කාණ්ඩය → | 4 | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
↓ ආවර්තය | |||||||
title="ආන්තරික ලෝහ; මූලාවස්ථිත; ඝණ" style="text-align:center; color:Black; background:#ffc0c0; border:;" | 22 Ti | |||||||
title="ආන්තරික ලෝහ; මූලාවස්ථිත; ඝණ" style="text-align:center; color:Black; background:#ffc0c0; border:;" | 40 | |||||||
title="ආන්තරික ලෝහ; මූලාවස්ථිත; ඝණ" style="text-align:center; color:Black; background:#ffc0c0; border:;" | 72 | |||||||
104 | |||||||
|
4වන කාණ්ඩයේ මූල ද්රව්ය යනු ඇති මූල ද්රව්ය සමූහයකි. වර්තමාන හි නාමකරණයට අනුව ආවර්තිතා වගුවේ 4වන කාණ්ඩය ටයිටේනියම්(Ti), (Zr), (Hf) සහ (Rf) යන මූල ද්රව්ය වලින් සමන්විත වේ. මෙම කාණ්ඩය ආවර්තිතා වගුවේ d- block හි පිහිටයි. මෙම කාණ්ඩය ඔවුන් විසින් ම පොදු නාමයක් දිනාගෙන නොමැති අතර වල පුළුල් වර්ගීකරණයට අයත් වේ.
4වන කාණ්ඩයේ ස්වාභාවයෙන් ම හට ගන්නා මූල ද්රව්ය තුන වනුයේ ටයිටේනියම්(Ti), (Zr) සහ (Hf) ය. මෙම කාණ්ඩයේ පළමු සාමාජිකයන් තිදෙනා වන මොවුන් සමාන ගතිගුණ වලින් යුක්ත වෙයි. මේවා සම්මත තත්ව යටතේ ප්රතික්රියා නොදක්වන වේ. කෙසේ නමුත් සතර වන මූල ද්රව්යය වන , පර්යේෂණාගාරයේ දී තනි ස්ථිතියකට ස්ංයෝජනය කරනු ලබන අතර ස්වාභාවික පරිසරයේ එහි කිසිඳු සමස්ථානිකයක් සොයා ගෙන නැත. රුදර්fපෝඩියම්(Rf) හි සියළුම ය. කාණ්ඩයේ ඊළඟ සාමාජිකයාව, unpentquadium (Upq) හෝ unpenthexium (Uph) ස්ංයෝජනය කිරීමට මෙතෙක් ක් තුළ කිසිඳු අත් හදා බැලීමක් මෙහෙයවා නැති අතර නුදුරු අනාගතයේ දී එසේ වේ යැයි අපේක්ෂා ද කළ නොහැක.
ගති ලක්ෂණ
රසායනික
අනෙක් කාණ්ඩ මෙන් මෙම පවුලේ සාමාජිකයන් ද ඔවුන්ගේ ඉලෙක්ට්රෝන වින්යාසයේ රටාව පෙන්වන අතර බාහිර කවච ප්රතිඵල වශයෙන් රසායනික ක්රියාකාරීත්වයේ නඹුරුතාව පෙන්වයි.
