතර බුගන්ඩා කබකා (රජු) II වන එඩ්වඩ් මුටීසා බොහෝ දුරට චාරිත්‍රානුකූල ජනාධිපති තනතුර දරයි.

බුගන්ඩා අර්බුදය (1962-1966)

ජින්ජා හි ඕවන් දිය ඇල්ල වේල්ල ඉදිකිරීම

උගන්ඩාවේ නිදහසින් පසු ආසන්න වසර තුළ මධ්‍යම රජය සහ විශාලතම ප්‍රාදේශීය රාජධානිය - බුගන්ඩාව අතර සම්බන්ධය ආධිපත්‍යය දැරීය.

බ්‍රිතාන්‍යයන් උගන්ඩා ආරක්‍ෂක ප්‍රදේශය නිර්මාණය කළ මොහොතේ සිට, ඒකීය රාජ්‍ය රාමුව තුළ විශාලතම රාජාණ්ඩුව කළමනාකරණය කරන්නේ කෙසේද යන ගැටලුව සැමවිටම ගැටලුවක් විය. යටත් විජිත ආණ්ඩුකාරවරුන් වැඩ කරන සූත්‍රයක් ඉදිරිපත් කිරීමට අසමත් විය. මධ්‍යම ආන්ඩුව සමග ඇති සම්බන්ධය පිලිබඳ බුගන්ඩාගේ නොසැලකිලිමත් ආකල්පය නිසා මෙය තවත් සංකීර්ණ විය. බුගන්ඩා කිසි විටෙකත් ස්වාධීනත්වය අපේක්ෂා නොකළ නමුත් බ්‍රිතාන්‍යයන් ඉවත්ව යන විට ආරක්‍ෂක ප්‍රදේශය තුළ ඇති අනෙකුත් යටත්වැසියන්ට වඩා වැඩි වරප්‍රසාද හෝ විශේෂ තත්වයක් සහතික කරන ලිහිල් විධිවිධානයක් සමඟ සැපපහසු වූ බවක් පෙනෙන්නට තිබුණි. මෙය බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත බලධාරීන් සහ නිදහස ලැබීමට පෙර බුගන්ඩා අතර පැවති සතුරුකම් වලින් අර්ධ වශයෙන් සාක්ෂි දරයි.

බුගන්ඩාව තුළ, කබකා අධිපති රජෙකු ලෙස සිටීමට කැමති අය සහ නවීන ලෞකික රාජ්‍යයක් නිර්මාණය කිරීම සඳහා උගන්ඩාවේ සෙසු ප්‍රදේශ සමඟ එක්වීමට කැමති අය අතර බෙදීම් ඇති විය. මෙම භේදයේ ප්‍රතිඵලය වූයේ බුගන්ඩාව පදනම් කරගත් ප්‍රමුඛ පක්ෂ දෙකක් - කබක යක්කා (කබක පමණි) KY සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (DP) කතෝලික පල්ලියේ මුල් බැස ගැනීමයි. විශේෂයෙන්ම පශ්චාත් යටත් විජිත පාර්ලිමේන්තුව සඳහා පළමු මැතිවරණය ළං වන විට මෙම පක්ෂ දෙක අතර තිත්තකම අතිශයින් උග්‍ර විය. කබකා විශේෂයෙන්ම DP නායක බෙනඩික්ටෝ කිවානුකාට අකමැති විය.

බුගන්ඩාවෙන් පිටත, උතුරු උගන්ඩාවේ මෘදු දේශපාලකයෙකු වන මිල්ටන් ඔබෝටේ, උගන්ඩා මහජන කොංග්‍රසය (UPC) පිහිටුවීම සඳහා බුගන්ඩා නොවන දේශපාලනඥයන්ගේ සන්ධානයක් ගොඩනඟා ගෙන තිබුණි. UPC එහි හදවතේ ආධිපත්‍යය දැරුවේ බුගන්ඩාගේ විශේෂ තත්ත්වයට අනුග්‍රහය දක්වන කලාපීය අසමානතාවය ලෙස ඔවුන් දුටු දේ නිවැරදි කිරීමට අවශ්‍ය දේශපාලනඥයන් විසිනි. මෙය බුගන්ඩාවෙන් පිටත සිට සැලකිය යුතු සහයෝගයක් ලබා ගත්තේය. පක්ෂය කෙසේ වෙතත් ලිහිල් සන්ධානයක් ලෙස පැවති නමුත්, ඔබෝටේ ෆෙඩරල් සූත්‍රයක් මත පදනම් වූ පොදු පදනමක් බවට සාකච්චා කිරීමට විශාල දක්ෂතාවයක් පෙන්නුම් කළේය.

උගන්ඩාවේ කම්පාලා පාරේ පිහිටි උගන්ඩා මුද්‍රණාල ගොඩනැගිල්ල

නිදහසේ දී බුගන්ඩා ප්‍රශ්නය නොවිසඳී පැවතුනි. උගන්ඩාව යනු පාර්ලිමේන්තුවේ පැහැදිලි බහුතරයක් සහිත ප්‍රමුඛ දේශපාලන පක්ෂයකින් තොරව නිදහස ලබා ගත් යටත් විජිත ප්‍රදේශ කිහිපයෙන් එකකි. නිදහසට පෙර පැවති මැතිවරනයේදී, UPC බුගන්ඩාවේ කිසිදු අපේක්ෂකයෙකු ඉදිරිපත් නොකළ අතර සෘජුවම තේරී පත් වූ ආසන 61 න් 37 ක් දිනා ගත්තේය (බුගන්ඩාවෙන් පිටත). ඩීපී බුගන්ඩාවෙන් පිටත ආසන 24 ක් දිනා ගත්තේය. බුගන්ඩාවට ලබා දී ඇති "විශේෂ තත්ත්වය" යන්නෙන් අදහස් කළේ බුගන්ඩා ආසන 21 බුගන්ඩා පාර්ලිමේන්තුවට - ලුකික්කෝ සඳහා වන මැතිවරණ පිළිබිඹු කරමින් සමානුපාතික නියෝජනයෙන් තේරී පත් වූ බවයි. KY ආසන 21 ම දිනා ගනිමින් DP ට වඩා විශිෂ්ට ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත්තේය.

1964 අවසානයේ පාර්ලිමේන්තුවේ DP නායක බැසිල් කීසා බටරිංගයා තවත් මන්ත්‍රීවරුන් පස් දෙනෙකු සමඟ පාර්ලිමේන්තු තට්ටුව තරණය කළ විට UPC ඉහළ මට්ටමකට පැමිණියේය, DP ට ආසන නවයක් පමණක් ඉතිරි විය. ඔවුන්ගේ නායක බෙනඩික්ටෝ කිවානුකා කබකා කෙරෙහි දක්වන සතුරුකම KY සමග සම්මුතියකට පැමිණීමට බාධාවක් වීම ගැන DP මන්ත්‍රීවරුන් විශේෂයෙන් සතුටු වූයේ නැත. UPC සමග විධිමත් සභාගය තවදුරටත් ශක්‍ය නොවන බව වටහාගත් KY සාමාජිකයින් 10 දෙනෙකු බිම තරණය කළ විට, පලායාමේ ජලගැල්ම ගංවතුරක් බවට පත් විය. රට පුරා ඔබෝටේ ගේ ප්‍රචලිත කතා ඔහු ඉදිරියෙන් පැතිර ගිය අතර, UPC පැවැත් වූ සෑම ප්‍රාදේශීය මැතිවරණයක්ම පාහේ ජයග්‍රහණය කරමින් බුගන්ඩාවෙන් පිටත සියලුම දිස්ත්‍රික් සභා සහ ව්‍යවස්ථාදායකයන්හි සිය පාලනය වැඩි කර ගනිමින් සිටියේය. කබකාගේ ප්‍රතිචාරය ගොළු විය - බොහෝ විට ඔහුගේ චාරිත්‍රානුකූල භූමිකාවෙන් සහ රටෙහි ඔහුගේ කොටසෙහි සංකේතවාදයෙන් සෑහීමට පත් විය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, ඔහුගේ මාලිගාව තුළ විශාල බෙදීම් ද ඇති වූ අතර එමඟින් ඔබෝටේට එරෙහිව ඵලදායී ලෙස ක්‍රියා කිරීමට ඔහුට අපහසු විය. උගන්ඩාව ස්වාධීන වූ කාලය වන විට, බුගන්ඩාව "විවාදාත්මක සමාජ සහ දේශපාලන බලවේග සමඟ බෙදී ගිය නිවසක් විය" කෙසේ වෙතත් UPC තුළ ගැටලු ඇති විය. එහි තරාතිරම වැඩි වූ විට, වාර්ගික, ආගමික, ප්‍රාදේශීය සහ පුද්ගලික අවශ්‍යතා පක්ෂය දෙදරීමට පටන් ගත්තේය. එහි මධ්‍යම හා ප්‍රාදේශීය ව්‍යුහය තුළ කන්ඩායම් ගැටුම්වල සංකීර්ණ අනුපිළිවෙලක් තුළ පක්ෂයේ පෙනෙන ශක්තිය ඛාදනය විය. තවද 1966 වන විට UPC එක දෙකඩ විය. DP සහ KY වෙතින් පාර්ලිමේන්තු බිම තරණය කළ නවකයින් නිසා ගැටුම් තවත් තීව්‍ර විය.

UPC නියෝජිතයන් ඔවුන්ගේ නියෝජිත සමුළුව සඳහා 1964 දී Gulu වෙත පැමිණියහ. ඔබ්ටේට තම පක්ෂයේ පාලනය ගිලිහී යන ආකාරය පිළිබඳ පළමු ප්‍රදර්ශනය වූයේ මෙහිදීය. පක්‍ෂයේ මහලේකම්වරයාගේ සටන නව මධ්‍යස්ථ අපේක්‍ෂක ග්‍රේස් ඉබිංගිරා සහ රැඩිකල් ජෝන් කකෝන්ගේ අතර තියුණු තරගයක් විය. ඉබිංගිර පසුව UPC තුළ ඔබෝටේ විරෝධයේ සංකේතය බවට පත් විය. බුගන්ඩා සහ මධ්‍යම රජය අතර අර්බුදයට තුඩු දුන් පසුකාලීන සිදුවීම් දෙස බලන විට මෙය වැදගත් සාධකයකි. UPC පිටත සිටින අයට (KY ආධාරකරුවන් ඇතුළුව), මෙය ඔබෝටේ අවදානමට ලක්ව ඇති බවට ලකුණක් විය. UPC යනු සමෝධානික ඒකකයක් නොවන බව දැඩි නිරීක්ෂකයෝ වටහා ගත්හ.

UPC-KY සන්ධානයේ බිඳවැටීම බුගන්ඩාගේ "විශේෂ තත්ත්වය" ගැන ඔබෝටේ සහ අනෙකුත් අය තුළ තිබූ අතෘප්තිය විවෘතව හෙළිදරව් විය. 1964 දී, ඔවුන් කබකාගේ යටත්වැසියන් නොවන බවට විශාල බුගන්ඩා රාජධානියේ සමහර ප්‍රදේශවලින් කළ ඉල්ලීම්වලට රජය ප්‍රතිචාර දැක්වීය. යටත් විජිත පාලනයට පෙර, බුගන්ඩාව අසල්වැසි බුන්යෝරෝ රාජධානිය විසින් ප්‍රතිවාදී විය. බුගන්ඩා විසින් බුන්යොරෝ හි කොටස් අත්පත් කර ගෙන ඇති අතර බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතවාදීන් බුගන්ඩා ගිවිසුම් මගින් මෙය විධිමත් කර ඇත. "අහිමි ප්‍රාන්ත" ලෙස හැඳින්වෙන, මෙම ප්‍රදේශවල ජනතාව නැවත බුන්යොරෝ හි කොටසක් වීමට කැමති විය. ඔබෝටේ ජනමත විචාරණයකට ඉඩ දීමට තීරණය කළ අතර එය කබකා සහ බුගන්ඩාවේ සෙසු බොහෝ දෙනා කෝපයට පත් කළේය. කබකා ඡන්දයට බලපෑම් කිරීමට උත්සාහ කළද ප්‍රාන්තවල පදිංචිකරුවන් බුන්යෝරෝ වෙත ආපසු යාමට ඡන්දය දුන්හ. ජනමත විචාරණයෙන් පරාජය වූ KY, Bunyoro වෙත ප්‍රාන්ත සම්මත කිරීමේ පනතට විරුද්ධ වූ අතර, එමඟින් UPC සමඟ ඇති සන්ධානය අවසන් විය.

උගන්ඩා දේශපාලනයේ ගෝත්‍රික ස්වභාවය රජය තුළ ද ප්‍රකාශ වෙමින් තිබිණි. මීට පෙර ජාතික පක්ෂයක්ව සිටි UPC ගෝත්‍රික රේඛාවන් ඔස්සේ කැඩී යාමට පටන් ගත්තේ ඉබිංගිරා UPC තුළ ඔබෝටේට අභියෝග කිරීමත් සමඟය. ආර්ථික හා සමාජීය ක්‍ෂේත්‍රවල ප්‍රකටව තිබූ "උතුර/දකුණු" වාර්ගික භේදය දැන් දේශපාලනයේ මුල් බැස ඇත. ඔබෝටේ ප්‍රධාන වශයෙන් උතුරේ දේශපාලනඥයින් වටකරගත් අතර, පසුව ඔහු සමඟ අත්අඩංගුවට ගෙන සිරගත කරන ලද ඉබිංගිරාගේ ආධාරකරුවන් ප්‍රධාන වශයෙන් දකුණේ අය වූහ. කාලයාගේ ඇවෑමෙන්, කන්ඩායම් දෙක වාර්ගික ලේබල් ලබා ගත්හ - "බන්ටු" (ප්‍රධාන වශයෙන් දකුණු ඉබිංගිරා කන්ඩායම) සහ "නිලෝටික්" (ප්‍රධාන වශයෙන් උතුරු ඔබෝටේ කන්ඩායම). ඉබිංගිරාට සහය දුන් ප්‍රධාන වශයෙන් බන්ටු ඇමතිවරුන් ඔබොටේ අත්අඩංගුවට ගෙන සිරගත කිරීමත් සමඟ රජය බන්ටු සමඟ යුද්ධයක යෙදී සිටින බවට වූ මතය තවදුරටත් වර්ධනය විය.

ග්‍රේ ක්‍රවුන් ක්‍රේන් - උගන්ඩාවේ සංකේතයකි

මෙම ලේබල් ඉතා ප්‍රබල බලපෑම් දෙකක් මිශ්‍රණයට ගෙන එන ලදී. පළමු බුගන්ඩා - බුගන්ඩාවේ ජනතාව බන්ටු වන අතර එබැවින් ස්වභාවිකවම ඉබිංගිරා කන්ඩායමට පෙලගැසී ඇත. ඉබිංගිර පාර්ශවය මෙම සන්ධානය තව දුරටත් ඉදිරියට ගෙන ගියේ කබක පෙරලීමට ඔබ්ටේට අවශ්‍ය බවට චෝදනා කරමිනි. ඔවුන් දැන් ඔබෝටේට විරුද්ධ වීමට පෙළ ගැසී සිටියහ. දෙවනුව - ආරක්‍ෂක හමුදා - බ්‍රිතාන්‍ය යටත්විජිතවාදීන් හමුදාව සහ පොලිසිය බඳවාගෙන තිබුණේ උතුරු උගන්ඩාවේ සිට මෙම භූමිකාවන් සඳහා ඔවුන්ගේ යෝග්‍ය බව වටහා ගත් නිසාය. නිදහසේ දී, හමුදාව සහ පොලිසිය ආධිපත්‍යය දැරුවේ උතුරු ගෝත්‍රිකයන් විසිනි - ප්‍රධාන වශයෙන් නිලෝටික්. ඔවුන් දැන් ඔබෝටේට වඩාත් සම්බන්ධ බවක් දැනෙනු ඇති අතර, ඔහු තම බලය තහවුරු කර ගැනීමට මෙයින් උපරිම ප්‍රයෝජන ගත්තේය. 1966 අප්‍රේල් මාසයේදී, ඔබෝටේ විසින් මොරෝටෝ හි නව හමුදා බඳවා ගැනීම් අටසියයක් සමත් වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් සියයට හැත්තෑවක් උතුරු ප්‍රදේශයෙන් පැමිණි අයයි.

එකල මධ්‍යම ආන්ඩුව සහ ආරක්ෂක හමුදා "උතුරු" ආධිපත්‍යය දැරීමේ ප්‍රවණතාවක් පැවතුනි - විශේෂයෙන් UPC හරහා ජාතික මට්ටමේ රජයේ තනතුරු සඳහා සැලකිය යුතු ප්‍රවේශයක් ඇති අචෝලි.උ තුරු උගන්ඩාවේ ද බුගන්ඩා විරෝධී හැඟීම්වල විවිධ මට්ටම් ඇති විය, විශේෂයෙන් නිදහසට පෙර සහ පසු රාජධානියේ "විශේෂ තත්ත්වය" සහ මෙම තත්ත්වය සමඟ ලැබුණු සියලු ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිලාභ පිළිබඳව. "ඔබෝටේ සිවිල් සේවය සහ හමුදාව හරහා සැලකිය යුතු සංඛ්‍යාවක් උතුරේ වැසියන් මධ්‍යම ප්‍රාන්තයට ගෙන ආ අතර උතුරු උගන්ඩාවේ අනුග්‍රාහක යන්ත්‍රයක් නිර්මාණය කළේය". කෙසේ වෙතත්, "බන්ටු" සහ "නිලෝටික්" ලේබල් දෙකම සැලකිය යුතු අපැහැදිලි භාවයන් නියෝජනය කරයි. උදාහරණයක් ලෙස බන්ටු කාණ්ඩයට බුගන්ඩා සහ බුන්යොරෝ යන දෙකම ඇතුළත් වේ - ඓතිහාසික වශයෙන් කටුක ප්‍රතිවාදීන්. Nilotic ලේබලයට ලුග්බරා, අචෝලි සහ ලැන්ගි ඇතුළත් වන අතර, ඔවුන් සියල්ලන්ටම උගන්ඩාවේ හමුදා දේශපාලනය පසුව නිර්වචනය කිරීමට තිත්ත එදිරිවාදිකම් ඇත. මෙම අපැහැදිලිකම් තිබියදීත්, මෙම සිදුවීම් නොදැනුවත්වම උගන්ඩා දේශපාලනයට යම් දුරකට බලපෑම් කරන උතුරු/දකුණු දේශපාලන භේදය ඉදිරියට ගෙන ආවේය.

UPC ඛණ්ඩනය දිගටම සිදු වූයේ විරුද්ධවාදීන් Obote ගේ දුර්වලතාවය දැනගත් බැවිනි. UPC බොහෝ සභාවල ආධිපත්‍යය දැරූ ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් අතෘප්තිය වත්මන් සභා නායකයින්ට අභියෝග කිරීමට පටන් ගත්තේය. ඔබෝටේ ගේ උපන් දිස්ත්‍රික්කයේ පවා, 1966 දී ප්‍රාදේශීය දිස්ත්‍රික් කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා නෙරපා හැරීමට උත්සාහ කරන ලදී. UPC සඳහා වඩාත් කනස්සල්ලට කරුණක් වූයේ 1967 දී මීළඟ ජාතික මැතිවරනය එළඹීමයි - සහ KY ගේ සහාය නොමැතිව (දැන් ඉඩ ඇති) DP ට පිටුපෑවා), සහ UPC තුල වැඩෙන කන්ඩායම්වාදය, UPC මාස කිහිපයකින් බලයෙන් ඉවත් වීමේ සැබෑ හැකියාව විය.