Z | මූල ද්රව්යය | |
---|---|---|
22 | ටයිටේනියම් | 2, 8, 10, 2 |
40 | සර්කෝනියම් | 2, 8, 18, 10, 2 |
72 | හැfප්නියම් | 2, 8, 18, 32, 10, 2 |
104 | රුදර්fපෝඩියම් | 2, 8, 18, 32, 32, 10, 2 |
බොහෝ විට රසායන විද්යාවේ දී මෙම කාණ්ඩයේ පළමු සාමාජිකයන් තිදෙනා ගැන පමණක් කතා කරනු ලැබේ. රුදර්fපෝඩියම්(Rf) හි රසායනය නිසියාකාර ව පිළි ගත නොහැකි අතර එම නිසා මෙම සටහනේ ඉතිරිය ටයිටේනියම්(Ti), සර්කෝනියම්(Zr), සහ හැfප්නියම්(Hf) යන මූල ද්රව්ය යටතේ පමණක් සාකච්ඡා කරනු ලැබේ. කාණ්ඩයේ සෑම මූල ද්රව්යයක් ම ඉහළ ද්රවාංකයක් සහිත (1668 °C, 1855 °C, 2233 °C) ප්රතික්රීයක ලෝහ වේ. ස්ථායි ඔක්සයිඩ ස්ථරයක් සීඝ්ර ලෙස සෑදීම ප්රතික්රිකාරීත්වය සෑම විට ම පැහැදිලි ව නොපෙනීමට හේතු වන අතර තව දුරටත් ප්රතික්රියා වීම වළකයි. ටයිටේනියම් ඩයොක්සයිඩ් (TiOZrO2), (ZrO2) සහ (HfOZrO2) වන මෙම ඔක්සයිඩ ඉහළ ද්රවාංක සහිත සුදු පැහැ ඝන ද්රව්ය වන අතර බොහෝ අම්ල වලට විරුද්දව ප්රතික්රියා නොදක්වයි.
H | He | |||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | |||||||||||
Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | |||||||||||
K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | |
Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | |
Cs | Ba | * | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | |
Fr | Ra | ** | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Uut | Uuq | Uup | Uuh | Uus | Uuo | |
* | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | |||
** | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr |
ආවර්ථිතා වගුවේ 4වන කාණ්ඩය |
සංයුජතාවය 4වන සංක්රාන්ති ලෝහ ලෙස මෙම මූල ද්රව්ය 3ම සාමාන්යයෙන් ඔක්සිකරණයේ දී +4හි පවතිමින් විවිධ අකාබනික සංයෝග සාදයි. මෙම පළමු ලෝහ 3 සාන්ද්ර වලට ප්රතිරෝධකත්වය දක්වන නමුත් හැලජන මොවුන් සමඟ ප්රතික්රියා කොට සාදයි. ඉහළ උෂ්ණත්ව යටතේ මෙම මූල ද්රව්ය 3 ඔක්සිජන්, නයිට්රජන්, කාබන්, බෝරෝන්, සහ සිලිකන් සමඟ ප්රතික්රියා කරයි. ආවර්ථිතා වගුවේ මූල ද්රව්ය වල අඩු වීම(lanthanide contraction) නිසා සර්කෝනියම්(Zr) සහ හැfප්නියම්(Hf) සමාන යුක්ත වේ. Zr4+ හි අයනික අරය 79ක් වන අතර Hf4+හි එය 78pm වේ.
බොහෝ විට සමාන රසායනික ක්රියාකාරීත්වයේ දී මෙන්ම සමාන රසායනික සංයෝග සෑදීමේදී ද මෙම සමාන බව පෙන්වයි. රසායනික ප්රතික්රියාකාරීත්වයන් මත වෙන් කිරීම කළ නොහැකි තරමට හැfප්නියම්(Hf)හි රසායනය සර්කෝනියම්(Zr)හි රසායනයට බොහෝ සෙයින් සමාන වන අතර සංයෝගයන්ගේ බාහිර ගුණ පමණක් වෙනස් වේ. මෙම සංයෝගයන්ගේ ද්රවාංක, තාපාංක සහ ද්රාවක තුළ යන කරුණු පමණක් මෙම නිවුන් මූල ද්රව්ය 2හි ප්රධාන වෙනස්කම් ලෙස රසායන විද්යාව දක්වයි.
භෞතික
4වන කාණ්ඩයේ මූල ද්රව්ය වල ප්රධාන භෞතික ලක්ෂණ සංක්ෂිප්ත කොට පහත වගුවේ දක්වා ඇත. * ලකුණෙන් සලකුණු කර ඇත්තේ අනුමාන කරන ලද අගයන් වේ.