1966 මුල් භාගයේ දී බුගන්ඩාවෙන් පිටත ව්‍යාප්ත කිරීමට KY දරන ඕනෑම උත්සාහයක් අවහිර කළ නව පාර්ලිමේන්තු පනතක් සමඟ ඔබෝටේ KY පසුපස ගියේය. KY ඔවුන්ගේ ඉතිරිව සිටින මන්ත්‍රීවරුන් කිහිප දෙනාගෙන් කෙනෙකු වන මාරාන්තික රෝගාතුර වූ ඩවුඩි ඔචියං හරහා පාර්ලිමේන්තුවේදී ප්‍රතිචාර දැක්වීමට පෙනී සිටියේය. ඔචියං උත්ප්‍රාසජනක විය - උතුරු උගන්ඩාවේ සිට වුවද, ඔහු KY නිලයෙන් ඉහළට ගොස් බුගන්ඩාවේ විශාල ඉඩම් හිමිකම් ලබා දුන් කබකාගේ සමීප විශ්වාසවන්තයෙකු බවට පත්විය. ඔබෝටේගේ හමුදා මාණ්ඩලික ප්‍රධානී කර්නල් ඉඩි අමීන් විසින් සංවිධානය කරන ලද කොංගෝවෙන් ඇත් දළ සහ රත්‍රං නීතිවිරෝධී ලෙස කොල්ලකෑම ගැන ඔබෝටේ පාර්ලිමේන්තුවට නොපැමිණීමේදී හෙළි කළේය. ඔහු තවදුරටත් චෝදනා කළේ ඔබෝටේ, ඕනාමා සහ නෙයිකොන් යන සියලු දෙනාම මෙම යෝජනා ක්‍රමයෙන් ප්‍රතිලාභ ලැබූ බවයි. අමීන් වාරණය කිරීමට සහ ඔබෝටේගේ මැදිහත්වීම විමර්ශනය කිරීමට යෝජනාවකට පක්ෂව පාර්ලිමේන්තුව විශාල වශයෙන් ඡන්දය ප්‍රකාශ කළේය. මෙය රජය දෙදරා ගිය අතර රට තුළ ආතතීන් ඇති කළේය.

KY, KY, ඉබිංගිර සහ බුගන්ඩා හි අනෙකුත් ඔබෝටේ විරෝධී කොටස්වල පිටුබලය ඇතැයි විශ්වාස කරන කන්ඩායමක් විසින් ගොඩ්ෆ්‍රි බිනයිසා (නීතිපති) නෙරපා හරින ලද UPC බුගන්ඩා සමුළුවේදී KY විසින් ඔබෝටේ ට තම පක්ෂය තුලින්ම අභියෝග කිරීමේ හැකියාව තවදුරටත් පෙන්නුම් කළේය. ඔබෝටේගේ ප්‍රතිචාරය වූයේ කැබිනට් රැස්වීමකදී ඉබිංගිරා සහ අනෙකුත් අමාත්‍යවරුන් අත්අඩංගුවට ගෙන 1966 පෙබරවාරි මාසයේදී විශේෂ බලතල ලබා ගැනීමයි. 1966 මාර්තු මාසයේදී ඔබෝටේ ජනාධිපති සහ උප සභාපති කාර්යාල නොපවත්වන බව ප්‍රකාශ කළේය. ඔබෝටේ අමීන්ට වැඩි බලයක් ද ලබා දුන්නේය - විවාහය හරහා බුගන්ඩා සමඟ සබඳතා පැවැත්වූ පෙර හිමිකරුට (ඔපොලොට්) වඩා හමුදාපති තනතුර ඔහුට ලබා දීම (සමහර විට ඔපොලොට් කබකාට එරෙහිව හමුදා ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට අකමැති වනු ඇතැයි විශ්වාස කරයි). ඔබෝටේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අහෝසි කර මාස කිහිපයකින් පැවැත්වීමට නියමිත මැතිවරණ ඵලදායී ලෙස අත්හිටුවා ඇත. අමීන් කුමන්ත්‍රණයක් සැලසුම් කරන බවට පැතිර යන කටකතාවලින් පසුව කබකා විසින් ගවේෂණය කළ බව පෙනෙන විදේශීය හමුදා ඉල්ලා සිටීම ඇතුළු විවිධ වැරදි සම්බන්ධයෙන් කබකාට චෝදනා කිරීමට ඔබෝටේ රූපවාහිනියෙන් සහ ගුවන් විදුලියෙන් ගියේය. ඔබෝටේ අනෙකුත් ක්‍රියාමාර්ග අතර නිවේදනය කරමින් කබකගේ අධිකාරිය තවදුරටත් බිඳ දැමීය:

• ෆෙඩරල් ඒකක සඳහා ස්වාධීන රාජ්‍ය සේවා කොමිෂන් සභා අහෝසි කිරීම. මෙමගින් බුගන්ඩාවේ සිවිල් සේවකයන් පත්කිරීමේ කබකාගේ බලතල ඉවත් කරන ලදී.
• බුගන්ඩා මහාධිකරණය අහෝසි කිරීම - කබකාට තිබූ ඕනෑම අධිකරණ අධිකාරියක් ඉවත් කිරීම.
• බුගන්ඩා මූල්‍ය කළමනාකරණය තවදුරටත් මධ්‍යම පාලනය යටතට ගෙන ඒම.
• බුගන්ඩා ප්‍රධානීන් සඳහා ඉඩම් අහෝසි කිරීම. ඉඩම් කබකගේ යටත්වැසියන් කෙරෙහි බලයේ ප්‍රධාන මූලාශ්‍රවලින් එකකි.

බුගන්ඩා සහ මධ්‍යම රජය අතර සංදර්ශනයක් සඳහා දැන් රේඛා ඇඳ තිබේ. සම්මුතියෙන් මෙය වළක්වා ගත හැකිව තිබුණා දැයි ඉතිහාසඥයන් තර්ක කළ හැකිය. ඔබෝට දැන් නිර්භීත බවක් දැනුණු අතර කබකා දුර්වල බව දුටු නිසා මෙය කළ නොහැක්කකි. ඇත්ත වශයෙන්ම, වසර හතරකට පෙර ජනාධිපතිකම පිළිගෙන යූපීසීයට පක්ෂව සිටීමෙන්, කබකා තම ජනතාව දෙකඩ කර අනෙකාට එරෙහිව එකෙකුගේ පැත්ත ගෙන ඇත. බුගන්ඩාගේ දේශපාලන ආයතන තුළ, ආගම හා පෞද්ගලික අභිලාෂයන් විසින් මෙහෙයවන ලද එදිරිවාදිකම් නිසා ආයතන අකාර්යක්ෂම වූ අතර මධ්‍යම රජයේ පියවරයන්ට ප්‍රතිචාර දැක්වීමට නොහැකි විය. තම සම්ප්‍රදායික ප්‍රතිලාභ පවත්වාගෙන යන තාක් කල් සිදුවෙමින් පවතින දේ ගැන දෙගිඩියාවෙන් සිටි සම්ප්‍රදායිකවාදීන් මෙන් නොව, නව පශ්චාත්-නිදහස් දේශපාලනය වඩා හොඳින් අවබෝධ කරගත් තරුණ බුගන්ඩා දේශපාලකයන්ගේ උපදෙස්වලට කබකා බොහෝ විට වෙන්ව සහ ප්‍රතිචාර නොදක්වන ලෙස සැලකේ. කබක නව සම්ප්‍රදායිකවාදීන්ට අනුග්‍රහය දැක්වීය.

1966 මැයි මාසයේදී කබකා ඔහුගේ පියවර ගත්තේය. ඔහු විදේශ ආධාර ඉල්ලා සිටි අතර, බුගන්ඩා පාර්ලිමේන්තුව උගන්ඩා රජයට බුගන්ඩාවෙන් (කම්පාලා අගනුවර ඇතුළුව) ඉවත් විය යුතු යැයි ඉල්ලා සිටියේය. ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ඔබෝතේ ඉඩි අමීන්ට කබකගේ මාලිගාවට පහර දෙන ලෙස නියෝග කළේය. කබකගේ මාලිගය සඳහා වූ සටන දරුණු විය - කබකගේ ආරක්ෂකයින් බලාපොරොත්තු වූවාට වඩා වැඩි ප්‍රතිරෝධයක් ඇති කළේය. බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් පුහුණු කරන ලද කපිතාන් - කබකා සන්නද්ධ මිනිසුන් 120ක් පමණ සමග ඉඩි අමීන්ව පැය දොළහක් බොක්කෙහි තබා ගත්හ. හමුදාව බර තුවක්කු කැඳවා මාලිගාව අත්පත් කර ගැනීමත් සමඟ අවසන් වූ සටනේදී මිනිසුන් 2,000 ක් පමණ මිය ගිය බව ගණන් බලා ඇත. බුගන්ඩාවේ අපේක්ෂිත ගම්බද කැරැල්ල ක්‍රියාත්මක නොවූ අතර පැය කිහිපයකට පසු ඔබෝටේ ඔහුගේ ජයග්‍රහණය රස විඳීමට මාධ්‍යවේදීන් හමු විය. කබකා මාලිගාවේ බිත්ති මතින් පැන ගිය අතර ආධාරකරුවන් විසින් ලන්ඩනයට පිටුවහල් කරන ලදී. වසර තුනකට පසු ඔහු එහිදී මිය ගියේය.

1966-1971 (කුමන්ත්‍රණයට පෙර)

1966 දී, ඔබෝටේ ප්‍රමුඛ රජය සහ මුටීසා රජු අතර ඇති වූ බල අරගලයකින් පසු, ඔබෝටේ ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවා චාරිත්‍රානුකූල ජනාධිපති සහ උප සභාපති ඉවත් කළේය. 1967 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකින් උගන්ඩාව ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර සම්ප්‍රදායික රාජධානි අහෝසි කරන ලදී. ඔබෝටේ ජනාධිපතිවරයා ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.

1971 (කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු) –1979 (අමීන් පාලනයේ අවසානය)

1971 ජනවාරි 25 හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් පසු ඔබෝටේ බලයෙන් නෙරපා හරින ලද අතර ජෙනරාල් ඉඩි අමීන් රටේ පාලනය අල්ලා ගත්තේය. අමීන් උගන්ඩාව ආඥාදායක ලෙස පාලනය කළේ හමුදාවේ සහාය ඇතිව ඉදිරි වසර අට තුළය. ඔහු තම පාලනය පවත්වා ගැනීම සඳහා රට තුළ සමූහ ඝාතන සිදු කළේය. ඔහුගේ පාලන සමයේදී උගන්ඩා ජාතිකයන් 80,000-500,000ක් පමණ මිය ගිය බව ගණන් බලා ඇත. ඔහුගේ ම්ලේච්ඡ ක්‍රියා පසෙකලා, ඔහු ව්‍යවසායක ඉන්දියානු සුළුතරය උගන්ඩාවෙන් බලහත්කාරයෙන් ඉවත් කළේය. 1976 ජූනි මාසයේදී පලස්තීන ත්‍රස්තවාදීන් එයාර් ෆ්‍රාන්ස් ගුවන් යානයක් පැහැරගෙන එන්ටෙබේ ගුවන් තොටුපළට ගොඩ බස්වන ලෙස බල කළේය. ඊශ්‍රායල කමාන්ඩෝ ප්‍රහාරයකින් දින දහයකට පසු ඔවුන් බේරා ගන්නා තෙක් මුලින් යානයේ සිටි මගීන් 250 න් සියයක් ප්‍රාණ ඇපකරුවන් ලෙස තබා ගන්නා ලදී. 1979 දී උගන්ඩා-ටැන්සානියා යුද්ධයෙන් පසු අමීන්ගේ පාලනය අවසන් වූ අතර, උගන්ඩාවේ පිටුවහල් කරන ලද ටැන්සානියානු හමුදා උගන්ඩාව ආක්‍රමණය කළෝය.

1979-වර්තමානය

දෙවන කොංගෝ යුද්ධයේ සටන්කාමීන්. 2005 දෙසැම්බර් 19 දින, ජාත්‍යන්තර අධිකරණය උගන්ඩාවට එරෙහිව, කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය විසින් ගෙන එන ලද නඩුවකදී, එහි භූමිය නීති විරෝධී ලෙස ආක්‍රමණය කිරීම සහ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම සම්බන්ධයෙන් සොයා ගන්නා ලදී.

1980 දී, උගන්ඩා බුෂ් යුද්ධය ආරම්භ වූ අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස යොවේරි මුසවේනි 1986 ජනවාරි මාසයේ දී ඔහුගේ හමුදා පෙර පාලනය පෙරළා දැමූ දා සිට ජනාධිපති බවට පත් විය.

නිකායික ප්‍රචණ්ඩත්වය අවම කිරීම සඳහා නිර්මාණය කර ඇති පියවරක් ලෙස උගන්ඩාවේ දේශපාලන පක්ෂ එම වසරේ සිට ඔවුන්ගේ ක්‍රියාකාරකම් සීමා කරන ලදී. මුසවේනි විසින් ආරම්භ කරන ලද පක්‍ෂ නොවන "ව්‍යාපාරය" ක්‍රමය තුළ දේශපාලන පක්ෂ දිගටම පැවතුනද ඔවුන්ට ක්‍රියාත්මක කළ හැක්කේ මූලස්ථාන කාර්යාලයක් පමණි. ඔවුන්ට ශාඛා විවෘත කිරීමට, රැස්වීම් පැවැත්වීමට හෝ සෘජුවම අපේක්ෂකයන් ඉදිරිපත් කිරීමට නොහැකි විය (මැතිවරණ අපේක්ෂකයින් දේශපාලන පක්ෂවලට අයත් විය හැකි වුවද). ව්‍යවස්ථාපිත ජනමත විචාරණයක් 2005 ජූලි මාසයේදී බහු-පක්ෂ දේශපාලනය සඳහා වූ මෙම දහනව වසරක තහනම අවලංගු කරන ලදී.

1993 දී IIවන ජුවාම් පාවුළු පාප් වහන්සේ තම දින 6ක එඬේර චාරිකාවේදී උගන්ඩාවට ගොස් සංහිඳියාව සෙවීමට උගන්ඩාවේ වැසියන්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේය. මහා සැමරුම් අතරතුර, ඔහු මියගිය ක්‍රිස්තියානි ප්‍රාණ පරිත්‍යාගිකයින්ට උපහාර දැක්වීය.

1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට අග භාගය දක්වා, බටහිර රටවල් විසින් මුසවේනි අප්‍රිකානු නායකයින්ගේ නව පරම්පරාවක කොටසක් ලෙස පැසසුමට ලක් විය.

කෙසේ වෙතත්, දෙවන කොංගෝ යුද්ධයේ දී කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය ආක්‍රමණය කර එය අත්පත් කර ගැනීමෙන්, 1998 සිට ඇස්තමේන්තුගත මිලියන 5.4 ක් මිය ගිය අතර, අප්‍රිකාවේ මහා විල් කලාපයේ වෙනත් ගැටුම්වලට සහභාගී වීමෙන් ඔහුගේ ජනාධිපති ධූරය විනාශ වී ඇත. ළමා වහල් සේවය, ඇටැක් සංහාරය සහ අනෙකුත් සමූහ ඝාතන ඇතුළු මනුෂ්‍යත්වයට එරෙහි අපරාධ රැසකට වරදකරු වූ ලෝඩ්ස් ප්‍රතිරෝධක හමුදාවට එරෙහි සිවිල් යුද්ධයේ ඔහු වසර ගණනාවක් අරගල කර ඇත. උතුරු උගන්ඩාවේ ගැටුම් හේතුවෙන් දහස් ගණනක් මිය ගොස් මිලියන ගණනක් අවතැන් වී ඇත.

2005 දී පාර්ලිමේන්තුව විසින් ජනාධිපති ධුර කාල සීමාවන් අහෝසි කරන ලදී, එම පියවරට සහය දුන් සෑම මන්ත්‍රීවරයෙකුටම ඇමරිකානු ඩොලර් 2,000 ක් ගෙවීමට මුසවේනි මහජන මුදල් භාවිතා කළ නිසා යැයි කියනු ලැබේ. ජනාධිපතිවරනය 2006 පෙබරවාරි මාසයේදී පැවැත්විණි. Museveni අපේක්ෂකයින් කිහිප දෙනෙකුට එරෙහිව තරඟ කළ අතර, ඔවුන්ගෙන් වඩාත්ම කැපී පෙනෙන පුද්ගලයා වූයේ කිසා බෙසිග්යේ ය.

2011 පෙබරවාරි 20 දින, උගන්ඩා මැතිවරණ කොමිෂන් සභාව, 2011 පෙබරවාරි 18 වැනි දින පැවති 2011 මැතිවරණයේ ජයග්‍රාහී අපේක්ෂකයා ලෙස වත්මන් ජනාධිපති යොවේරි කගුටා මුසවේනි ප්‍රකාශයට පත් කළේය. කෙසේ වෙතත්, විපක්ෂය ප්‍රතිඵල ගැන සෑහීමකට පත් නොවූ අතර, ඒවා ව්‍යාජ සහ වංචාවලින් පිරී ඇති බව හෙළා දකිමින්. . නිල ප්‍රතිඵලවලට අනුව සියයට 68ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් මුසවේනි ජයග්‍රහණය කළේය. මෙය පහසුවෙන්ම මුසවේනිගේ වෛද්‍යවරයා වූ ඔහුගේ ආසන්නතම අභියෝගකරුවා වන බෙසිග්යේ ඉහළින්ම පත් වූ අතර වාර්තාකරුවන්ට පැවසුවේ ඔහු සහ ඔහුගේ ආධාරකරුවන් ප්‍රතිපලය මෙන්ම මුසවේනිගේ හෝ ඔහු පත් කළ හැකි ඕනෑම පුද්ගලයෙකුගේ අනවරත පාලනය "සැබෑ ලෙසම නිෂ්ප්‍රභා කරන" බවයි. දූෂිත මැතිවරණ නිසැකවම නීත්‍යානුකූල නොවන නායකත්වයකට තුඩු දෙනු ඇති බවත්, මෙය විවේචනාත්මකව විග්‍රහ කිරීම උගන්ඩා ජාතිකයින්ට පැවරී ඇති බවත් Besigye වැඩිදුරටත් පැවසීය. යුරෝපා සංගමයේ මැතිවරණ නිරීක්ෂණ මෙහෙයුම උගන්ඩා මැතිවරණ ක්‍රියාවලියේ වැඩිදියුණු කිරීම් සහ දෝෂයන් පිළිබඳව වාර්තා කළේය: "මැතිවරණ ප්‍රචාරක කටයුතු සහ ඡන්ද විමසීමේ දිනය සාමකාමී ආකාරයකින් පවත්වන ලදී. කෙසේ වෙතත්, මැතිවරණ ක්‍රියාවලිය පිළිගත නොහැකි සංඛ්‍යාවකට තුඩු දුන් වළක්වා ගත හැකි පරිපාලනමය සහ සැපයුම් අසාර්ථකත්වයන් මගින් විනාශ විය. උගන්ඩාවේ පුරවැසියන්ගේ ඡන්ද බලය අහිමි වීම."

2012 අගෝස්තු මාසයේ සිට, හක්ටිවිස්ට් කණ්ඩායමක් වන Anonymous, සමලිංගික විරෝධී පනත් සම්බන්ධයෙන් උගන්ඩාවේ නිලධාරීන්ට තර්ජනය කර රජයේ නිල වෙබ් අඩවි හැක් කර ඇත. සමහර ජාත්‍යන්තර පරිත්‍යාගශීලීන් සමලිංගික විරෝධී පනත් දිගටම පැවතුනහොත් රටට මූල්‍ය ආධාර කපා හරින බවට තර්ජනය කර ඇත.

ජනාධිපතිගේ පුත්, මුහුසි කයිනෙරුගබා විසින් අනුප්‍රාප්තිකය සඳහා සැලැස්මක් පිලිබඳ දර්ශක ආතතිය වැඩි කර ඇත.