නම | ටයිටේනියම් | |||
---|---|---|---|---|
ද්රවාංකය | 1941 K (1668 °C) | 2130 K (1857 °C) | 2506 K (2233 °C) | 2400 K (2100 °C)* |
තාපාංකය | 3560 K (3287 °C) | 4682 K (4409 °C) | 4876 K (4603 °C) | 5800 K (5500 °C)* |
ඝනත්වය | 4.507 g·cm−3 | 6.511 g·cm−3 | 13.31 g·cm−3 | 23 g·cm−3* |
බාහිර පෙනුම | රිදී ලෝහක | සුදු රිදී | මලීන රිදී | ? |
පරමාණුක අරය | 140 pm | 155 pm | 155 pm | ? |
ඉතිහාසය
ටයිටේනියම්(Ti)
, සහ විසින් 1791 සහ 1795 අතර වකවානුවේ දී වෙන වෙන ම ටයිටේනියම් සොයා ගන්නා ලදී. වල එන වෙනුවෙන් ක්ලාප්රොත් විසින් නම් කරන ලදී.
සර්කෝනියම්(Zr)
1789දී ක්ලාප්රොත්(Klaproth)විසින් ම තුළ සර්කෝනියම් සොයා ගනු ලැබූ අතර මේ වන විටත් දන්නා වලින් පසු නම් කරන ලදී.
හැfප්නියම්(Hf)
1869දී හැfප්නියම්(Hf) පිළිබඳ ව විසින් අනාවැකියක් පළ කරන ලද අතර දී විසින් 72 වීමට, එය අතර ඒ වන විටත් දැන සිටි මූල ද්රව්ය වන හා තැබීමෙන් නියම ලෙස සොයා ගන්නා ලදී. සර්කෝනියම් ඛනිජයෙහි නව මූල ද්රව්යය සඳහා ප්රථම ගවේශණය කරන ලද්දේ සහ විසිනි.1923දී ඩෙන්මාර්කයේ දී මේ දෙදෙනා විසින් මෙන්ඩලීව්ගේ ප්රථම අනුමානය තහවුරු කරමින් හැfප්නියම්(Hf) සොයා ගනු ලැබී ය. හැfප්නියම්(Hf) සොයා ගැනීම සහ එය විරල ගොඩබිම මූල ද්රව්යයකට වඩා ස්ංක්රාන්ති ලෝහයක් වේ යැයි බෝහර්(Bohr) විසින් කරන ලද අනාවැකිය කොස්ටර්ට සහ හෙවසිට කොතෙක් දුරට මඟ පෙන්වූයේ ද යන්න වටා මත බේද පැවතුණි.අන්යෝන්ය වශයෙන් අති බහුල මූල ද්රව්ය වන ටයිටේනියම්(Ti) සහ සර්කෝනියම්(Zr) 18වන සියවස අගභාගයේ දී සොයා ගනු ලැබූ අතර 1923 තෙක් හැfප්නියම්(Hf) හඳුන්වා දීම සඳහා යොදා ගන්නා ලදී. හැfප්නියම්(Hf) හි සාපේක්ෂ දුබලතාව නිසා මෙය යම් ප්රමාණයකට පමණක් සිදු වුණි. සර්කෝනියම්(Zr) සහ හැfප්නියම්(Hf) අතර රසායනික සමානාත්මතාව විසංයෝගය දුර්වල කරන අතර සැලකිය යුතු ප්රමාණයක් අඩංගු සර්කෝනියම්(Zr)හි සෑම සාම්පලයක් ම සහ එහි සියළුම සංයෝග යොදා ගනිමින් කරනු ලැබූව ද කිසිඳු සොයා බැලීමකින් තොරව හැfප්නියම්(Hf) ඉතිරි විය.
රුදර්fපෝඩියම්(Rf)
1966 දී හි දී ප්රථම වරට වාර්තාගත ලෙස සොයා ගනු ලැබීය(ඉනික්බිති ව සෝවියට් ඒකාබද්ධතාවයේදී). පර්යේෂ්කයින් 242Pu සමඟ ත්වරිත 22Ne අයන ප්රතික්රියා කරවා [[ZrCl4]] සමඟ අන්තර් ප්රතික්රියා කිරීමෙන් ක්ලෝරයිඩ බවට පරිවර්ථනය වීමෙන් පසු ලැබුණු ඵලය භාවිතයෙන් සංයෝග විශ්ලේෂණය කිරීමෙන් වෙන් කරනු ලැබී ය.
24294Pu + 2210Ne → 264−x104Rf → 264−x104RfCl4
එක-රුදර්fපෝඩියම්
ට පහළින් ඇති ඊළඟ මූල ද්රව්යය ලෙස 154වන මූල ද්රව්යය(unpentquadium - Upq) හෝ 156(unpenthexium - Uph) වැන්න අපේක්ෂා කරනු ලැබේ. මොවුන් 8වන ආවර්ථයේ මූල ද්රව්යයන්ගේ අවසාන සාමාජිකයන් නිසා මේ දෙකෙන් 1ක් හෝ නුදුරු අනාගතයේ දී එකතු කිරීමට කිසිඳු ]අදහසක් නැත.දැනට [[8 වන ආවර්ථයේ]] කිසිඳු මූල ද්රව්යයක් සොයා ගෙන නැති අතර නිසා 8වන ආවර්ථයේ වඩා පහළින් පිහිටි මූල ද්රව්යයන් භෞතික වශයෙන් පැවතිය හැක.
නිෂ්පාදනය
ලෝහ වල ප්රතික්රියාකාරීත්වය නිසා ඔවුන්ගේ නිෂ්පාදනය අපහසු වේ. ප්රයෝජනවත් ලෝහ උත්පාදනයට , සහ සෑදීම වැළැක්විය යුතු අතර මෙය සාමාන්යයෙන් යන ක්රියාවලිය හරහා සිදු වේ. සහ ක්ලෝරීන් සමඟ (MO2) ප්රතික්රියා කොට ක්ලෝරයිඩ සාදනු ලබයි. ලෝහ වල ක්ලෝරයිඩ මැග්නීසියම් සමඟ වඩා වැඩියෙන් ප්රතික්රියා කරවා මැග්නීසියම් ක්ලෝරයිඩ සහ ලෝහ ලබා දෙයි.
සහ විසින් වැඩි දියුණු කරන ලද මඟින් තව දුරටත් පරිශෝධනය කරනු ලබයි. ලෝහය 500 °C ට ඉහළ උෂ්ණත්වයේ දී සංවෘත බඳුනක් තුළ ලෝහ අයඩයිඩ සාදමින් සමඟ ප්රතික්රියා කරන අතර 2000 °Cක පමණ උෂ්ණත්වයේ ඇති ටංග්ස්ටන් සූත්රිකාවක් හමුවේ දී ආපසු ප්රතික්රියාව සිදු වන අතර එහිදී අයඩීන් සහ ලෝහය වෙන් වේ. ටංග්ස්ටන් සූත්රිකාව හමුවේ දී ලෝහය ඝන ආවරණයක් සාදන අතර අයඩින් ඝනයකට පෙරළෙමින් වැඩිපුර ඇති ලෝහය සමඟ ප්රතික්රියා කරයි.
- M + 2 I2 (low temp.) → MI4
- MI4 (high temp.) → M + 2 I2
හට ගැනීම
Ti, Zr සහ Hf සඳහා සැසඳුවහොත් එය වැඩි වීමත් සමඟ අඩු වේ. පෘථිවි පෘෂ්ඨයේ හත් වෙනියට බහුල ම ලෝහය Ti වන අතර එය 6320 ppm වේ. Zr හා Hf වල බහුලත්වය පිළිවෙළින් 162 ppm හා 3 ppm වේ.
මෙම සියළුම මූල ද්රව්ය අධික නිධි එනම් සහ යන පර්වත වලින් එන ඛාදන ද්රව්ය වල නිසා සාන්ද්රණයෙන් ඇති වේ. ටයිටේනියම් ලෝහ බොහෝ විට සහ වන අතර සර්කෝනියම් ඛ්නිජමය තුළ හට ගනී. රසායනික සමානතාව නිසා සර්කෝන් තුළ සර්කෝනියම් 5% තෙක් Hf විසින් ප්රතිස්ථාපනය කරනු ලබයි. 4 වන කාණ්ඩයේ මූල ද්රව්ය වල විශාලත ම නිෂ්පාදකයෝ ඕස්ට්රේලියාව, සහ කැනඩාව වේ.