ජනාධිපති යොවේරි මුසවේනි 1986 සිට රට පාලනය කර ඇති අතර ඔහු 2021 ජනවාරි ජනාධිපතිවරණයේ දී නැවත තේරී පත් විය. නිල ප්‍රතිඵලවලට අනුව මුසවේනි 58% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් මැතිවරණය ජයග්‍රහණය කළ අතර පොප්ස්ටාර් බවට පත් වූ දේශපාලනඥයෙකු වූ බොබි වයින් 35% ක් ලබා ගත්තේය. පුළුල් වංචා සහ අක්‍රමිකතා පිලිබඳ චෝදනා හේතුවෙන් විපක්ෂය ප්‍රතිඵලය අභියෝගයට ලක් කළේය. තවත් විපක්ෂයේ අපේක්ෂකයා වූයේ 24 හැවිරිදි ජෝන් කටුම්බාය.

භූගෝලය

උගන්ඩාවේ සහන සිතියම

උගන්ඩාව අග්නිදිග අප්‍රිකාවේ 1º S සහ 4º N අක්ෂාංශ අතර සහ 30º E සහ 35º E දේශාංශ අතර පිහිටා ඇත. එහි භූගෝලය ගිනිකඳු කඳු, කඳු සහ විල් වලින් සමන්විත ඉතා විවිධාකාර වේ. රට සාමාන්‍යයෙන් මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 900 ක උසකින් පිහිටා ඇත. උගන්ඩාවේ නැගෙනහිර සහ බටහිර මායිම් දෙකේම කඳු ඇත. රුවෙන්සෝරි කඳුවැටිය උගන්ඩාවේ උසම කඳු මුදුන අඩංගු වන අතර එය ඇලෙක්සැන්ඩ්‍රා ලෙස නම් කර ඇති අතර එහි විශාලත්වය මීටර් 5,094 කි.

විල් සහ ගංගා

දිවයිනේ බොහෝ දකුණු ප්‍රදේශය ලොව විශාලතම විල්වලින් එකක් වන වික්ටෝරියා විලෙහි බලපෑමට ලක්ව ඇති අතර එය බොහෝ දූපත් වලින් සමන්විත වේ. කම්පාලා අගනුවර සහ එන්ටෙබේ අගනුවර ඇතුළුව මෙම වැව ආසන්නයේ වඩාත් වැදගත් නගර දකුණේ පිහිටා ඇත. කියෝගා විල රට මධ්‍යයේ පිහිටා ඇති අතර එය පුළුල් වගුරු බිම් වලින් වටවී ඇත.

ගොඩබිම් සහිත වුවද උගන්ඩාවේ විශාල විල් රාශියක් ඇත. වික්ටෝරියා සහ ක්‍යෝගා විල් වලට අමතරව ඇල්බට් විල, එඩ්වඩ් විල සහ කුඩා ජෝර්ජ් විල ඇත. එය සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ නයිල් ද්‍රෝණිය තුළ පිහිටා ඇත. වික්ටෝරියා නයිල් ගඟ වික්ටෝරියා විලෙන් කියෝගා විලටත් එතැනින් කොංගෝ දේශ සීමාවේ ඇල්බට් විලටත් ගලා යයි. ඉන්පසු එය උතුරු දෙසට දකුණු සුඩානයට දිව යයි. නැගෙනහිර උගන්ඩාවේ ප්‍රදේශයක් තුර්කානා විලෙහි අභ්‍යන්තර ජලාපවහන ද්‍රෝණියේ කොටසක් වන සුවාම් ගඟෙන් ජලය බැස යයි. උගන්ඩාවේ අන්ත ඊසානදිග කොටස ප්‍රධාන වශයෙන් කෙන්යාවේ පිහිටි ලොටිකිපි ද්‍රෝණියට ගලා යයි.

ජෛව විවිධත්වය සහ සංරක්ෂණය

Köppen දේශගුණික වර්ගීකරණයේ උගන්ඩා සිතියම.

උගන්ඩාවට ජාතික වනෝද්‍යාන දහයක් ඇතුළුව ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ 60ක් ඇත: බ්වින්ඩි ඉන්පෙනෙට්‍රබල් ජාතික වනෝද්‍යානය සහ ර්වෙන්සෝරි කඳු ජාතික වනෝද්‍යානය (UNESCO ලෝක උරුම අඩවි දෙකම), කිබාලේ ජාතික වනෝද්‍යානය, කිඩෙපෝ නිම්නය ජාතික වනෝද්‍යානය, ලේක් ම්බුරෝ ජාතික වනෝද්‍යානය, ම්ගහිංගා ගෝරිල්ලා ජාතික උද්‍යානය, මවුන්ට් එල්ගොන් ජාතික වනෝද්‍යානය, මර්චිසන් දිය ඇල්ල ජාතික වනෝද්‍යානය, එලිසබෙත් රැජින ජාතික වනෝද්‍යානය සහ සෙමුලිකි ජාතික උද්‍යානය.

බ්වින්ඩි ඉන්පෙනෙට්‍රබල් ජාතික වනෝද්‍යානයේ කඳුකර ගෝරිල්ලන්, ම්ගහිංගා ගෝරිල්ලා ජාතික වනෝද්‍යානයේ ගෝරිල්ලන් සහ රන් වඳුරන් සහ මර්චිසන් ඇල්ල ජාතික වනෝද්‍යානයේ හිපෝ ඇතුළු විශේෂ විශාල සංඛ්‍යාවක් උගන්ඩාවේ වාසය කරයි. කොස් රට පුරා ද සොයා ගත හැක.

රටෙහි 2019 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 4.36/10ක් තිබූ අතර, එය රටවල් 172ක් අතරින් ගෝලීය වශයෙන් 128 වැනි ස්ථානයට පත් විය.

රජය සහ දේශපාලනය

උගන්ඩාවේ ජනාධිපතිවරයා රාජ්‍ය නායකයා මෙන්ම රජයේ ප්‍රධානියා ද වේ. ජනාධිපතිවරයා ඔහුට පාලනය කිරීමට සහාය වීම සඳහා උප ජනාධිපතිවරයෙකු සහ අගමැතිවරයෙකු පත් කරයි.

පාර්ලිමේන්තුව පිහිටුවා ඇත්තේ මන්ත්‍රීවරුන් 449 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත ජාතික සභාව මගිනි. මැතිවරණ කොට්ඨාශ නියෝජිතයින් 290 ක්, දිස්ත්‍රික් කාන්තා නියෝජිතයින් 116 ක්, උගන්ඩා මහජන ආරක්ෂක බලකායේ නියෝජිතයින් 10 ක්, තරුණ නියෝජිතයින් 5 ක්, කම්කරු නියෝජිතයින් 5 ක්, ආබාධ සහිත පුද්ගලයින්ගේ නියෝජිතයින් 5 ක් සහ නිල බලයෙන් යුත් සාමාජිකයින් 18 දෙනෙකු මෙයට ඇතුළත් වේ.

විදේශ සබඳතා

උගන්ඩාව කෙන්යාව, ටැන්සානියාව, රුවන්ඩාව, බුරුන්ඩි සහ දකුණු සුඩානය සමඟින් නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවේ (ඊඒසී) සාමාජිකයෙකි. 2010 නැගෙනහිර අප්‍රිකානු පොදු වෙළෙඳපොළ ප්‍රොටෝකෝලයට අනුව, රැකියා අරමුණු සඳහා වෙනත් සාමාජික රටක පදිංචි වීමේ අයිතිය ඇතුළුව මිනිසුන්ගේ නිදහස් වෙළඳාම සහ නිදහස් සංචලනය සහතික කෙරේ. කෙසේ වෙතත්, මෙම ප්‍රොටෝකෝලය, වැඩ බලපත්‍රය සහ අනෙකුත් නිලධර, නීතිමය සහ මූල්‍ය බාධාවන් නිසා ක්‍රියාත්මක කර නොමැත. උගන්ඩාව යනු සංවර්ධනය පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය අධිකාරියේ (IGAD) ආරම්භක සාමාජිකයෙකි, එය අප්‍රිකාවේ අං, නයිල් නිම්නය සහ අප්‍රිකානු මහා විල් ඇතුළු රටවල් අටකින් සමන්විත කණ්ඩායමකි. එහි මූලස්ථානය ජිබුටි නගරයේ පිහිටා ඇත. උගන්ඩාව ඉස්ලාමීය සහයෝගිතා සංවිධානයේ ද සාමාජිකයෙකි.

එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඩබ්ලිව් බුෂ් 2003 ජූලි 11 දින උගන්ඩාවේ එන්ටෙබේහිදී ජනාධිපති යොවේරි මුසවේනි හමුවිය.

හමුදා බලය

උගන්ඩාවේ, උගන්ඩා මහජන ආරක්ෂක බලකාය හමුදාව ලෙස සේවය කරයි. උගන්ඩාවේ හමුදා සාමාජිකයින් සංඛ්‍යාව ක්‍රියාකාරී රාජකාරියේ යෙදී සිටින සොල්දාදුවන් 45,000 ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. උගන්ඩා හමුදාව කලාපයේ සාම සාධක සහ සටන් මෙහෙයුම් කිහිපයකට සම්බන්ධ වන අතර, විචාරකයින් සඳහන් කරන්නේ එක්සත් ජනපද සන්නද්ධ හමුදාවන් පමණක් වැඩි රටවල යොදවා ඇති බවයි. උගන්ඩාව කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයේ උතුරු සහ නැගෙනහිර ප්‍රදේශවල සහ මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජය, සෝමාලියාව සහ දකුණු සුඩානය යන ප්‍රදේශවල සොල්දාදුවන් යොදවා ඇත.

දූෂණය

ට්‍රාන්ස්පේරන්සි ඉන්ටර්නැෂනල් ආයතනය උගන්ඩාවේ රාජ්‍ය අංශය ලොව දූෂිතම එකක් ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත. 2016 දී, උගන්ඩාව 176 න් 151 වැනි හොඳම ස්ථානයට පත් වූ අතර 0 (වඩාත්ම දූෂිත ලෙස සැලකේ) සිට 100 (පිරිසිදු යැයි සැලකේ) දක්වා පරිමාණයෙන් ලකුණු 25 ක් ලබා ගෙන ඇත.

ලෝක බැංකුවේ 2015 ලෝක ව්‍යාප්ත පාලන දර්ශක උගන්ඩාව සියලුම රටවල් අතරින් නරකම සියයට 12 ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත. එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවේ 2012 මානව හිමිකම් වාර්තාවට අනුව උගන්ඩාව පිළිබඳ, "ලෝක බැංකුවේ නවතම ලෝක ව්‍යාප්ත පාලන දර්ශක මගින් දූෂණය බරපතල ගැටලුවක් විය" සහ "රටට වාර්ෂිකව දූෂණය හේතුවෙන් සිලිං බිලියන 768.9 (ඩොලර් මිලියන 286) අහිමි වේ."

2014 දී උගන්ඩාවේ පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරු බොහෝ රාජ්‍ය සේවකයින් උපයාගත් ආදායම මෙන් 60 ගුණයක් උපයා ගත් අතර ඔවුන් විශාල වැඩිවීමක් අපේක්ෂා කළහ. මෙය 2014 ජූනි මාසයේදී පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් අතර දූෂිතයන් හුවා දැක්වීමට ඌරු පැටවුන් දෙදෙනෙකු පාර්ලිමේන්තුවට ගෙන ඒම ඇතුළු පුලුල් විවේචන සහ විරෝධතාවලට හේතු විය. අත්අඩංගුවට ගත් විරෝධතාකරුවන්, ඔවුන්ගේ දුක්ගැනවිලි ඉස්මතු කිරීමට "MPigs" යන වචනය භාවිතා කළහ.

සැලකිය යුතු ජාත්‍යන්තර ප්‍රතිවිපාක ඇති කළ සහ ඉහළ මට්ටමේ රජයේ කාර්යාලවල දූෂණ පවතින බව ඉස්මතු කළ විශේෂිත සෝලියක් වූයේ 2012 දී අගමැති කාර්යාලයෙන් ඩොලර් මිලියන 12.6 ක පරිත්‍යාගශීලී අරමුදල් වංචා කිරීම ය. වසර 20ක යුද්ධයකින් විනාශ වූ උතුරු උගන්ඩාව සහ උගන්ඩාවේ දුප්පත්ම කලාපය වන කරමෝජා යළි ගොඩනැගීම." මෙම සෝලිය EU, එක්සත් රාජධානිය, ජර්මනිය, ඩෙන්මාර්කය, අයර්ලන්තය සහ නෝර්වේ ආධාර අත්හිටුවීමට පොළඹවන ලදී.

රාජ්‍ය නිලධාරීන් සහ දේශපාලන අනුග්‍රහ පද්ධති සම්බන්ධ පුලුල්ව පැතිරුනු මහා සහ සුළු දූෂණ ද උගන්ඩාවේ ආයෝජන වාතාවරණයට බරපතල ලෙස බලපා ඇත. ඉහළ දූෂණ අවදානම් ක්ෂේත්‍රවලින් එකක් වන්නේ මහජන ප්‍රසම්පාදනය වන අතර එහිදී ප්‍රසම්පාදන නිලධාරීන්ගෙන් විනිවිද පෙනෙන නොවන මුදල් ගෙවීම් බොහෝ විට ඉල්ලා සිටී.

මෙම ගැටලුව අවසානයේ සංකීර්ණ විය හැක්කේ තෙල් ලබා ගැනීමේ හැකියාවයි. 2012 දී පාර්ලිමේන්තුව විසින් සම්මත කරන ලද සහ NRM විසින් තෙල් අංශයට විනිවිදභාවයක් ගෙන එන ලෙස හුවා දක්වන ලද ඛනිජ තෙල් පනත දේශීය හා ජාත්‍යන්තර දේශපාලන විචාරකයින් සහ ආර්ථික විද්‍යාඥයින් සතුටු කිරීමට අපොහොසත් වී ඇත. නිදසුනක් වශයෙන්, එක්සත් ජනපදය පදනම් කරගත් විවෘත සමාජ පදනමේ උගන්ඩාවේ බලශක්ති විශ්ලේෂකයෙකු වන ඇන්ජලෝ ඉසාමා පැවසුවේ නව නීතිය මුසවේනිට සහ ඔහුගේ පාලන තන්ත්‍රයට "ATM (මුදල්) යන්ත්‍රයක් භාර දීමට" සමාන බවයි. 2012 දී Global Witness ට අනුව, ජාත්‍යන්තර නීතියට කැප වූ රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයක්, උගන්ඩාවේ දැන් "වසර හයේ සිට දහය දක්වා කාලය තුළ රජයේ ආදායම දෙගුණ කිරීමට හැකියාව ඇති තෙල් සංචිත ඇති අතර, ඇස්තමේන්තුගත වසරකට ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 2.4 ක වටිනාකමක් ඇත."

2006 දී සම්මත කරන ලද රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන (සංශෝධන) පනත, ක්ෂේත්‍රය තුළට ඇතුළුවීම, ක්‍රියාකාරකම්, අරමුදල් සහ එකලස් කිරීම සඳහා බාධා කිරීම් හරහා රාජ්‍ය නොවන සංවිධානවල ඵලදායිතාව අඩාල කර ඇත. බර සහ දූෂිත ලියාපදිංචි කිරීමේ ක්‍රියා පටිපාටි (එනම් රාජ්‍ය නිලධාරීන්ගේ නිර්දේශ අවශ්‍ය වීම; වාර්ෂික නැවත ලියාපදිංචි කිරීම), අසාධාරණ මෙහෙයුම් නියාමනය (එනම් රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයේ උනන්දුවක් දක්වන ක්ෂේත්‍රයේ පුද්ගලයින් සමඟ සම්බන්ධ වීමට පෙර රජයේ දැනුම්දීමක් අවශ්‍ය කිරීම) සහ සියලුම විදේශීය අරමුදල් සම්මත කර ගැනීමේ පූර්ව කොන්දේසිය උගන්ඩා බැංකුව හරහා, වෙනත් දේ අතර, රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන අංශයේ නිෂ්පාදනය දැඩි ලෙස සීමා කරයි. තවද, බිය ගැන්වීම් හරහා එම අංශයේ භාෂණයේ නිදහස අඛණ්ඩව උල්ලංඝනය වී ඇති අතර, මෑත කාලීන මහජන සාමය කළමනාකරණ පනත් කෙටුම්පත (එක්රැස්වීමේ නිදහස දැඩි ලෙස සීමා කිරීම) රජයේ පතොරම් තොගයට එකතු කරනු ඇත.

මානව හිමිකම්

උගන්ඩාවේ මානව හිමිකම් සම්බන්ධයෙන් දිගින් දිගටම අවධානය යොමු කරන බොහෝ ක්ෂේත්‍ර තිබේ.

රටේ උතුරු ප්‍රදේශවල ගැටුම්, ජෝසප් කෝනිගේ නායකත්වයෙන් යුත් කැරලිකාර ලෝඩ්ස් ප්‍රතිරෝධක හමුදාව (LRA) සහ උගන්ඩා හමුදාව යන දෙඅංශයෙන්ම අපයෝජනයන් පිළිබඳ වාර්තා උත්පාදනය කරයි. කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයේ "භයානක ම්ලේච්ඡත්වය" පිලිබඳව 2009 පෙබරවාරි මාසයේදී UN නිලධාරියෙක් LRA වෙත චෝදනා කළේය.

අභ්‍යන්තරව අවතැන් වූවන්ගේ සංඛ්‍යාව මිලියන 1.4ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. වධහිංසා පැමිණවීම ආරක්ෂක සංවිධාන අතර පුළුල් භාවිතයක් ලෙස දිගටම පවතී. පාර්ලිමේන්තුවේ විපක්ෂ මන්ත්‍රීවරුන් අත්අඩංගුවට ගැනීම සහ පහරදීම ඇතුළු රටේ දේශපාලන නිදහසට එල්ල කරන ප්‍රහාර ජාත්‍යන්තර විවේචනයට තුඩු දී ඇති අතර එය 2005 මැයි මාසයේදී බ්‍රිතාන්‍ය රජය විසින් රටට ලබා දෙන ආධාරවලින් කොටසක් අත්හිටුවීමට ගත් තීරණයෙන් අවසන් විය. 2006 පෙබරවාරි මැතිවරණයට පෙර ප්‍රධාන විපක්ෂ නායක කිසා බෙසිග්යේ අත්අඩංගුවට ගැනීම සහ දැඩි ලෙස සන්නද්ධ ආරක්ෂක හමුදා විසින් බෙසිග්යේ ගේ නඩුව විභාග කිරීමේදී මහාධිකරණය වටලෑම හෙළා දැකීමට හේතු විය.

උගන්ඩාවේ ළමා ශ්‍රමය බහුලව දක්නට ලැබේ. බොහෝ ළමා සේවකයින් කෘෂිකර්මාන්තයේ සක්‍රීය වේ. උගන්ඩාවේ දුම්කොළ ගොවිපලවල වැඩ කරන දරුවන් සෞඛ්‍ය උවදුරුවලට නිරාවරණය වේ. උගන්ඩාවේ ළමා ගෘහ සේවිකාවන් ලිංගික අපයෝජනයට ලක්වීමේ අවදානමක් ඇත. ළමයින් වෙළඳාම් කිරීම සිදුවේ. වහල් සේවය සහ බලහත්කාරයෙන් ශ්‍රමය උගන්ඩා ව්‍යවස්ථාව මගින් තහනම් කර ඇත.

සරණාගතයින් සහ සංක්‍රමණිකයන් සඳහා වූ එක්සත් ජනපද කමිටුව 2007 දී සරණාගත අයිතීන් උල්ලංඝනය කිරීම් කිහිපයක් වාර්තා කර ඇති අතර, උගන්ඩා රජය විසින් බලහත්කාරයෙන් පිටුවහල් කිරීම් සහ සරණාගතයින්ට එරෙහිව එල්ල කරන ලද ප්‍රචණ්ඩත්වය ඇතුළුව.