භාවිතය
ටයිටේනියම් ලෝහයට සහ එහි මිශ්ර ලෝහ වලට පුළුල් පරාසයක යෙදීම් ඇති අතර ප්රයෝජන ලෙස ක්ෂය වීමට ප්රතිරෝධකතාව, සහ අඩු සාන්ද්රණය දැක්විය හැක. Hf සහ Zr න්යෂ්ටික ප්රතික්රියාකාරක තුළ පැවතීම ප්රතිරෝධකත්වයේ ප්රධාන භාවිතය යි. Zr වලට ඉතා අඩු සහ වලට වැඩි තාප නියුට්රෝන අල්ලා ගැනීමේ හරස්කඩක් ඇත. එම නිසා Zr (බොහෝ විට zircaloy ලෙස) ප්රතික්රියාකාරක තුළ වල ආවරණ ලෙස භාවිතා කරන අතර සෑම Hf පරමාණුවකට ම විවිධ අවශෝෂණය කර ගත හැකි නිසා Hf, න්යෂ්ටික සඳහා පාලක දඩු ලෙස භාවිතා කරයි. Hf හා Zr හි කුඩා ප්රමාණ උසස් මිශ්ර ලෝහ වල දී ඒවායේ ගුණ වැඩි කිරීමට යොදා ගනී.
ජීව හට ගැනීම
4වන කාණ්ඩයේ මූල ද්රව්ය කිසිඳු ජීව රසායනය සමඟ සම්බන්ධ නොවේ. ඔවුහු ජීව ගෝලය තුළ අඩු හා අඩු පැවැත්මක් සහිත දැඩි ඝන ලෝහ වේ. ටයිටේනියම් යනු දන්නා ජීව විද්යාත්මක ක්රියාවකින් තොර පළමු පේළි කීපයේ සංක්රාන්ති ලෝහ වලින් 1කි. රුදර්fපෝඩියම්(Rf) හි විකිරණශීලීතාව ජීවී සෛල වලට විෂ ද්රව්ය නිපදවයි.
පූර්වාරක්ෂාව
ටයිටේනියම් විශාල ප්රමාණ වලදී පවා විෂ නැති මූල ද්රව්යයක් වන අතර මිනිස් සිරුර තුළ කිසිඳු ප්රතික්රියාවක් සිදු නොකරයි. සර්කෝනියම් කුඩු ඇති කරවන නමුත් ඇස් සමඟ ස්පර්ශයේ දී පමණක් වෙද්ය අවධානය අවශ්ය වේ. සර්කෝනියම් සඳහා නිර්දේශ කරනුයේ 5 mg/m3ක සහ 10 mg/m3 ක . හැfප්නියම්(Hf) හි පිළිබඳ ව සීමිත දත්ත ප්රමාණයක් පමණක් පවතී.
යොමුව
- Holleman, Arnold F. (1985). Lehrbuch der Anorganischen Chemie (German බසින්) (91-100 ed.). Walter de Gruyter. pp. 1056–1057. ISBN .
{{}}
: Unknown parameter|coauthors=
ignored (|author=
suggested) ()CS1 maint: extra punctuation () CS1 maint: unrecognized language () - "Los Alamos National Laboratory – Hafnium". සම්ප්රවේශය 2008-09-10.
- Weeks, Mary Elvira (1932). "III. Some Eighteenth-Century Metals". Journal of Chemical Education: 1231–1243.
- Urbain, M. G. (1922). "Sur les séries L du lutécium et de l'ytterbium et sur l'identification d'un celtium avec l'élément de nombre atomique 72 (The L series from lutetium to ytterbium and the identification of element 72 celtium". Comptes rendus (French බසින්). 174: 1347–1349. සම්ප්රවේශය 2008-10-30.