වධහිංසා පැමිණවීම සහ නීති විරෝධී ඝාතන මෑත වසරවලදී උගන්ඩාවේ බහුලව දක්නට ලැබෙන ගැටලුවකි. නිදසුනක් වශයෙන්, 2012 එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තු වාර්තාවකට අනුව, "වධහිංසාවට ලක්වූවන් සඳහා ප්‍රතිකාර හා පුනරුත්ථාපනය සඳහා වූ අප්‍රිකානු මධ්‍යස්ථානය විසින් පොලිසියට එරෙහිව වධහිංසා චෝදනා 170 ක්, UPDF වෙත 214 ක්, හමුදා පොලිසියට එරෙහිව 1 ක්, විශේෂ විමර්ශන ඒකකයට එරෙහිව 23 ක්, 361 ට එරෙහිව 2012 ජනවාරි සිට සැප්තැම්බර් දක්වා කාලය තුළ නිශ්චිතව දක්වා නොමැති ආරක්ෂක භටයින් සහ බන්ධනාගාර නිලධාරීන්ට එරෙහිව 24ක්

2009 සැප්තැම්බරයේදී, මුසවේනි, කබක මුවෙන්ඩ මුටෙබි, බගන්ඩා රජුට බුගන්ඩා රාජධානියේ සමහර ප්‍රදේශවලට, විශේෂයෙන් කයුන්ගා දිස්ත්‍රික්කයට යාමට අවසර දීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය. කැරලි ඇති වූ අතර 40 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගිය අතර අනෙක් අය තවමත් සිරගතව සිටිති. තවද, 2011 අප්‍රේල් මාසයේ "වැඩ කිරීමට ඇවිදින්න" පෙළපාලි වලදී තවත් පුද්ගලයින් 9 දෙනෙකු මිය ගියහ. Humans Rights Watch 2013 උගන්ඩාව පිළිබඳ ලෝක වාර්තාව අනුව, රජය මෙම සිදුවීම් දෙකටම සම්බන්ධ ඝාතන විමර්ශනය කිරීමට අපොහොසත් වී ඇත.

LGBT හිමිකම්

උගන්ඩාවේ පළමු සමලිංගික විරෝධී පනතට එරෙහිව 2009 නිව්යෝර්ක් නගරයේ විරෝධතාවක්

2007 දී පුවත්පතක් වන රෙඩ් පෙපර් විසින් සමලිංගික යැයි කියනු ලබන පිරිමින්ගේ ලැයිස්තුවක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස හිරිහැරවලට ලක් වූහ.

2010 ඔක්තෝම්බර් 9 වන දින, උගන්ඩාවේ රෝලිං ස්ටෝන් පුවත්පත "උගන්ඩාවේ ටොප් හෝමෝස් ලීක්ස් පික්චර්ස් 100" යන මාතෘකාවෙන් මුල් පිටුවේ පළ කළ ලිපියක් එහි "එල්ලෙන්න" යනුවෙන් සඳහන් කහ බැනරයක් සමඟ සමලිංගිකයන් 100 දෙනෙකුගේ නම්, ලිපිනයන් සහ ඡායාරූප ලැයිස්තුගත කර ඇත. උගන්ඩාවේ ළමුන් සමලිංගික බඳවා ගැනීම් ගැන ද එම පුවත්පත චෝදනා කළේය. ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල්, යුක්තිය නොමැතිව සාමයක් නැත සහ ජාත්‍යන්තර ලෙස්බියන්, සමලිංගික, ද්වීලිංගික, සංක්‍රාන්ති සහ අන්තර් ලිංගික සංගමය වැනි මානව හිමිකම් සංවිධානවල මෙම ප්‍රකාශනය ජාත්‍යන්තර අවධානයට හා විවේචනයට ලක් විය. සමලිංගික අයිතිවාසිකම් ක්‍රියාකාරීන්ට අනුව, ප්‍රකාශනයේ සිට බොහෝ උගන්ඩා ජාතිකයින්ට පහර දී ඇත. 2011 ජනවාරි 27 දින සමලිංගික අයිතිවාසිකම් ක්‍රියාකාරිකයෙකු වූ ඩේවිඩ් කැටෝ ඝාතනය කරන ලදී.

2009 දී, උගන්ඩා පාර්ලිමේන්තුව විසින් සමලිංගික විරෝධී පනත් කෙටුම්පතක් සලකා බැලූ අතර, එය පෙර වැරදිකරුවන් වූ හෝ HIV ආසාදිත පුද්ගලයන්ට සහ සමලිංගික ලිංගික ක්‍රියාවන්හි යෙදෙන පුද්ගලයින්ට මරණ දණ්ඩනය හඳුන්වා දීමෙන් සමලිංගිකත්වය සාපරාධීකරණය කිරීම පුළුල් කළ හැකි විය. මෙම පනතට උගන්ඩාවෙන් පිටත සමලිංගික ලිංගික සම්බන්ධතා වල යෙදෙන උගන්ඩා ජාතිකයින් සඳහා විධිවිධාන ඇතුළත් වූ අතර, ඔවුන් දඬුවම් සඳහා නැවත උගන්ඩාවට පිටුවහල් කළ හැකි බව ප්‍රකාශ කරමින්, නීතිමය ආරක්ෂාවට සහාය දක්වන පුද්ගලයින්, සමාගම්, මාධ්‍ය සංවිධාන හෝ රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන සඳහා දඬුවම් ඇතුළත් විය. සමලිංගිකත්වය හෝ ලිංගිකත්වය සඳහා. 2009 ඔක්තෝබර් 14 දින, පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී ඩේවිඩ් බහාටි විසින් පුද්ගලික මන්ත්‍රී පනත ඉදිරිපත් කළ අතර උගන්ඩා පාර්ලිමේන්තුවේ පුලුල් සහයෝගයක් ලැබී ඇතැයි විශ්වාස කෙරේ. මෙම පනතට විරෝධය පළ කරමින් හැක්ටිවිස්ට් කණ්ඩායම Anonymous උගන්ඩාවේ රජයේ වෙබ් අඩවිවලට අනවසරයෙන් ඇතුළු විය. ගෝලීය හෙලාදැකීමට ප්‍රතිචාර වශයෙන් පනත් කෙටුම්පත විවාදයට ගැනීම ප්‍රමාද වූ නමුත් අවසානයේ එය 2013 දෙසැම්බර් 20 දින සම්මත වූ අතර ජනාධිපති මුසවේනි 2014 පෙබරවාරි 24 දින ඊට අත්සන් තැබීය. අවසන් නීති සම්පාදනයේදී මරණ දඬුවම ඉවත් කරන ලදී. එම නීතිය ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව විසින් දැඩි ලෙස හෙළා දකින ලදී. ඩෙන්මාර්කය, නෙදර්ලන්තය සහ ස්වීඩනය කියා සිටියේ ආධාර ලබා නොදෙන බවයි. 2014 පෙබරවාරි 28 දින ලෝක බැංකුව ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 90 ක ණයක් කල් දමන බව ප්‍රකාශ කළ අතර එක්සත් ජනපදය පැවසුවේ උගන්ඩාව සමඟ සබඳතා සමාලෝචනය කරන බවයි. 2014 අගෝස්තු 1 දින, උගන්ඩාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය විසින් පනත් කෙටුම්පත නියමිත ගණපූරණය සමඟ සම්මත නොවූ බැවින් එය වලංගු නොවන බව තීන්දු කළේය. 2014 අගෝස්තු 13 ප්‍රවෘත්ති වාර්තාවකින් කියැවුණේ පනතට විදේශීය ප්‍රතිචාරය ගැන සැලකිලිමත් වූ ජනාධිපති මුසවේනිගේ නියෝගයකට අනුව උගන්ඩා නීතිපතිවරයා අභියාචනා කිරීමේ සියලු සැලසුම් අතහැර දමා ඇති බවත්, අලුතින් හඳුන්වා දුන් ඕනෑම පනතක් සමලිංගික සබඳතා අපරාධයක් නොකළ යුතු බවත් ඔහු ප්‍රකාශ කළේය. කැමැත්ත ඇති වැඩිහිටියන් අතර, 2019 වන විට අප්‍රිකානු මහාද්වීපයේ ප්‍රගතිය මන්දගාමී වූ නමුත් සමලිංගික විවාහ පිළිගැනෙන එකම රට දකුණු අප්‍රිකාව වීමත් සමඟ ප්‍රගතියක් ලබයි.

2023 සමලිංගික විරෝධී පනත

2023 මාර්තු 21 දින, උගන්ඩා පාර්ලිමේන්තුව විසින් සමලිංගිකයෙකු ලෙස හඳුනා ගැනීම ජීවිතාන්තය දක්වා සිරගත කළ හැකි සහ "උග්‍ර වූ සමලිංගිකත්වය" සම්බන්ධයෙන් වරදකරු වූ ඕනෑම අයෙකුට මරණීය දණ්ඩනය ලබා දෙන පනතක් සම්මත කරන ලදී.

2023 මාර්තු 9 වන දින, ජස්ටිස් ෆෝරම් පක්ෂයේ ප්‍රවේශ පත්‍රය මත බුගිරි නගර සභාව නියෝජනය කරන විපක්ෂයේ 2018 සිට පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී අසමන් බසලිර්වා සමලිංගික සේවනය සහ "එවැනි සබඳතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම හෝ පිළිගැනීම" සඳහා යෝජිත නීතියක් සභාගත කළ අතර ඔහු එය ප්‍රකාශ කළේය: "මේ රටේ හෝ මේ ලෝකයේ අපි මානව හිමිකම් ගැන කතා කරමු. නමුත් මිනිස් වැරදි ඇති බව ද සත්‍යයකි. සමලිංගිකත්වය උගන්ඩාවේ නීතිවලට කැළඹෙන සහ පාරිශුද්ධත්වයට තර්ජනයක් වන මානුෂික වරදක් බව මට ඉදිරිපත් කිරීමට අවශ්‍යයි. පවුල, අපේ දරුවන්ගේ ආරක්ෂාව සහ ප්‍රජනනය තුළින් මනුෂ්‍යත්වය අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යාම." පාර්ලිමේන්තුවේ කථානායක ඇනට් ඇනිටා අංගේ, පනත් කෙටුම්පත විමර්ශනය සඳහා සභා කාරක සභාවකට යොමු කළාය, එය යෝජනාව සම්මත කර ගැනීමේ වේගවත් ක්‍රියාවලියක පළමු පියවරයි. නීති. බටහිර රටවල් සහ පරිත්‍යාගශීලීන් ගැන සඳහන් කරමින්, "අපගේ සමලිංගික ප්‍රවර්ධනය කරන්නන් ඔවුන් රටට ගෙන ආ සමාජ ආර්ථික සංවර්ධනය සඳහා අපි අගය කිරීමට අවශ්‍යයි" යනුවෙන් පාර්ලිමේන්තු කථානායකවරයා මීට පෙර සඳහන් කර තිබුණි. "නමුත් ඔවුන් සදාචාරය ඝාතනය කරන බව අපි අගය නොකරමු. අපට ඔවුන්ගේ මුදල් අවශ්‍ය නැත, අපට අපගේ සංස්කෘතිය අවශ්‍ය වේ." ආගමික නායකයන් කිහිප දෙනෙකුගේ සහභාගීත්වයෙන් පාර්ලිමේන්තුවේ පැවති යාඥා මෙහෙයක් අතරතුර උගන්ඩාවේ සංස්කෘතිය සහ එහි ස්වෛරීභාවය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා කුමන වියදමක් දැරීමට වුවද පනත් කෙටුම්පත නීතියක් බවට පත් කිරීමට කථානායකවරයා පොරොන්දු විය.

2023 මාර්තු 21 දින, පාර්ලිමේන්තුව අතිමහත් සහයෝගයක් ඇතිව සමලිංගික විරෝධී පනත වේගයෙන් සම්මත කරන ලදී.

එක්සත් ජනපදය මෙම පනත දැඩි ලෙස හෙළා දකින ලදී. 2023 මාර්තු 22 වන දින ධවල මන්දිරයේ මාධ්‍ය හමුවකදී කරීන් ජීන් පියරේ ප්‍රකාශ කළේ, "මානව හිමිකම් විශ්වීය ය. කිසිවකුට පහර දීම, සිරගත කිරීම හෝ මරා දැමීම නොකළ යුත්තේ ඔවුන් කවුරුන් හෝ ඔවුන් ආදරය කරන අය නිසා ය." ඊළඟ දිනවලදී, එක්සත් රාජධානිය, කැනඩාව, ජර්මනිය, සහ යුරෝපා සංගමය හෙලා දකින ලදී.

පරිපාලන අංශ

2022 වන විට, උගන්ඩාව උගන්ඩාවේ කලාප හතරකට සහ දිස්ත්‍රික්ක 136කට බෙදා ඇත. දිස්ත්‍රික්කවල ග්‍රාමීය ප්‍රදේශ උප ප්‍රාන්ත, පල්ලි සහ ගම්වලට බෙදා ඇත. දිස්ත්‍රික්කවල නාගරික ප්‍රදේශවල මහ නගර සහ නගර සභා නම් කර ඇත.

උගන්ඩාවේ දේශපාලන අනුකොටස් නිල වශයෙන් සේවය කර එක්සත් කරනු ලබන්නේ උගන්ඩාවේ පළාත් පාලන සංගමය (ULGA), ස්වේච්ඡා සහ ලාභ නොලබන ආයතනයක් වන අතර එය උගන්ඩා උප-ජාතික ආන්ඩු සඳහා සහාය සහ මග පෙන්වීම සඳහා සංසදයක් ලෙසද සේවය කරයි.

රාජ්‍ය පරිපාලනයට සමාන්තරව, සම්ප්‍රදායික බන්ටු රාජධානි පහක් ප්‍රධාන වශයෙන් සංස්කෘතික ස්වයං පාලනයක් භුක්ති විඳිමින් පවතී. රාජධානි වන්නේ ටෝරෝ, බුසෝගා, බුන්යෝරෝ, බුගන්ඩා සහ රවෙන්සුරුරු ය. තවද, සමහර කණ්ඩායම් විසින් නිල වශයෙන් පිළිගත් සාම්ප්‍රදායික රාජධානිවලින් එකක් ලෙස අංකෝලය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීමට උත්සාහ කරයි, තවමත් ප්‍රයෝජනයක් නැත. තවත් රාජධානි සහ ප්‍රධාන රාජ්‍යයන් කිහිපයක් රජය විසින් නිල වශයෙන් පිළිගනු ලබන අතර, අලූර් ප්‍රධානීන්ගේ එකමුතුව, ඉටෙසෝ පරම අධිපතිත්වය, ලැන්ගෝහි පරම අධිපතිත්වය සහ පදෝලා ප්‍රාන්තය ඇතුළුව.

ආර්ථිකය සහ යටිතල පහසුකම්

උගන්ඩාවේ බැංකුව උගන්ඩාවේ මහ බැංකුව වන අතර උගන්ඩා සිලිං මුද්‍රණය සමඟින් මුදල් ප්‍රතිපත්ති හසුරුවයි.

2015 දී උගන්ඩාවේ ආර්ථිකය පහත සඳහන් වෙළඳ භාණ්ඩවලින් අපනයන ආදායමක් උපයා ගත්තේය: කෝපි (ඇ.ඩො. මිලියන 402.63), තෙල් ප්‍රති-අපනයන (ඇ.ඩො. මිලියන 131.25), මූලික ලෝහ සහ නිෂ්පාදන (ඇ.ඩො. මිලියන 120.00), මාළු (ඇ.ඩො. මිලියන 117.56), බඩ ඉරිඟු (ඇ.ඩො. මිලියන 90.97), සිමෙන්ති (ඇ.ඩො. මිලියන 80.13), දුම්කොළ (ඇ.ඩො. මිලියන 73.13), තේ (ඇ.ඩො. මිලියන 69.94), සීනි (ඇ.ඩො. මිලියන 66.43), හම් (ඇ.ඩො. මිලියන 62.71), කොකෝවා බෝංචි (ඇ.ඩො. මිලියන 55.67), බෝංචි (ඇ.ඩො. මිලියන 53.88), සිම්සිම් (ඇ.ඩො. මිලියන 52.20), මල් (ඇ.ඩො. මිලියන 51.44) සහ අනෙකුත් නිෂ්පාදන (ඇ.ඩො. මිලියන 766.77).

උගන්ඩාවේ ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වෙනසක්, 1950-2018. සංඛ්‍යා උද්ධමනය 2011 ජාත්‍යන්තර ඩොලරයට ගැලපී ඇත.

රට ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයක් අත්විඳිමින් සිටී. 2015-16 මූල්‍ය වර්ෂයේදී උගන්ඩාව දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය තාත්වික වශයෙන් සියයට 4.6ක් සහ නාමික වශයෙන් සියයට 11.6ක් වාර්තා කළේය. මෙය 2014-15 මූල්‍ය වර්ෂයේ සියයට 5.0ක සැබෑ වර්ධනය හා සසඳයි.^:vii

බොරතෙල් සහ ස්වාභාවික වායු යන දෙකෙහිම බොහෝ දුරට ප්‍රයෝජනයට නොගත් සංචිත රට සතුව ඇත. 1986 දී කෘෂිකර්මාන්තය ආර්ථිකයෙන් සියයට 56 ක් වූ අතර, කෝපි එහි ප්‍රධාන අපනයනය වන අතර, එය 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 52 ක් වූ සේවා අංශයෙන් දැන් එය අභිබවා ගොස් ඇත. 1950 ගණන් වලදී, බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත පාලන තන්ත්‍රය විසින් යැපුම් ගොවීන් 500,000ක් පමණ සමුපකාර සමිතිවලට බැඳීමට දිරිමත් කරන ලදී. 1986 සිට, ඉඩි අමීන්ගේ පාලන සමය සහ ඉන් පසුව ඇති වූ සිවිල් යුද්ධයේදී විනාශ වූ ආර්ථිකයක් පුනරුත්ථාපනය කිරීමට රජය (විදේශ රටවල සහ ජාත්‍යන්තර ආයතනවල සහාය ඇතිව) ක්‍රියා කර ඇත.

2012 දී, ලෝක බැංකුව තවමත් උගන්ඩාව දැඩි ලෙස ණයගැති දුප්පත් රටවල් ලැයිස්තුවේ ලැයිස්තුගත කර ඇත.

ආර්ථික වර්ධනය සෑම විටම දිළිඳුකම අඩු කිරීමට හේතු වී නැත. 2000 සහ 2003 අතර සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ධනය සියයට 2.5ක් වුවද, එම කාලය තුළ දරිද්‍රතා මට්ටම සියයට 3.8කින් වැඩි විය. මෙය රැකියා විරහිත වර්ධනය වැලැක්වීමේ වැදගත්කම ඉස්මතු කර ඇති අතර උගන්ඩාවේ පමණක් නොව, සංවර්ධනය වෙමින් පවතින ලෝකය පුරා සාධාරණ වර්ධනයක් සඳහා අවශ්‍යතාවය පිළිබඳ සංවර්ධන කවයන් තුළ ඉහළ යන දැනුවත්භාවයේ කොටසකි.

නිරිතදිග උගන්ඩාවේ කෝපි වගාවක්

1996 දී පිහිටුවන ලද උගන්ඩා සුරැකුම්පත් හුවමාරු සමඟ, කොටස් කිහිපයක් ලැයිස්තුගත කර ඇත. රජය කොටස් වෙළෙඳපොළ පෞද්ගලීකරණය සඳහා මාර්ගයක් ලෙස යොදාගෙන ඇත. සියලුම රජයේ භාණ්ඩාගාර නිකුතු සුරැකුම්පත් හුවමාරුවේ ලැයිස්තුගත කර ඇත. ප්‍රාග්ධන වෙළඳපොළ අධිකාරිය විසින් තැරැව්කරුවන්, වත්කම් කළමනාකරුවන් සහ ආයෝජන උපදේශකයින් 18 දෙනෙකුට බලපත්‍ර ලබා දී ඇත: අප්‍රිකානු එලායන්ස් ඉන්වෙස්ට්මන්ට් බැංකුව, සීසාසහිත බරෝඩා කැපිටල් මාකට්ස් උගන්ඩා, සීමාසහිත ක්‍රේන් ෆයිනෑන්ෂල් සර්විසස් උගන්ඩා, සීමාසහිත ක්‍රෙස්ටඩ් ස්ටොක්ස් ඇන්ඩ් සිකියුරිටීස්, සීමාසහිත ඩයර් සහ බ්ලෙයාර් බැංකු ඉන්වෙස්ටන්ඩා ශා., පුනරුද ප්‍රාග්ධන ආයෝජන බැංකුව සහ සීමාසහිත UAP මූල්‍ය සේවා. විධිමත් ගෘහස්ථ ඉතුරුම් වැඩි කිරීමේ එක් මාර්ගයක් ලෙස, විශ්‍රාම වැටුප් අංශයේ ප්‍රතිසංස්කරණය අවධානයේ කේන්ද්‍රස්ථානය වේ (2007).

ඉන්දියන් සාගරයේ මොම්බාසා වරායට ප්‍රවේශ වීම සඳහා උගන්ඩාව සම්ප්‍රදායිකව රඳා පවතින්නේ කෙන්යාව මතය. ටැන්සානියානු අභ්‍යන්තරයේ අරුෂා වෙත සහ ඉන්දියන් සාගරයේ ටංගා වරායට දුම්රිය මාර්ගයෙන් සම්බන්ධ වන උගන්ඩාවේ බුකාසා සහ ටැන්සානියාවේ මුසෝමා හි වැව් ආශ්‍රිත වරායන් හරහා මුහුදට දෙවන ප්‍රවේශ මාර්ගයක් ස්ථාපිත කිරීමට උත්සාහයන් තීව්‍ර කර ඇත. උගන්ඩාව නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවේ සාමාජිකයෙකු වන අතර සැලසුම්ගත නැගෙනහිර අප්‍රිකානු සම්මේලනයේ විභව සාමාජිකයෙකි.

උගන්ඩාවට විශාල ඩයස්පෝරාවක් ඇත, ප්‍රධාන වශයෙන් එක්සත් ජනපදයේ සහ එක්සත් රාජධානියේ වාසය කරයි. මෙම ඩයස්පෝරාව ප්‍රේෂණ සහ වෙනත් ආයෝජන (විශේෂයෙන් දේපල) හරහා උගන්ඩාවේ ආර්ථික වර්ධනයට විශාල දායකත්වයක් ලබා දී ඇත. ලෝක බැංකුවට අනුව, උගන්ඩාවට 2016 දී ඇස්තමේන්තුගත ඇමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 1.099ක් විදේශයන්ගෙන් ප්‍රේෂණ ලැබී ඇති අතර එය නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාව තුළ කෙන්යාවට (ඇ.ඩො. බිලියන 1.574) පමණක් දෙවැනි වන අතර, අප්‍රිකාවේ හත්වැනි ස්ථානයයි. කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය, දකුණු සුඩානය, සහ රුවන්ඩාව වැනි අසල්වැසි රටවල් ගණනාවකට උගන්ඩාව ආර්ථික මධ්‍යස්ථානයක් ලෙසද ක්‍රියා කරයි.[19]

උගන්ඩාවේ සංඛ්‍යාලේඛන කාර්යාංශය 2016 නොවැම්බර් මාසයේදී උද්ධමනය සියයට 4.6ක් ලෙස නිවේදනය කළේය. 2018 ජූනි 29 දින, උගන්ඩාවේ සංඛ්‍යාලේඛන ඒජන්සිය පැවසුවේ, 2016/17 මූල්‍ය වර්ෂයේ වාර්තා වූ සියයට 5.7 ට සාපේක්ෂව 2017/18 අවසන් වන මූල්‍ය වර්ෂයේදී උද්ධමනය සියයට 3.4 දක්වා පහත වැටීමක් වාර්තා කළ බවයි.

කර්මාන්ත

උගන්ඩාව ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල විසින් 26,349 (ඇ.ඩො. මිලියන) ක දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයක් සමඟ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ලෝකයේ රටවල් අතර අංක 102 ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත. ලෝක බැංකුව උගන්ඩාව නාමික GDP හි අංක 99 ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇති අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 25,891 (ඇ.ඩො. මිලියන) වේ. මිලදී ගැනීමේ බලය සමානාත්මතාවය සහිත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය මත පදනම්ව, IMF විසින් උගන්ඩාව අංක 86 (වර්තමාන Int$ මිලියන 91,212) ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇති අතර ලෝක බැංකුව ඔවුන් 90 (වර්තමාන Int$ මිලියන 79,889) ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත.

1990 ගණන්වල සිට උගන්ඩාවේ ආර්ථිකය වර්ධනය වෙමින් පවතී. සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) 1990-2015 කාලසීමාව තුළ වාර්ෂිකව 6.7% ක සාමාන්‍යයකින් වර්ධනය වූ අතර, එම කාලය තුළ ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය වාර්ෂිකව 3.3% කින් වර්ධනය විය.

දරිද්‍රතාව

උගන්ඩාව ලෝකයේ දුප්පත්ම රටවලින් එකකි. 2012 දී, ජනගහනයෙන් සියයට 37.8 ක් දිනකට ඩොලර් 1.25 ට වඩා අඩුවෙන් ජීවත් විය. 1992 දී ජනගහනයෙන් සියයට 56 සිට 2009 දී සියයට 24.5 දක්වා රටපුරා දරිද්‍රතාවය අඩු කිරීමේ දැවැන්ත ප්‍රගතියක් අත්කර ගෙන තිබියදීත්, උගන්ඩාවේ සියයට 84ක් වෙසෙන රටේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල දරිද්‍රතාවය ගැඹුරින් මුල් බැස ඇත.

උගන්ඩාවේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජනතාව ප්‍රධාන ආදායම් මාර්ගය ලෙස ගොවිතැන මත යැපෙන අතර සියලුම ග්‍රාමීය කාන්තාවන්ගෙන් සියයට 90 ක් කෘෂිකාර්මික අංශයේ සේවය කරයි. කෘෂිකාර්මික කටයුතුවලට අමතරව ගම්බද කාන්තාවන් තම පවුල් නඩත්තු කිරීමේ වගකීම දරයි. සාමාන්‍ය උගන්ඩාවේ කාන්තාවක් දිනකට පැය 9ක් ආහාර සහ ඇඳුම් පැළඳුම් පිළියෙළ කිරීම, ජලය සහ දර ගෙන ඒම, වැඩිහිටියන්, රෝගීන් මෙන්ම අනාථයන් රැකබලා ගැනීම වැනි ගෘහස්ත කාර්යයන් සඳහා වැය කරයි. ඒ අනුව, දිනකට පැය 8ත් 10ත් අතර වැඩ කරන පිරිමින්ට සාපේක්ෂව කාන්තාවන් සාමාන්‍යයෙන් දිනකට පැය 12ත් 18ත් අතර, සාමාන්‍යයෙන් පැය 15ක් සමඟ පිරිමින්ට වඩා වැඩි කාලයක් වැඩ කරයි.

ග්‍රාමීය කාන්තාවන්ට තම ආදායම පුරවා ගැනීම සඳහා දේශීය සතුන් ඇති කිරීම සහ විකිණීම වැනි කුඩා පරිමාණ ව්‍යවසායක ක්‍රියාකාරකම්වල නිරත විය හැකිය. එසේ වුවද, ඔවුන්ගේ අධික වැඩ බර නිසා, මෙම ආදායම් උත්පාදන කටයුතු සඳහා ඔවුන්ට ඇත්තේ මඳ වේලාවකි. දුප්පතුන්ට තම දරුවන්ට පාසැලේදී උපකාර කළ නොහැකි අතර බොහෝ අවස්ථාවලදී ගැහැනු ළමයින් ගෘහ සේවයට හෝ විවාහ වීමට පාසලෙන් ඉවත් වේ. තවත් ගැහැණු ළමයින් ලිංගික රැකියාවල නිරත වෙති. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, තරුණ කාන්තාවන්ට වයසින් වැඩි සහ වඩා ලිංගික අත්දැකීම් ඇති සහකරුවන් සිටින අතර, මෙය උගන්ඩාවේ HIV සමඟ ජීවත් වන සියලුම වැඩිහිටියන්ගෙන් සියයට 5.7ක් පමණ වන HIV ආසාදනය වීමේ අසමානුපාතික අවදානමක් කාන්තාවන්ට ඇති කරයි.

ග්‍රාමීය උගන්ඩාවේ මාතෘ සෞඛ්‍යය ජාතික ප්‍රතිපත්ති ඉලක්ක සහ සහශ්‍ර සංවර්ධන ඉලක්ක වලට වඩා පසුගාමී වන අතර, භූගෝලීය ප්‍රවේශ්‍යතාව, ප්‍රවාහනය නොමැතිකම සහ මූල්‍ය බර මාතෘ සෞඛ්‍ය සේවාවන් වෙත ප්‍රවේශ වීමට ඇති ප්‍රධාන ඉල්ලුමේ බාධක ලෙස හඳුනාගෙන ඇත; ඒ නිසා, අතරමැදි ප්‍රවාහන යාන්ත්‍රණ වැනි මැදිහත්වීම් රටේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල මාතෘ සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා කාන්තාවන්ගේ ප්‍රවේශය වැඩිදියුණු කිරීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස අනුගමනය කර ඇත.

ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවයේ අසමානතාවය කාන්තාවන්ගේ දරිද්‍රතාවය අඩු කිරීමට ඇති ප්‍රධාන බාධාවයි. කාන්තාවන් පිරිමින්ට වඩා පහත් සමාජ තත්ත්වයකට යටත් වේ. බොහෝ කාන්තාවන් විශ්වාස කරන්නේ මෙය ස්වාධීනව ක්‍රියා කිරීමට, ප්‍රජා ජීවිතයට සහභාගී වීමට, අධ්‍යාපනය ලැබීමට සහ හිංසාකාරී පිරිමින් මත යැපීමෙන් බේරීමට ඇති හැකියාව අඩු කරන බවයි.

ගුවන් ප්‍රවාහනය

උගන්ඩාවේ ගුවන් තොටුපළ 35ක් ඇත. වාණිජ ගුවන් සේවා ගුවන් තොටුපළ හතරකින් නියමිත මගී සේවා ක්‍රියාත්මක කරයි. උගන්ඩාවට දැනට ක්‍රියාත්මක වන එක් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළක් ඇත, එන්ටෙබේ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ, එය කම්පාලා සිට නිරිත දෙසින් සැතපුම් 25 (කිලෝමීටර් 40) දුරින් පිහිටා ඇත. 2017 දී ගුවන් තොටුපළ ගමනාගමනය මගීන් මිලියන 1.53කට ළඟා වූ අතර එය පෙර වසරට වඩා 8% වැඩිය. දෙවන ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළක් වන හොයිමා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ දැනට ඉදිවෙමින් පවතී.

මාර්ග ජාලය

මර්චිසන් වෙත මාර්ගය

උගන්ඩාවේ ප්‍රවාහනයේ වැදගත්ම දේ මාර්ග ප්‍රවාහනයයි. භාණ්ඩ ප්‍රවාහනය සහ මගී ප්‍රවාහනයෙන් 95%ක් මෙහෙයවනු ලබන්නේ මාර්ග ගමනාගමනය මගිනි. උගන්ඩාවේ මාර්ග ජාලය ආසන්න වශයෙන් කිලෝමීටර් 129,469 නොහොත් සැතපුම් 80,448 දිග වේ. මෙම මාර්ගවලින් 4% ක් පමණ කාපට් කර ඇති අතර එය කිලෝමීටර් 5,300 නොහොත් සැතපුම් 3,300 පමණ පදික මාර්ගයකට සමාන වේ. විවිධ වර්ගයේ මාර්ග වන්නේ ජාතික මාර්ග කිලෝමීටර් 22,009 නොහොත් සැතපුම් 13,676 (17%), දිස්ත්‍රික් මාර්ග කිලෝමීටර් 33,661 නොහොත් සැතපුම් 20,916 (26%), නාගරික මාර්ග කිලෝමීටර් 9,062 නොහොත් සැතපුම් 5,631 (7%), සහ ප්‍රජාවේ මාර්ග කිලෝමීටර් 64,734 නොහොත් සැතපුම් 40,224 (50%). ජාතික මාර්ග, මාර්ග ජාලයෙන් 17%ක් පමණ වන නමුත් සමස්ත මාර්ග ගමනාගමනයෙන් 80%කට වඩා රැගෙන යයි. උගන්ඩාවේ පුද්ගලික මෝටර් රථ 83,000ක් ඇත, එනම් වැසියන් 1000කට කාර් 2.94 ක් ඇත.

දුම්රිය මාර්ග

උගන්ඩාවේ දුම්රිය ජාලය දළ වශයෙන් කිලෝමීටර් 1,260 නොහොත් සැතපුම් 780 දිග වේ. දිගම රේඛාව වන්නේ කම්පාලා සිට ටොරෝරෝ දක්වා ප්‍රධාන මාර්ගය කිලෝමීටර් 249 නොහොත් සැතපුම් 155, කම්පාලා සිට කසීස් දක්වා බටහිර රේඛාව කිලෝමීටර් 333 නොහොත් සැතපුම් 207, ටොරෝරෝ සිට පක්වාච් දක්වා උතුරු මාර්ගය කිලෝමීටර් 641 නොහොත් සැතපුම් 398.

සන්නිවේදනය

මිලියන 34කට අධික ජනගහනයක ග්‍රාහකයින් මිලියන 21කට සේවා සපයන විදුලි සංදේශ සමාගම් හතක් ඇත. අන්තර්ජාල සම්බන්ධතා වලින් සියයට 95කට වඩා ජංගම දුරකථන භාවිතා කර ඇත.

2014 Q4 (ඔක්තෝබර්-දෙසැම්බර්) පෙර කාර්තුවේ 4.1 ප්‍රතිශතයට සාපේක්ෂව මුළු ජංගම සහ ස්ථාවර දුරකථන දායකත්වයන් මිලියන 20 සිට මිලියන 21 දක්වා වැඩි වූ අතර ග්‍රාහකයින් මිලියන 1.1කට වැඩි (5.4 වැඩිවීමක්) වැඩි විය.

ජංගම සහ ස්ථාවර දුරකථන

දර්ශකය	2014 4 වන කාර්තුව	2015 1 වන කාර්තුව	වෙනස (%)
ජංගම දායකත්ව (පෙරගෙවුම්)	20,257,656	21,347,079	5.4
ජංගම දායකත්ව (පසුගෙවුම්)	108,285	110,282	1.8
ස්ථාවර දායකත්වයන්	324,442	349,163	7.6
ටෙලි ඝනත්වය	56.5	62.5	10.6
ජාතික තත්ත්වය	20,690,383	21,806,523	5.4

බලශක්තිය

උගන්ඩාව බලශක්ති සම්පත් වලින් පොහොසත් වන අතර එය රට පුරා සාධාරණ ලෙස බෙදා හරිනු ලැබේ. මේවාට ජල විදුලිය, ජෛව ස්කන්ධ, සූර්ය, භූතාපජ, පීට් සහ ෆොසිල ඉන්ධන ඇතුළත් වේ.

1980 ගණන්වල උගන්ඩාවේ බලශක්තියෙන් වැඩි කොටසක් ලැබුණේ අඟුරු සහ ලී වලින්. කෙසේ වෙතත්, ඇල්බට් විල ප්‍රදේශයෙන් තෙල් සොයා ගන්නා ලද අතර, එහි මුළු බොරතෙල් ඝන මීටර් මිලියන 95 (ඝන අඩි 3.4×10⁹) ප්‍රමාණයක් ඇත. හෙරිටේජ් ඔයිල් උගන්ඩාවේ විශාලතම බොරතෙල් සොයාගැනීම්වලින් එකක් සොයා ගත් අතර එහි මෙහෙයුම් දිගටම කරගෙන යයි.

උගන්ඩාව සහ ටැන්සානියාව 2016 සැප්තැම්බර් 13 වන දින ගිවිසුමක් අත්සන් කරන ලද අතර එමඟින් දෙරට කිලෝමීටර් 1,445 ක්, ඩොලර් බිලියන 3.5 ක බොරතෙල් නල මාර්ගයක් ඉදි කරනු ඇත. නැගෙනහිර අප්‍රිකානු බොරතෙල් නල මාර්ගය (EACOP) ලෙසද හැඳින්වෙන උගන්ඩා-ටැන්සානියා බොරතෙල් නල මාර්ගය (UTCOP) නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ එවැනි ආකාරයේ පළමුවැන්න වනු ඇත, උගන්ඩාවේ තෙල් පොහොසත් හොයිමා කලාපය ටැන්සානියාවේ ටැංගා වරාය හරහා ඉන්දියන් සාගරය සමඟ සම්බන්ධ කරනු ඇත.

උගන්ඩාවේ හිතකර සක්‍රීය පරිසරයක් සහ පුද්ගලික අංශයේ ආයෝජන පුළුල් ලෙස පැවතීම බලය අප්‍රිකානු ඉලක්ක ඉටු කිරීමට සුවිශේෂී අවස්ථාවක් ඉදිරිපත් කරයි. උගන්ඩාව 2001 වසරේ සිට උත්පාදනය, සම්ප්‍රේෂණ සහ සැපයුම් කොටස් එකතු නොකළ ලිබරල්කරණය සහ මූල්‍යමය වශයෙන් ශක්‍ය බලශක්ති වෙළෙඳපොළ ඇති උප සහරා අප්‍රිකානු රටවල් කිහිපයෙන් එකකි. අංශ නියාමනය සහ අධීක්ෂණය භාර ගන්නා ස්වාධීන විදුලි නියාමන අධිකාරියක් ඇත. විශාලතම බෙදාහැරීමේ සමාගම වන UMEME පුද්ගලික සතු වන අතර බෙදා හැරීම සහ සිල්ලර වෙළඳාම සඳහා වසර 20ක සහනයක් ඇත. කෙසේ වෙතත්, රට ග්‍රාමීය සේවා ප්‍රදේශ 13 කට බෙදා ඇති අතර, මෙයින් 6 ක් කුඩා බෙදාහැරීමේ සමාගම් විසින් කළමනාකරණය කරනු ලැබේ. ස්වාධීන බලශක්ති නිෂ්පාදකයින් (IPPs) දැනට ජනන ධාරිතාවයෙන් 60% කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරයි. ඒකාබද්ධ සැලසුම්කරණය සහ මූල්‍ය පරිසර පද්ධතිය සමඟ ගැටලු පවතී.

ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව

2006 ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද වාර්තාවකට අනුව, 1990 ගණන්වල මැද භාගයේ සිට උගන්ඩාවේ ජල සම්පාදන හා සනීපාරක්ෂක අංශය නාගරික ප්‍රදේශවල සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක් ලබා ඇති අතර, ආවරණයේ මෙන්ම මෙහෙයුම් සහ වාණිජ කාර්ය සාධනයේ ද සැලකිය යුතු වැඩි වීමක් සිදු විය.:^3-4 අංශ ප්‍රතිසංස්කරණ. 1998-2003 කාලය තුළ නගර සහ විශාල නගරවල ක්‍රියාත්මක වන ජාතික ජල හා මලාපවහන සංස්ථාවේ වාණිජකරණය සහ නවීකරණය මෙන්ම කුඩා නගරවල විමධ්‍යගත කිරීම සහ පෞද්ගලික අංශයේ සහභාගීත්වය ද ඇතුළත් විය.:¹⁵

මෙම ප්‍රතිසංස්කරණ සැලකිය යුතු ජාත්‍යන්තර අවධානයට ලක්ව ඇතත්, 2010 දී ජනගහනයෙන් සියයට 38 කට තවමත් වැඩිදියුණු කළ ජල මූලාශ්‍රයක් සඳහා ප්‍රවේශයක් නොතිබුණි. වැඩිදියුණු කළ සනීපාරක්ෂාව සඳහා ප්‍රවේශය සම්බන්ධයෙන්, සංඛ්‍යා පුළුල් ලෙස වෙනස් වී ඇත. රජයේ සංඛ්‍යාලේඛනවලට අනුව, එය 2011 දී ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල සියයට 70 ක් සහ නාගරික ප්‍රදේශවල සියයට 81 ක් වූ අතර, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංඛ්‍යාලේඛනවලට අනුව එය සියයට 34 ක් පමණි.

2004 දිළිඳුකම පිටුදැකීමේ ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම (PEAP) යටතේ ජලය සහ සනීපාරක්‍ෂක අංශය ප්‍රධාන ක්ෂේත්‍රයක් ලෙස පිළිගෙන ඇත, දිළිඳුකමට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා උගන්ඩාවේ ප්‍රධාන උපායමාර්ගික පත්‍රිකාව.:^182-188 2006 ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද වාර්තාවකට අනුව, පුළුල් වියදම් රාමුවක් සකස් කර තිබුණි. බාහිර පරිත්‍යාගශීලීන්, ජාතික රජය සහ රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන මගින් මූල්‍ය ආධාර සම්බන්ධීකරණය කිරීම සඳහා හඳුන්වා දෙන ලදී.:⁵ PEAP ඇස්තමේන්තු කළේ 2001 සිට 2015 දක්වා, ජලය වැඩි කිරීම සඳහා වසරකට US$ බිලියන 1.4ක් හෙවත් US$92ක් පමණ අවශ්‍ය වූ බවයි. සියයට 95 දක්වා සැපයුම් ආවරණය, ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලට ඇමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 956ක්, නාගරික ප්‍රදේශවලට සහ විශාල නගරවලට ඇමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 281ක් අවශ්‍ය වන අතර කුඩා නගරවලට ඇමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 136ක් අවශ්‍ය වේ.:^182–183

අධ්‍යාපනය

උගන්ඩාවේ අධ්‍යාපන ක්‍රමය, බොහෝ ක්ෂේත්‍රවල නොමැති වුවද, 1990 ගණන්වල අගභාගයේ සිට සැලකිය යුතු වෙනසක් දැක ඇත. අධ්‍යාපන ක්‍රමය සකසා ඇත්තේ ළමයින් ප්‍රාථමික පාසලේ වසර හතක් ද, ද්විතීයික පාසලේ වසර හයක් ද, පශ්චාත් ද්විතීයික පාසලේ අවුරුදු තුනේ සිට පහක් ද ගත වන පරිදි ය. 1997 දී රජය ප්‍රකාශ කළේ ප්‍රාථමික පාසල සියලුම දරුවන්ට නොමිලේ ලබාදෙන බවයි. මේ සංශෝධනයෙන් විශාල ප්‍රතිලාභ ලැබී තිබෙනවා. 1986 දී ප්‍රාථමික පාසල්වලට ගියේ ළමුන් මිලියන දෙකක් පමණි. 1999 වන විට ළමුන් මිලියන හයක් ප්‍රාථමික පාසල්වලට ගොස් ඇති අතර, මෙම සංඛ්‍යාව අඛණ්ඩව ඉහළ ගොස් ඇත. විශ්ව ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය (UPE) හඳුන්වා දුන් 1997 සිට ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනයට ප්‍රවේශ වීමේ සැලකිය යුතු ජයග්‍රහණවලින් පසුව, 2007 දී උගන්ඩාව උප සහරා අප්‍රිකාවේ විශ්වීය ද්විතීයික අධ්‍යාපනය (USE) හඳුන්වා දුන් පළමු රට බවට පත් විය. උගන්ඩා රජයේ මෙම නිර්භීත පියවර 2007 සහ 2012 අතර පහළ ද්විතීයික බඳවා ගැනීම් 25% කින් පමණ වැඩි වීමට හේතු විය.

උගන්ඩාවේ සිසුන්

2002 සංගණනයේදී උගන්ඩාවේ සාක්ෂරතා අනුපාතය සියයට 66.8ක් (පිරිමි සියයට 76.8ක් සහ කාන්තාවන් සියයට 57.7ක්). අධ්‍යාපනය සඳහා වූ රාජ්‍ය වියදම් 2002-2005 දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 5.2ක් විය.

2020 වන විට, NCHE වෙබ් අඩවිය විසින් ැකෙරේරේව ිශ්ව විද්‍යාලය, Mම්බරාරා ිද්‍යා හා තාක්ෂණ විශ්ව විද්‍යාලය, Kක්යාම්බෝගෝ ිශ්ව විද්‍යාලය, ගුලු විශ්ව විද්‍යාලය, උගන්ඩා ක්‍රිස්තියානි විශ්ව විද්‍යාලය, කම්පාලා ජාත්‍යන්තර විශ්ව විද්‍යාලය ඇතුළුව පුද්ගලික ප්‍රතීතනය ලත් විශ්ව විද්‍යාල 46ක් ලැයිස්තුගත කර ඇත.

සෞඛ්‍ය

2000 ගණන්වල මුල් භාගයේ පුද්ගලයන් 100,000කට වෛද්‍යවරුන් අට දෙනෙක් සිටියහ. 2001 දී උගන්ඩාවේ රාජ්‍ය සෞඛ්‍ය පහසුකම්වල පරිශීලක ගාස්තු ඉවත් කිරීම නිසා සංචාරයේ සියයට 80 කින් වැඩි වී ඇති අතර, මෙම වැඩිවීමෙන් අඩකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් පැමිණෙන්නේ ජනගහනයෙන් දුප්පත්ම සියයට 20 න් ය. මෙම ප්‍රතිපත්තිය උගන්ඩාවට සිය සහස්‍ර සංවර්ධන ඉලක්ක සාක්ෂාත් කර ගැනීමට උපකාර වන ප්‍රධාන සාධකයක් ලෙස සහ එම ඉලක්ක සාක්ෂාත් කර ගැනීමේදී සාධාරණත්වයේ වැදගත්කම පිළිබඳ උදාහරණයක් ලෙස දක්වා ඇත. මෙම ප්‍රතිපත්තිය තිබියදීත්, බොහෝ පරිශීලකයින්ට ඔවුන්ගේම වෛද්‍ය උපකරණ ලබා නොදෙන්නේ නම්, ජෙනිෆර් ඇන්ගුකෝගේ ඉහළ ප්‍රසිද්ධියට පත් වූ සිද්ධියේදී සිදු වූ පරිදි රැකවරණය ප්‍රතික්ෂේප කරනු ලැබේ. රෝහල් තුළ දුර්වල සන්නිවේදනය, සෞඛ්‍ය සේවා පිළිබඳ අඩු තෘප්තිය සහ සෞඛ්‍ය සේවා සපයන්නන් වෙත ඇති දුරස්ථභාවය උගන්ඩාවේ වෙසෙන ජනතාවට සහ විශේෂයෙන් දුප්පත් සහ වැඩිහිටි නිවාසවල සිටින අයට ගුණාත්මක සෞඛ්‍ය සේවාවක් සැපයීම අඩාල කරයි. දිළිඳු සහ ග්‍රාමීය ජනතාව සඳහා සහනාධාර සැපයීම, රාජ්‍ය පෞද්ගලික හවුල්කාරිත්වය පුළුල් කිරීම, අවදානමට ලක්විය හැකි ජනතාවට සෞඛ්‍ය සේවා වෙත ප්‍රවේශ වීමට හැකිවන වැදගත් විධිවිධාන ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.

ආයු අපේක්ෂාව වර්ධනය කිරීම

2019 වසරේ උපතේදී ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 63.4ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. ළදරු මරණ අනුපාතය 2012 දී ළමුන් 1,000 කට ආසන්න වශයෙන් මරණ 61 ක් විය.

2012 ජූලි මාසයේදී, රටේ කිබාලේ දිස්ත්‍රික්කයේ ඉබෝලා ව්‍යාප්තියක් ඇති විය. 2012 ඔක්තෝම්බර් 4 වන දින, සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය විසින් අවම වශයෙන් පුද්ගලයන් 16 දෙනෙකු මිය යාමෙන් පසුව පුපුරා යාමේ අවසානය නිල වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.

සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය 2013 අගෝස්තු 16 දින ප්‍රකාශ කළේ කොංගෝ ක්‍රිමියානු රක්තපාත උණ (Crimian Hemorrhagic Fever) යැයි සැක කෙරෙන පිපිරීමක් හේතුවෙන් උතුරු උගන්ඩාවේ පුද්ගලයන් තිදෙනෙකු මිය ගොස් ඇති බවයි.

උගන්ඩාව දුර්ලභ HIV සාර්ථක කතා අතර වේ. 1980 ගණන්වල ජනගහනයෙන් සියයට 30 ක ආසාදන අනුපාතය 2008 අවසානය වන විට සියයට 6.4 දක්වා පහත වැටුණි. මේ අතර, වැළකී සිටීමේ පුරුද්ද අඩු වී ඇති බව සොයා ගන්නා ලදී.

ලිංගිකව ක්‍රියාශීලී අවිවාහක කාන්තාවන්ගෙන් අඩකටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් නවීන උපත් පාලන ක්‍රමයක් භාවිතා කරයි, එය 2000 සිට 2011 දක්වා යන්තම් වෙනස් වී ඇත. කෙසේ වෙතත්, 2011 දී උපත් පාලන ක්‍රම භාවිතා කළේ විවාහක කාන්තාවන්ගෙන් ~26% ක් පමණි. උපත් පාලන ක්‍රම භාවිතය ද දුප්පත් අතර සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් වේ ( ~15%) සහ ධනවත් කාන්තාවන් (~40%). එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස උගන්ඩා කාන්තාවන්ට දරුවන් ~6ක් සිටින අතර ඔවුන් ~4ක් පමණ ලැබීමට කැමැත්තක් දක්වයි. 2011 උගන්ඩා ජන විකාශන සහ සෞඛ්‍ය සමීක්ෂණයට (DHS) අනුව උපත් වලින් 40%කට වඩා සැලසුම් නොකළ ඒවා වේ. 2010 දී, උගන්ඩාවේ සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය ඇස්තමේන්තු කළේ රටේ මාතෘ මරණවලින් 8%ක් අනාරක්ෂිත ගබ්සාවන් සිදු වන බවයි. 2006 උගන්ඩා ජන විකාශන සෞඛ්‍ය සමීක්ෂණය (UDHS) පෙන්වා දුන්නේ ගැබ් ගැනීම් සම්බන්ධ සංකූලතා හේතුවෙන් සෑම වසරකම කාන්තාවන් 6,000ක් පමණ මිය යන බවයි. ෆියුචර් හෙල්ත් සිස්ටම්ස් විසින් 2012 වසරේ නියමු අධ්‍යයනයන් පෙන්වා දී ඇත්තේ සෞඛ්‍ය සේවා සහ සායන වෙත ප්‍රවාහනය සඳහා වවුචර් ක්‍රමයක් ක්‍රියාත්මක කිරීමෙන් මෙම අනුපාතය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කළ හැකි බවයි

ස්ත්‍රී ලිංග ඡේදනය (FGM) ව්‍යාප්තිය අඩුය: 2013 යුනිසෙෆ් වාර්තාවකට අනුව, උගන්ඩාවේ කාන්තාවන්ගෙන් සියයට 1ක් පමණක් FGM ලබාගෙන ඇති අතර, එම ක්‍රියාව රට තුළ නීතිවිරෝධී වේ.

අපරාධ සහ නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම

උගන්ඩාවේ, මිත්‍ර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී හමුදා උගන්ඩා රජයට විරුද්ධ ප්‍රචණ්ඩ කැරලිකාර හමුදාවක් ලෙස සැලකේ. මෙම කැරලිකරුවන් උගන්ඩා මහජන ආරක්ෂක බලකායේ සතුරෙකු වන අතර ඔවුන් අල්-ෂබාබ්ගේ අනුබද්ධිත සංවිධානයක් ලෙස සැලකේ.

සංචාරක කර්මාන්තය

උගන්ඩාවේ ර්වෙන්සෝරි කඳු

වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකය 2019 උගන්ඩාවේ සිතියම.

උගන්ඩාවේ සංචාරක ව්‍යාපාරය උගන්ඩාවේ භූ දර්ශනය සහ වන ජීවීන් කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇත. එය 2012-13 මූල්‍ය වර්ෂයේදී උගන්ඩාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට උගන්ඩාවේ සිලිං ට්‍රිලියන 4.9ක් (2013 අගෝස්තු වන විට ඩොලර් බිලියන 1.88ක් හෝ යුරෝ බිලියන 1.4ක්) දායක කරමින් රැකියා, ආයෝජන සහ විදේශ විනිමය සඳහා ප්‍රධාන ධාවකයකි. උගන්ඩාවේ සංචාරක ව්‍යාපාරයට අදාළ තොරතුරු පවත්වාගෙන යාමේ වගකීම උගන්ඩා සංචාරක මණ්ඩලය සතු වේ. ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන සහ ක්‍රීඩා රක්ෂිත හරහා ඡායාරූප සෆාරි ය. අනෙකුත් ආකර්ෂණ ස්ථාන අතර බ්වින්ඩි ඉම්පෙනෙට්‍රබල් ජාතික උද්‍යානය (BINP) සහ ම්ගහිංග ගෝරිල්ලා ජාතික වනෝද්‍යානය (MGNP) හි දක්නට ලැබෙන කඳු ගෝරිල්ලන්, අප්‍රිකාවේ පැරණිතම සංස්කෘතික රාජධානියක් ඇති උගන්ඩාවේ බොහෝ සංස්කෘතික ස්ථාන ඇත. උගන්ඩාව කුරුලු පාරාදීසයක් වන අතර, වාර්තා වී ඇති පක්ෂි විශේෂ 1073කට වඩා විශාල පක්ෂි ලැයිස්තුවක් ඇති අතර එය අප්‍රිකාවේ පක්ෂි විශේෂ අතර 4 වන ස්ථානයට සහ ජාත්‍යන්තරව 16 වන ස්ථානයට පත්ව ඇත. උගන්ඩාවේ සුදු තොප්පි සහිත රවෙන්සෝරි කඳුකරයේ සිට මහා රිෆ්ට් නිම්නය දක්වා භූ දර්ශන ඇත.

විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය

ජාතික විද්‍යාව, තාක්‍ෂණය සහ නවෝත්පාදන ප්‍රතිපත්තිය ආරම්භ වන්නේ 2009 සිටය. එහි ප්‍රධාන අරමුණ වන්නේ 'උගන්ඩාවේ සංවර්ධන අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා ස්වභාවික සම්පත් තිරසාර ලෙස භාවිතා කිරීම සහතික කරන විද්‍යාත්මක දැනුම, කුසලතා සහ තාක්ෂණයන් උත්පාදනය කිරීමට, මාරු කිරීමට සහ යෙදවීමට ජාතික හැකියාව ශක්තිමත් කිරීමයි.' උගන්ඩාවේ දැක්ම 2040 ට පෙර මෙම ප්‍රතිපත්තිය 2013 අප්‍රේල් මාසයේදී දියත් කරන ලද අතර එය 'උගන්ඩා සමාජය වසර 30ක් තුළ ගොවියෙකුගේ සිට නවීන සහ සමෘද්ධිමත් රටක් බවට පරිවර්තනය කිරීම' සඳහා කැබිනට් මණ්ඩලයේ වචන වලින් කියති. Uganda Vision 2040 පුද්ගලික අංශය ශක්තිමත් කිරීම, අධ්‍යාපනය සහ පුහුණුව වැඩිදියුණු කිරීම, යටිතල පහසුකම් සහ ඌන සංවර්ධිත සේවා සහ කෘෂිකාර්මික අංශ නවීකරණය කිරීම, කාර්මීකරණය පෝෂණය කිරීම සහ යහපාලනය ප්‍රවර්ධනය කිරීම ඇතුළු අනෙකුත් අරමුණු අතර දිවුරුම් දෙයි. ආර්ථික සංවර්ධනය සඳහා විභව ක්ෂේත්‍ර අතරට තෙල් හා ගෑස්, සංචාරක, ඛනිජ සහ තොරතුරු සහ සන්නිවේදන තාක්ෂණ (ICT) ඇතුළත් වේ.

උගන්ඩාව 2023 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ 121 වැනි ස්ථානයට පත් වූ අතර එය 2019 හි 102 වැනි ස්ථානයට වඩා පහත වැටුණි. පර්යේෂණ අරමුදල් 2008 සහ 2010 අතර දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 0.33% සිට 0.48% දක්වා ඉහළ ගියේය. එම කාලය තුළම, යුනෙස්කෝ සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනයට අනුව, පර්යේෂකයන් සංඛ්‍යාව 1 387 සිට 2 823 දක්වා දෙගුණයක් (ප්‍රධාන සංඛ්‍යාවෙන්) වැඩි විය. මෙය එම කාලය තුළ මිලියනයකට පර්යේෂකයන් 44 සිට 83 දක්වා පිම්මක් නියෝජනය කරයි. පර්යේෂකයන් හතර දෙනෙකුගෙන් එක් අයෙක් කාන්තාවක්. රජය විසින් ඇමෙරිකානු ඩොලර් 70ක් ආයෝජනය කළ කීරා නම් මෝටර් රථවල මූලාකෘතිය නිෂ්පාදනය කිරීමට උගන්ඩාවට හැකි වී ඇත.

ජනවිකාසය

උගන්ඩා දිස්ත්‍රික්කවල ජන ඝනත්වය

උගන්ඩාවේ ජනගහනය 1969 දී මිලියන 9.5 සිට 2014 දී මිලියන 34.9 දක්වා වර්ධනය විය. පසුගිය අන්තර් වාරණ කාලයට (සැප්තැම්බර් 2002) සාපේක්ෂව පසුගිය වසර 12 තුළ ජනගහනය මිලියන 10.6කින් වැඩි විය. උගන්ඩාවේ මධ්‍ය වයස අවුරුදු 15 ලොව අඩුම වයස වේ. උගන්ඩාව ලෝකයේ පස්වන ඉහළම සමස්ථ සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය ඇත, එක් කාන්තාවකට උපදින දරුවන් 5.97 (2014 ඇස්තමේන්තු).

1972 දී ඉඩි අමීන්ට උගන්ඩා-ආසියානුවන් (බොහෝ විට ඉන්දියානු සම්භවයක් ඇති) නෙරපා හැරීමට අවශ්‍ය වීමට පෙර උගන්ඩාවේ ඉන්දියානුවන් 80,000 ක් පමණ සිටි අතර, එමඟින් ජනගහනය 7,000 දක්වා අඩු විය. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ ඉන්දියානුවන් 1979 දී අමීන්ගේ නෙරපා හැරීමෙන් පසු නැවත උගන්ඩාවට පැමිණියහ. උගන්ඩාවේ ඉන්දියානුවන්ගෙන් සියයට 90 ක් පමණ කම්පාලා හි වාසය කරති.

UNHCR ට අනුව, උගන්ඩාව 2021 අගෝස්තු වන විට මිලියන 1.4කට අධික සරණාගතයින් සංඛ්‍යාවක් එහි භූමියේ සිටී. බොහෝමයක් පැමිණෙන්නේ අප්‍රිකානු මහා විල් කලාපයේ අසල්වැසි රටවලින්, විශේෂයෙන්ම දකුණු සුඩානය (සියයට 68.0) සහ කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය (24.6%). 2021 අගෝස්තු මාසයේදී තලිබාන් අත්පත් කර ගැනීමෙන් පසු උගන්ඩාවට ඇෆ්ගනිස්ථානයෙන් සරණාගතයින් කිහිප දෙනෙකු ලැබුණි.

භාෂා

උගන්ඩාවේ ජනවාර්ගික සිතියමක්

අප්‍රිකානු මහා විල් කලාපය පුරා බහුලව භාවිතා වන භාෂාවක් වන ස්වහීලී, 2005 දී රටේ දෙවන නිල ජාතික භාෂාව ලෙස අනුමත කරන ලදී. 2005 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කරන තෙක් ඉංග්‍රීසි එකම නිල භාෂාව විය. රටේ දකුණේ සහ නිරිත දිග ප්‍රදේශයේ බන්ටු කතා කරන ජනගහණයෙන් ස්වහීලී භාෂාවට ප්‍රසාදයක් නොතිබුණද, එය උතුරු ප්‍රදේශ වල වැදගත් භාෂා භාෂාවකි. එය පොලිසියේ සහ හමුදාවේ ද බහුලව භාවිතා වන අතර, එය යටත් විජිත සමයේ උතුරේ වැසියන් ආරක්ෂක හමුදාවන්ට අසමානුපාතික ලෙස බඳවා ගැනීමේ ඓතිහාසික ප්‍රතිඵලයක් විය හැකිය. ස්වහීලී භාෂාවේ තත්ත්වය මෙලෙස බලයේ සිටින දේශපාලන කණ්ඩායම සමඟ වෙනස් වී ඇත. නිදසුනක් වශයෙන්, වයඹ දෙසින් පැමිණි ඉඩි අමීන් ස්වහීලී භාෂාව ජාතික භාෂාව ලෙස ප්‍රකාශ කළේය.

ආගම්

ශාන්ත මරියා ආසන දෙව්මැදුර රුබාගා, කම්පාලාහි රෝමානු කතෝලික අගරදගුරු පදවියේ මව් ආසන දෙව්මැදුර වේ.

රෝමානු කතෝලික පල්ලියට වැඩිම අනුගාමිකයින් සංඛ්‍යාවක් සිටියහ (2002 හි 41.6% සිට 39.3% දක්වා අඩු විය), පසුව උගන්ඩාවේ ඇංග්ලිකන් පල්ලිය (32% සිට 35.9% දක්වා අඩු විය). එවැන්ජලිකල්/පෙන්තකොස්ත/බෝන්-අගේන් යන කාණ්ඩයේ වැඩිම වර්ධනයක් පෙන්නුම් කර ඇති අතර, 2002 දී 4.7% සිට 2018 දී 11.1% දක්වා ඉහළ ගියේය. ඇඩ්වෙන්ටිස්ට් සහ අනෙකුත් ප්‍රොතෙස්තන්ත පල්ලි ඉතිරි කිතුනුවන්ගෙන් වැඩි ප්‍රමාණයකට හිමිකම් කියන නමුත්, කුඩා නැගෙනහිර ඕතඩොක්ස් ප්‍රජාවක් ද විය. උගන්ඩාවේ මීළඟට වැඩියෙන්ම වාර්තා වූ ආගම ඉස්ලාමය වන අතර, මුස්ලිම්වරුන් ජනගහනයෙන් 14%ක් නියෝජනය කරයි, එය 2002 දී 12.1% සිට වැඩි විය.

2014 සංගණනයට අනුව ජනගහනයේ ඉතිරි කොටස සම්ප්‍රදායික ආගම් (2002 දී 1% සිට 0.1% දක්වා පහත වැටී), වෙනත් ආගම් (1.4%) හෝ ආගමික සම්බන්ධයක් නොතිබුණි (0.2%).

විශාලතම නගර

e උගන්ඩා හි විශාලතම නාගරිකයන් 2016, National Population and Housing Census 2014 – Main Report, p. 11
ස්ථානය		දිස්ත්‍රික්කය	ජනගහණය
1			1,507,114
2			365,857
3			317,428
4			282,664
5			195,160
6			162,744
7			149,802
8			114,163
9			103,293
10			101,557

සංස්කෘතිය

උතුරු උගන්ඩාවේ සංස්කෘතික උත්සව

බටහිර උගන්ඩාවේ ර්වෙන්සෝරි හි කාන්තාවක්

ප්‍රජාවන් විශාල සංඛ්‍යාවක් නිසා උගන්ඩාව තුළ සංස්කෘතිය විවිධ වේ. ඉඩි අමීන්ගේ පාලන සමයේදී නෙරපා හරින ලද බොහෝ ආසියානුවන් (බොහෝ විට ඉන්දියාවේ සිට) උගන්ඩාවට ආපසු පැමිණ ඇත.

මාධ්‍ය

උගන්ඩාවේ දේශීය හා ගෝලීය වශයෙන් විකාශනය කරන මාධ්‍ය ආයතන ගණනාවක් ඇත. ඔවුන් ප්‍රවෘත්ති, සඟරා, ක්‍රීඩා, ව්‍යාපාර සහ විනෝදාස්වාදය ආවරණය කරයි.

ජනප්‍රිය උගන්ඩා පුවත්පත්වලට ඇතුළත් වන්නේ:

• New Vision
• Daily Monitor
• Bukedde
• The Observer
• East African Business Week
• Red Pepper

උගන්ඩාවේ වඩාත් ජනප්‍රිය රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථානවලට ඇතුළත් වන්නේ:

• Uganda Broadcasting Corporation (UBC)
• NTV
• NBS Television
• Sanyuka TV
• Baba TV
• Top TV
• Spark TV

සියලුම මාධ්‍ය උගන්ඩා සන්නිවේදන කොමිෂන් සභාව (UCC) යටතේ පාලනය සහ නියාමනය කරනු ලැබේ.

ක්‍රීඩා

පාපන්දු යනු උගන්ඩාවේ ජාතික ක්‍රීඩාවයි. උගන්ඩා ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම, "ද ක්රේන්ස්" යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ උගන්ඩා පාපන්දු සංගම් සම්මේලනය විසිනි. ඔවුන් කිසිදා FIFA ලෝක කුසලාන අවසන් වටයේ තරග සදහා සුදුසුකම් ලබා නැත. 1978 අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ කුසලානයේ ඔවුන්ගේ හොඳම නිමා කිරීම දෙවැනි විය. සමාජ ශාලා අතරින් SC Villa වඩාත්ම සාර්ථක වූ අතර ජාතික ලීගය 16 වතාවක් ජයග්‍රහණය කර 1991 අප්‍රිකානු කුසලාන ශූරයන්ගේ සමාජ කුසලානයේ අවසන් මහා තරගයට පිවිසි අතර, එය ද ජයග්‍රහණය කළේය. 1972 දී Simba SC. KCCA ජාතික ලීග් ජයග්‍රහණ 13 ක් සමඟින් දෙවන ස්ථානයේ සිටී.

2020 වන විට, ඔලිම්පික් උළෙලේදී උගන්ඩාව රන් පදක්කම් දෙකක්, රිදී පදක්කම් තුනක් සහ ලෝකඩ පදක්කම් දෙකක් දිනා ඇත. ඉන් හතරක් බොක්සිං සහ තුනක් මලල ක්‍රීඩා වලින් සමන්විත විය. පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ක්‍රීඩා උළෙලේදී උගන්ඩාව රන් පදක්කම් 13ක් සහ බොක්සිං සහ මලල ක්‍රීඩාවලින් සමස්ත පදක්කම් 49ක් ලබාගෙන ඇත.

උගන්ඩා ජාතික බොක්සිං කණ්ඩායම The Bombers ලෙස හැඳින්වේ. ඔවුන් 1968 සිට 1980 දක්වා ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී පදක්කම් හතරක් දිනා ඇති අතර 1974 ලෝක ආධුනික බොක්සිං ශූරතාවලියේ පදක්කම් දෙකක් ද දිනා ඇත. කැපී පෙනෙන බොක්සිං ක්‍රීඩකයින් වන්නේ කොර්නේලියස් බෝසා-එඩ්වර්ඩ්ස්, ජස්ටින් ජුකෝ, අයුබ් කළුලේ, ජෝන් මුගාබි, එරිදාඩි මුක්වංග, ජෝසප් නසුබුගා, කසිම් ඕමා, සෑම් රුකුන්ඩෝ සහ ලියෝ ර්වාබ්වෝගෝ ය.

මලල ක්‍රීඩාවේදී ජෝන් අකී-බුවා උගන්ඩාවට පළමු ඔලිම්පික් රන් පදක්කම දිනා දුන්නේය. 1972 මියුනිච් හි පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ඔහු මීටර් 400 කඩුලු මතින් දිවීමේ තරගය තත්පර 47.82 ක ලෝක වාර්තාවක් සමඟින් ජයග්‍රහණය කළේය. මීටර් 400 ධාවකයා ඩේවිස් කමෝගා 1996 ඇට්ලන්ටා ඔලිම්පික් උළෙලේදී ලෝකඩ පදක්කම සහ 1997 ලෝක ශූරතාවලියේදී රිදී පදක්කම දිනා ගත්තේය. ඩොර්කස් ඉන්සිකුරු 2005 ලෝක ශූරතාවලියේ සහ 2006 පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ක්‍රීඩා උළෙලේදී මීටර් 3000 බාධක දිවීමේ ඉසව්ව ජයග්‍රහණය කළේය.

ස්ටීවන් කිප්‍රොටිච් 2012 වසරේ ලන්ඩනයේ පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේ සහ 2013 ලෝක ශූරතා තරඟාවලියේ මැරතන් තරඟය ජයග්‍රහණය කර ඇති අතර 2015 ටෝකියෝ මැරතන් තරඟයේදී දෙවන ස්ථානයට පත් විය. ජෝෂුආ චෙප්ටෙගි ලෝක ශූරතා, ලෝක මලල ක්‍රීඩා රට හරහා දිවීමේ ශූරතා සහ පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ක්‍රීඩා තරඟවලදී කිලෝමීටර 10 ධාවන තරඟ ජයගෙන ඇති අතර කිලෝමීටර 5 සහ 15 ලෝක වාර්තා පිහිටුවා ඇත. හලිමා නකායි 2019 ලෝක ශූරතාවලියේ මීටර් 800 ධාවන තරඟය ජය ගත්තාය.

ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාවේදී, උගන්ඩාව 1975 ක්‍රිකට් ලෝක කුසලානයට සුදුසුකම් ලැබූ නැගෙනහිර අප්‍රිකානු කණ්ඩායමේ කොටසක් විය. මෑතකදී උගන්ඩා ජාතික ක්‍රිකට් කණ්ඩායම 2024 ICC වි20 ලෝක කුසලානයට සුදුසුකම් ලබා ගත්තේය.

රටේ වැඩි වැඩියෙන් සාර්ථක ජාතික පැසිපන්දු කණ්ඩායමක් ඇත. එය "The Silverbacks," යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හඳුන්වනු ලබන අතර 2015 FIBA ​​අප්‍රිකානු ශූරතාවලියේදී එය ආරම්භ විය.

2011 ජූලි මාසයේදී උගන්ඩාවේ කම්පාලා, සෞදි අරාබි බේස්බෝල් කණ්ඩායම වන ධරන් එල්එල් පරදවමින් ප්‍රථම වරට පෙන්සිල්වේනියාවේ විලියම්ස්පෝර්ට් හි පැවති 2011 ලිට්ල් ලීග් ලෝක තරඟාවලියට සුදුසුකම් ලබා ගත් නමුත් වීසා සංකූලතා තරඟාවලියට පැමිණීමට බාධාවක් විය. උගන්ඩාවේ ලිට්ල් ලීග් කණ්ඩායම් 2012 ලිට්ල් ලීග් වර්ල්ඩ් සීරීස් සඳහා සුදුසුකම් ලබා සහභාගී විය.

සිනමාව

උගන්ඩා සිනමා කර්මාන්තය සාපේක්ෂව තරුණයි. එය වේගයෙන් සංවර්ධනය වෙමින් පවතී, නමුත් තවමත් අභියෝග රාශියකට මුහුණ දෙයි. අමාකුල, පර්ල් ජාත්‍යන්තර චිත්‍රපට උළෙල, මයිෂා අප්‍රිකානු චිත්‍රපට උළෙල සහ මාන්‍යා මානව හිමිකම් උළෙල වැනි චිත්‍රපට උළෙලවල් බහුල වීම තුළ කර්මාන්තයට සහයෝගය ලැබී ඇත. කෙසේ වෙතත්, චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයින් හොලිවුඩයේ විශාල අයවැය චිත්‍රපට වලට අමතරව නයිජීරියාව සහ දකුණු අප්‍රිකාව වැනි මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවල තරඟකාරී වෙළඳපලවලට එරෙහිව අරගල කරයි.

2005 දී හජ්ජි අෂ්රෆ් සෙම්වෝගෙරේරේ විසින් අධ්‍යක්ෂණය කරන ලද සහ රචනා කරන ලද Feelings Struggle යනු උගන්ඩා ජාතිකයන් විසින් පමණක් නිෂ්පාදනය කරන ලද ප්‍රසිද්ධියේ පිළිගත් පළමු චිත්‍රපටයයි. මෙය උගන්ඩාවේ චිත්‍රපටයේ නැඟීමේ වසර සනිටුහන් කරයි, බොහෝ උද්යෝගිමත් අය විවිධ හැකියාවන්ගෙන් යුත් සිනමාකරුවන් ලෙස වර්ගීකරණය කිරීමට ආඩම්බර වූ කාලයකි.

දේශීය සිනමා කර්මාන්තය සිනමාකරුවන් දෙවර්ගයක් අතර ධ්‍රැවීකරණය වී ඇත. පළමුවැන්න නම් නොලිවුඩ් වීඩියෝ චිත්‍රපට යුගයේ ගරිල්ලා ප්‍රවේශය චිත්‍රපට සෑදීම සඳහා භාවිතා කරන චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයින්, සති දෙකකින් පමණ පින්තූරයක් ඉවත් කර එය තාවකාලික වීඩියෝ ශාලා වල ප්‍රදර්ශනය කරයි. දෙවැන්න චිත්‍රපට සෞන්දර්යය ඇති චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයාය, නමුත් සීමිත අරමුදල් සමඟ පරිත්‍යාගශීලීන්ගේ මුදල් සඳහා තරඟකාරී පොරබැදීම මත යැපීමට සිදුවේ.

උගන්ඩාවේ සිනමාව විකාශනය වෙමින් පවතින නමුත් එය තවමත් විශාල අභියෝගවලට මුහුණ දෙයි. රංගනය සහ සංස්කරණ කුසලතා පිරිපහදු කිරීම වැනි තාක්ෂණික ගැටළු සමඟ අරමුදල් සැපයීම සහ රජයේ ආධාර සහ ආයෝජන නොමැතිකම පිළිබඳ ගැටළු තිබේ. චිත්‍රපට සඳහා වෙන් වූ පාසල් රට තුළ නොමැත, බැංකු චිත්‍රපට ව්‍යාපාර සඳහා ණය ලබා නොදෙන අතර චිත්‍රපට බෙදාහැරීම සහ අලෙවි කිරීම දුර්වල මට්ටමක පවතී.

උගන්ඩා සන්නිවේදන කොමිෂන් සභාව (UCC) 2014 සිට රෙගුලාසි සකස් කරමින් සිටින අතර එමඟින් උගන්ඩා රූපවාහිනියට උගන්ඩාවේ අන්තර්ගතය සියයට 70ක් විකාශනය කළ යුතු අතර එයින් සියයට 40ක් ස්වාධීන නිෂ්පාදන විය යුතුය. උගන්ඩාවේ චිත්‍රපටය සහ UCC රෙගුලාසි ප්‍රධාන ධාරාවේ රූපවාහිනිය සඳහා උගන්ඩාවේ නිෂ්පාදනවලට අනුග්‍රහය දැක්වීමත් සමඟ උගන්ඩා චිත්‍රපටය නුදුරු අනාගතයේ දී වඩාත් ප්‍රමුඛ හා සාර්ථක වනු ඇත.

සටහන්

1. Article 4(a) of the Constitution requires the state to promote public awareness through translating it into Ugandan languages and disseminating it as widely as possible
2. Yuganda in

යොමු කිරීම්

1. "Uganda Constitution" (PDF). The State House of Uganda. 12 March 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් (PDF). සම්ප්‍රවේශය 9 March 2022.
2. (PDF). Uganda Law Reform Commission. 20 June 2023 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2023.
3. (PDF). Uganda Law Reform Commission. 18 June 2023 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2023.
4. (PDF). 20 June 2023 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2023.
5. . Uganda Law Reform Commission. 20 March 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2023.
6. "Uganda". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2023.
7. "Census 2014 Final Results" (PDF). 12 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් (PDF). සම්ප්‍රවේශය 17 April 2018.
8. "Uganda". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2023.
9. "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Uganda)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2023. 30 October 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 14 October 2023.
10. "Gini index (World Bank estimate)". World Bank. 18 January 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 14 July 2021.
11. "Human Development Report 2023/24" (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 13 March 2024. 19 March 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 22 March 2023.
12. "How this African kingdom performed its first cesarean section in 1879". Face2Face Africa. 3 June 2018. 7 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 29 March 2021.
13. Dunn, Peter M. (1 May 1999). "Robert Felkin MD (1853–1926) and Caesarean delivery in Central Africa (1879)". Archives of Disease in Childhood - Fetal and Neonatal Edition (ඉංග්‍රීසි බසින්). 80 (3): F250–F251. doi:10.1136/fn.80.3.F250.  1359-2998. PMC 1720922. PMID 10212095.
14. Schoenbrun, David L. (1993). "We Are What We Eat: Ancient Agriculture between the Great Lakes". The Journal of African History. 34 (1): 1–31. doi:10.1017/S0021853700032989.  183030.  162660041. 28 March 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 28 February 2022.
15. Mwakikagile, Godfrey (2009). Ethnicity and National Identity in Uganda: The Land and Its People. New Africa Press. p. 87. ISBN . 17 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 22 November 2020.
16. Mwambutsya, Ndebesa (June 1990 – January 1991). . Eastern Africa Social Science Research Review. 6 (2, 7 no. 1): 78–95. 31 January 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
17. . 10 December 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 December 2006., bunyoro-kitara.com.
18. "The Uganda journal". ufdc.ufl.edu (ඉංග්‍රීසි බසින්). 17 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 1 January 2021.
19. "The Uganda journal". ufdc.ufl.edu (ඉංග්‍රීසි බසින්). 17 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2 January 2021.
20. Baker, Samuel White (1879). Ismailia; a narrative of the expedition to Central Africa for the suppression of the slave trade, organized by Ismail, Khedive of Egypt. Robarts - University of Toronto. London, Macmillan.
21. Stanley, H. M., 1899, Through the Dark Continent, London: G. Newnes, ISBN
22. "Background Note: Uganda". Bureau of African Affairs, United States Department of State. November 2008. 28 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 21 January 2017.
23. Pulford, Cedric (2011). Two Kingdoms of Uganda: Snakes and Ladders in the Scramble for Africa. Daventry: Ituri Publications.
24. Beachey, R. W. (1962). "The Arms Trade in East Africa in the Late Nineteenth Century". The Journal of African History. 3 (3): 451. doi:10.1017/s0021853700003352.  162601116.
25. Mamdani, Mahmood (1984). "Nationality Question in a Neo-Colony: A Historical Perspective". Economic and Political Weekly. 19 (27): 1046–1054.  0012-9976.  4373383. 31 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 31 March 2023.
26. J. H. Kennaway (6 February 1893). "House of Commons: Address In Answer To Her Majesty's Most Gracious Speech – Adjourned Debate". Commons and Lords Hansard. 28 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 17 January 2017.
27. Gordon Martel, "Cabinet politics and African partition: The Uganda debate reconsidered." Journal of Imperial and Commonwealth History 13.1 (1984): 5-24.
28. Griffiths, Tudor (2001). "Bishop Alfred Tucker and the Establishment of a British Protectorate in Uganda 1890-94". Journal of Religion in Africa. 31 (1): 92–114. doi:10.1163/157006601X00040.  0022-4200. 28 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2 January 2021.
29. Steinhart, Edward I. (1973). "Royal Clientage and the Beginnings of Colonial Modernization in Toro, 1891-1900". The International Journal of African Historical Studies. 6 (2): 265–285. doi:10.2307/216778.  0361-7882.  216778. 25 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2 January 2021.
30. "A Thousand Years of Bunyoro-Kitara Kingdom - The People and the Rulers (Fountain Publishers, 1994, 153 p.): Appendix III: The Bunyoro Agreement 1955". www.nzdl.org. 2 February 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2 January 2021.
31. joz, Jaynnielaw (22 March 2015). "The Wars of Religion 1888-1892". DISCOVER UGANDA, TOUR UGANDA, VOLUNTEER UGANDA & SERVE UGANDA (ඉංග්‍රීසි බසින්). 29 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2 January 2021.
32. Dietz, A. J.; Studiecentrum, Afrika (2017). "Uganda Protectorate 1895-1902". African Postal Heritage (APH) papers. 31 March 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2 January 2021.
33. Evans, Ruth (24 May 2000). "Kenya's Asian heritage on display". BBC. 28 September 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 18 January 2017.
34. Chao (26 ඔක්තෝබර් 2014). . . 22 අප්‍රේල් 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 ජනවාරි 2017.
35. West, Stewart (February 2012). (PDF). The Ferguson Centre for African and Asian Studies, Working Paper No. 03. pp. 3–4. 30 September 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
36. Fèvre, E. M.; Coleman, P. G.; Welburn, S. C.; Maudlin, I. (April 2004). "Reanalyzing the 1900–1920 Sleeping Sickness Epidemic in Uganda". Emerging Infectious Diseases. US: Centers for Disease Control and Prevention. 10 (4): 567–573. doi:10.3201/eid1004.020626. PMID 15200843.
37. . 20 February 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 April 2010. (Website of the Parliament of Uganda)
38. "Buganda Kingdom: The Uganda Crisis, 1966". Buganda.com. 24 March 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 3 May 2010.
39. Lee, J. M. (January 1964). "Uganda's first year of Independence". The Political Quarterly. 35 (1): 35–45. doi:10.1111/j.1467-923X.1964.tb01966.x.
40. Young, Crawford (1979). The politics of cultural pluralism. Madison: University of Wisconsin Press. pp. 248–250. ISBN .
41. Mutibwa, Phares (1992). Uganda since independence, a story of unfulfilled hopes. London: Hurst. ISBN .
42. Kasozi, A. B. K. (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. Montreal: McGill-Queens's University Press. ISBN .
43. Bade, Albert (1996). Benedicto Kiwanuka : the man and his politics. Kampala: Fountain Publ. ISBN .
44. Ciment, James (2006). Encyclopedia of conflicts since World War II (2nd ed.). London: Routledge. p. 311. ISBN .
45. Kasozi (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. p. 63.
46. Kasozi (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. McGill-Queen's Press - MQUP. p. 71. ISBN . 17 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 5 May 2020.
47. Kasozi (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. p. 70.
48. Lamwaka, Caroline (2016). The Raging Storm: A Reporter's Inside Account of the Northern Uganda War, 1986–2005. Kampala: Fountain Publishers. ISBN .
49. Otunnu, Ogenga (2016). Crisis of Legitimacy and Political Violence in Uganda, 1890 to 1979. London: Palgrave Macmillan. ISBN .
50. Kasozi (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. p. 83.
51. Allen, Tim; Vlassenroot, Koen (2010). The Lord's Resistance Army: myth and reality. London: Zed. ISBN .
52. Somerville, Keith (2017). Ivory: Power and Poaching in Africa. London: Hurst. ISBN .
53. Kasozi (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. p. 64.
54. Kasozi (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. p. 85.
55. "A Country Study: Uganda" 27 ජූනි 2015 at the Wayback Machine, Library of Congress Country Studies
56. Keatley, Patrick (18 August 2003). "Obituary: Idi Amin". The Guardian. 27 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 18 March 2008.
57. "UK Indians taking care of business" 19 ජනවාරි 2018 at the Wayback Machine, The Age (8 March 2006). Retrieved 24 March 2013.
58. "1976: Israelis rescue Entebbe hostages". BBC News. 4 July 1976. 23 October 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 27 December 2012.
59. "Court orders Uganda to pay Congo damages 2 ජනවාරි 2021 at the Wayback Machine". The Guardian. 20 December 2005
60. Reid 2017, පිටු අංකය: 75.
61. "'New-Breed' Leadership, Conflict, and Reconstruction in the Great Lakes Region of Africa: A Sociopolitical Biography of Uganda's Yoweri Kaguta Museveni, Joseph Oloka-Onyango," Africa Today – Volume 50, Number 3, Spring 2004, p. 29
62. "No End to LRA Killings and Abductions". Human Rights Watch. 23 May 2011. 28 July 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 4 December 2016.
63. "Uganda term-limits bill grandfathers Museveni". The Washington Times. 27 February 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 5 May 2020.
64. "Uganda 2011 Elections" (PDF). European Union Election Observation Mission. 20 February 2011. 3 April 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් (PDF). සම්ප්‍රවේශය 18 October 2011.
65. Roberts, Scott (13 November 2012) Hacktivists target Ugandan lawmakers over anti-gay bill 15 නොවැම්බර් 2012 at the Wayback Machine. pinknews.co.uk
66. Roberts, Scott (14 November 2012) Pressure on Uganda builds over anti-gay law 15 නොවැම්බර් 2012 at the Wayback Machine. pinknews.co.uk
67. Article 19. (2013). Uganda: Public Order Management Bill 16 ඔක්තෝබර් 2017 at the Wayback Machine.
68. Masereka, Alex. (2013). M7 Okays Public Order Bill 23 ඔක්තෝබර් 2013 at the Wayback Machine. Red Pepper.
69. United States Department of State (Bureau of Democracy, Human Rights and Labor). (2012). Uganda 2012 Human Rights Report 26 මාර්තු 2017 at the Wayback Machine.
70. Natabaalo, Grace. (2013). Ugandan Police Shutdown Papers Over 'Plot'. Al Jazeera.
71. . freedomhouse.org. 30 January 2019. 29 September 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 May 2019.
72. "Uganda election: Bobi Wine challenges result in court | DW | 01.02.2021". Deutsche Welle. 1 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 12 March 2021.
73. "Uganda elections 2021: Museveni takes lead as Bobi Wine cries foul". BBC News. 16 January 2021. 10 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 12 March 2021.
74. Independent, The (9 January 2021). "Presidential candidate John Katumba publishes his memoir". The Independent Uganda. 1 July 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 12 April 2022.
75. "Uganda Population (2023) - Worldometer". www.worldometers.info (ඉංග්‍රීසි බසින්). 17 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2023-03-11.
76. Britannica Book of the Year 2014 (ඉංග්‍රීසි බසින්). Encyclopedia Britannica, Inc. 1 March 2014. p. 745. ISBN . 27 February 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2 December 2021.
77. Parliament of the Republic of Uganda (26 September 2005). "Constitutional Amendment Act 2005". Parliament.go.ug. Republic of Uganda. 26 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 28 August 2020. §I.3:6.(2): Swahili shall be the second official language in Uganda to be used in such circumstances as Parliament may by law prescribe.
78. "Maps". Data Basin. 6 September 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 14 September 2015.
79. උගන්ඩාව at the Encyclopædia Britannica
80. "World Heritage List". 14 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 4 June 2013.
81. Watching Wildlife: East Africa, Kenya, Tanzania, Uganda, Rwanda. Lonely Planet. 2009.
82. Nakintu, Justine; Albrecht, Christian; Müller, Christina M.; Kagoro-Rugunda, Grace; Andama, Morgan; Olet, Eunice A.; Lejju, Julius B.; Gemeinholzer, Birgit (2020). "Exploring the genetic diversity of jackfruit (Artocarpus heterophyllus Lam.) grown in Uganda based on SSR markers". Genetic Resources and Crop Evolution. 67 (3): 605–619. doi:10.1007/s10722-019-00830-5.  201983253. 13 January 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 13 January 2023.
83. Grantham, H. S.; et al. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity - Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. :2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3.  2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
84. "About Uganda | State House Uganda". www.statehouse.go.ug. 18 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 19 June 2022.
85. . igad.int (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 26 March 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 December 2020.
86. "Member States". OIC. 1 November 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 1 November 2020.
87. . Monitor.co.ug. 29 November 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 May 2015.
88. "Corruption Perceptions Index 2016". Transparency International. 19 April 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 17 April 2017.
89. "Workbook: WGI-9-23-16". dataviz.worldbank.org. 18 April 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 18 April 2017.
90. United States Department of State (Bureau of Democracy, Human Rights and Labor). (2012). Uganda 2012 Human Rights Report 26 මාර්තු 2017 at the Wayback Machine.
91. . Uganda News.Net. 11 October 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 June 2014.
92. Human Rights Watch. (2013). Letting the Big Fish Swim 7 ජූලි 2015 at the Wayback Machine.
93. . Business Anti-Corruption Portal. 14 September 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 March 2014.
94. Biryabarema, Elias. (2012). "Ugandan Lawmakers Pass Oil Bill, Worry About Corruption" 24 සැප්තැම්බර් 2015 at the Wayback Machine. Thomson Reuters
95. Global Witness (2 March 2012). "UGANDA'S OIL LAWS: GLOBAL WITNESS ANALYSIS" 29 ඔක්තෝබර් 2013 at the Wayback Machine, accessed 21 January 2016
96. The International Center for Not-For-Profit Law. (2012). NGO Law Monitor: Uganda 29 ඔක්තෝබර් 2013 at the Wayback Machine.
97. . 10 February 2009. 25 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 July 2009.
98. "Uganda: Respect Opposition Right to Campaign" 29 සැප්තැම්බර් 2007 at the Wayback Machine, , 19 December 2005
99. . UNHCR (3 October 2011). Retrieved 24 March 2013.
100. . U.S. Committee for Refugees and Immigrants. 19 June 2008. 26 February 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
101. Human Rights Watch. (2013). World Report 2013 (Uganda) 1 ජූලි 2016 at the Wayback Machine.
102. . 11 March 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 January 2011., Amnesty International Report 2007 Uganda.
103. "Ugandan paper calls for gay people to be hanged" 11 අගෝස්තු 2020 at the Wayback Machine, Xan Rice, The Guardian, 21 October 2010.
104. "Ugandan gay rights activist: 'I have to watch my back more than ever'" 4 දෙසැම්බර් 2014 at the Wayback Machine, 5 November 2010.
105. "Uganda: Stop homophobic campaign launched by Rolling Stone tabloid" 1 ජනවාරි 2011 at the Wayback Machine, 14 October 2010, .
106. "Uganda Newspaper Published Names/Photos of LGBT Activists and HRDs – Cover Says 'Hang Them'" 1 පෙබරවාරි 2011 at the Wayback Machine, .
107. Akam, Simon (22 October 2010), "Outcry as Ugandan paper names 'top homosexuals'" 27 සැප්තැම්බර් 2020 at the Wayback Machine, .
108. "Uganda gay rights activist David Kato killed" 6 ඔක්තෝබර් 2021 at the Wayback Machine, 27 January 2011, BBC News.
109. (September 2010). . Harper's Magazine. 321 (1, 924): 36–48. 6 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 January 2011.
110. Brocklebank, Christopher (15 August 2012). Anonymous hack into Ugandan government websites in protest at their anti-LGBT policies 24 ඔක්තෝබර් 2012 at the Wayback Machine. Pinknews.co.uk.
111. "Uganda's anti-gay law prompts World Bank to postpone $90mn loan" 29 ඔක්තෝබර් 2014 at the Wayback Machine, Uganda News.Net, 28 February 2014.
112. "Uganda anti-gay law challenged in court". The Guardian. AFP. 31 July 2014. 31 July 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 1 August 2014.
113. "Uganda court annuls anti-gay law". BBC News. 1 August 2014. 9 September 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 1 August 2014.
114. "Uganda constitutional court annuls new anti-gay law". Times LIVE. AFP. 1 August 2014. 9 September 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 1 August 2014.
115. Bariyo, Nicholas (13 August 2014). "Uganda's Attorney General Won't Appeal Ruling on Antigay Law". The Wall Street Journal. 27 June 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 12 March 2017.
116. McKenzie, David (11 August 2019). "Progress for gay rights in Africa still isn't inevitable". CNN. 29 September 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 29 September 2019.
117. Nicholls, Larry Madowo,Catherine (2023-03-21). "Uganda parliament passes bill criminalizing identifying as LGBTQ, imposes death penalty for some offenses". CNN (ඉංග්‍රීසි බසින්). 22 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2023-03-22.{{}}: CS1 maint: multiple names: authors list ()
118. Atuhaire, Patience (2023-03-21). "Uganda Anti-Homosexuality bill: Life in prison for saying you're gay". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 22 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2023-03-22.
119. Okiror, Samuel (2023-03-01). "Uganda MPs revive hardline anti-LGBTQ bill, calling homosexuality a 'cancer'". The Guardian (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්).  0261-3077. 17 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2023-03-11.
120. AfricaNews, Rédaction (2023-03-09). "Uganda presents anti-gay bill in parliament with tough new penalties". Africanews (ඉංග්‍රීසි බසින්). 11 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2023-03-11.
121. "Anti-gay law will be passed at whatever cost, says Speaker". Monitor (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-03-08. 16 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2023-03-16.
122. Jerving, Sara (2023-04-22). "Uganda's "anti-homosexuality" bill already affecting care". The Lancet. 401 (10385): 1327–1328. doi:10.1016/s0140-6736(23)00814-0.  0140-6736. PMID 37088085.
123. ; (2023-03-23). "Press Briefing by Press Secretary Karine Jean-Pierre and NSC Coordinator for Strategic Communications John Kirby". The White House (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 24 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2023-03-24.
124. Atuhaire, Patience (2023-03-21). "Uganda Anti-Homosexuality bill: Life in prison for saying you're gay". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 22 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2023-03-24.
125. Robertson, Dylan (March 23, 2023). "Trudeau mulls response to 'appalling and abhorrent' Uganda LGBTQ death-penalty bill". (කැනේඩියානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 17 May 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය March 24, 2023.
126. Staff (March 23, 2023). "Germany condemns Uganda's new 'draconian' anti-gay law". (ඉංග්‍රීසි බසින්). 24 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය March 24, 2023.
127. "UG – Uganda". . ISO. 23 November 2017. 17 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 1 December 2017.
128. (PDF). . 1 July 2017. 2 December 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 December 2017.
129. Public Accountability: Explaining Variation Across Local Governments in Uganda (MPhil thesis). . 2013. p. 4. 2 December 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 1 December 2017.
130. Uganda Local Government Association 10 මැයි 2013 at the Wayback Machine. Ulga.org. Retrieved on 19 July 2013.
131. Tumushabe, Alfred (22 September 2012) Ankole monarchists' two decade battle for restoration of kingdom 23 සැප්තැම්බර් 2012 at the Wayback Machine. monitor.co.ug.
132. "A rough guide to the country's kingdoms". 11 September 2009. 5 December 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 30 November 2014.
133. (PDF). Bank of Uganda. 2000. 12 October 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2017.
134. (PDF). Research and Policy Directorate, . p. 9. 18 January 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2017.
135. "Monetary Policy Report" (PDF). Bank of Uganda. August 2016. 18 January 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් (PDF). සම්ප්‍රවේශය 17 January 2017.
136. Uganda's oil rush: Derricks in the darkness 27 පෙබරවාරි 2023 at the Wayback Machine. Economist.com (6 August 2009). Retrieved 24 March 2013.
137. (PDF). World Bank. 13 නොවැම්බර් 2009. 23 දෙසැම්බර් 2009 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
138. W. D. Ogilvie: Interview with David Hines in 1999; obituary of David Hines in London Daily Telegraph, 8 April 2000.
139. "Buganda: Uganda's 1,000-year-old kingdom". www.aa.com.tr. 11 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 2023-03-11.
140. Central Intelligence Agency (2009). "Uganda". The World Factbook. 13 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 23 January 2010.
141. "Economic Policy and Debt – Heavily Indebted Poor Countries (39 countries)".^[]
142. . ODI. 17 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 May 2011.
143. . Use.or.ug. 31 දෙසැම්බර් 2001. 23 අප්‍රේල් 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 ජූනි 2012.
144. Kaujju, Peter (June 2008). "Capital markets eye pension reform 11 මැයි 2011 at the Wayback Machine". The New Vision. Retrieved 9 February 2009.
145. Rutaagi, Edgar (2009). "Uganda Moving Towards Pension Reforms 7 ජූලි 2011 at the Wayback Machine". The African Executive. Retrieved 9 February 2009.
146. Mbunga, Paskal. "Tanzania And Uganda Agree To Speed Up Railway Project". Businessdailyafrica.com8 November 2011. 4 April 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 27 June 2012.
147. . World Bank. 5 ජනවාරි 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 ජනවාරි 2017.
148. "Remittances to Sub-Saharan Africa by country 2019". Statista (ඉංග්‍රීසි බසින්). 10 November 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 4 November 2020.
149. Ondoga, Ayiga (June 2008). "Arua: West Nile's business hub ". The New Vision.
150. Yoshino, Yutaka; Ngungi, Grace and Asebe, Ephrem. ""Enhancing the Recent Growth of Cross-Border Trade between South Sudan and Uganda" 3 ජනවාරි 2012 at the Wayback Machine, Africa Trade Policy Notes.
151. Muwanga, David (March 2010), "Uganda, Rwanda Border to Run 24hrs". AllAfrica.com.
152. "November inflation increases to 4.6%". 2 December 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 1 December 2016.
153. . www.xinhuanet.com. 29 June 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
154. "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 3 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 22 May 2019.
155. "GDP (current US$) - Data". data.worldbank.org. 15 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 17 December 2018.
156. "World Development Indicators - DataBank". databank.worldbank.org. 4 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 22 May 2019.
157. "Poverty headcount ratio at $1.25 a day (PPP) (% of population)". World Bank. 25 April 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 26 August 2015.
158. (PDF). International Fund for Agricultural Development. 24 සැප්තැම්බර් 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 අගෝස්තු 2015.
159. (PDF). International Fund for Agricultural Development. 3 දෙසැම්බර් 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 පෙබරවාරි 2012.
160. "From Periphery to Center: A Strategic Country Gender Assessment" (PDF). World Bank. 3 September 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් (PDF). සම්ප්‍රවේශය 10 February 2012.
161. "AVERTing HIV and AIDS". AVERT. 4 February 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 10 February 2012.
162. Ekirapa-Kiracho, E. (2011). "Increasing Access To Institutional Deliveries Using Demand And Supply Side Incentives: Early Results From A Quasi-Experimental Study". BMC International Health and Human Rights. 11 (Suppl 1): S11. doi:10.1186/1472-698x-11-s1-s11. PMC 3059470. PMID 21410998. 14 November 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 26 May 2012.
163. Peters, David; et al. (2011). "Exploring New Health Markets: Experiences From Informal Providers Of Transport For Maternal Health Services In Eastern Uganda". BMC International Health and Human Rights. 11 (Suppl 1): S10. doi:10.1186/1472-698x-11-s1-s10. PMC 3059469. PMID 21410997. 14 November 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 26 May 2012.
164. "Gender Equity Issues in Uganda". Foundation for Sustainable Development. 4 June 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 10 February 2012.
165. "Entebbe traffic hit 1.53 million passengers in 2017, up 8.1% versus 2016". anna.aero. 10 August 2018. 9 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් . සම්ප්‍රවේශය 17 December 2018.