{{}}
: CS1 maint: unrecognized language () - Coster, D. (1923-01-20). "On the Missing Element of Atomic Number 72". Nature. 111 (2777): 79–79. :1923Natur.111...79C. doi:10.1038/111079a0.
{{}}
: Unknown parameter|coauthor=
ignored (|author=
suggested) () -
{{}}
: Empty citation () - Barksdale, Jelks (1968). The Encyclopedia of the Chemical Elements. : . pp. 732–38 "Titanium". LCCCN 68-29938.
- Barber, R. C. (1993). "Discovery of the transfermium elements. Part II: Introduction to discovery profiles. Part III: Discovery profiles of the transfermium elements". Pure and Applied Chemistry. 65 (8): 1757–1814. doi:10.1351/pac199365081757.
{{}}
: Unknown parameter|coauthors=
ignored (|author=
suggested) () - "Extended elements: new periodic table". Rsc.org. සම්ප්රවේශය 2011-03-06.
- van Arkel, A. E. (1925). "Darstellung von reinem Titanium-, Zirkonium-, Hafnium- und Thoriummetall (Production of pure titanium, zirconium, hafnium and Thorium metal)". Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie (German බසින්). 148 (1): 345–350. doi:10.1002/zaac.19251480133.
{{}}
: Unknown parameter|coauthors=
ignored (|author=
suggested) ()CS1 maint: unrecognized language () - "Abundance in Earth's Crust". WebElements.com. සම්ප්රවේශය 2007-04-14.
- "Dubbo Zirconia Project Fact Sheet" (PDF). Alkane Resources Limited. 2007. 2008-02-28 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 2008-09-10.
{{}}
: Unknown parameter|month=
ignored () - "Zirconium and Hafnium" (PDF). Mineral Commodity Summaries. US Geological Survey: 192–193. 2008. සම්ප්රවේශය 2008-02-24.
{{}}
: Unknown parameter|month=
ignored () - Callaghan, R. (2008-02-21). "Zirconium and Hafnium Statistics and Information". US Geological Survey. සම්ප්රවේශය 2008-02-24.
- "Minerals Yearbook Commodity Summaries 2009: Titanium" (PDF). US Geological Survey. 2009. සම්ප්රවේශය 2008-02-24.
{{}}
: Unknown parameter|month=
ignored () - Gambogi, Joseph (2009). "Titanium and Titanium dioxide Statistics and Information" (PDF). US Geological Survey. සම්ප්රවේශය 2008-02-24.
{{}}
: Unknown parameter|month=
ignored () - Hedrick, James B. "Hafnium" (PDF). United States Geological Survey. සම්ප්රවේශය 2008-09-10.
- Spink, Donald (1961). "Reactive Metals. Zirconium, Hafnium, and Titanium". Industrial and Engineering Chemistry. 53 (2): 97–104. doi:10.1021/ie50614a019.
- Donachie, Matthew J. (2002). Superalloys. ASTM International. pp. 235–236. ISBN .
- Emsley, John (2001). "Titanium". Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements. Oxford, England, UK: Oxford University Press. pp. 457–456. ISBN .
- "International Chemical Safety Cards". International Labour Organization. October 2004. සම්ප්රවේශය 2008-03-30.
{{}}
:|contribution=
ignored () - "Zirconium Compounds". National Institute for Occupational Health and Safety. 2007-12-17. සම්ප්රවේශය 2008-02-17.
- "Occupational Safety & Health Administration: Hafnium". U.S. Department of Labor. 2008-03-13 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 2008-09-10.
විකිපීඩියාව, විකි, සිංහල, පොත, පොත්, පුස්තකාලය, ලිපිය, කියවන්න, බාගන්න, නොමිලේ, නොමිලේ බාගන්න, mp3, වීඩියෝ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, පින්තූරය, සංගීතය, ගීතය, චිත්රපටය, පොත, ක්රීඩාව, ක්රීඩා., ජංගම දුරකථන, android, ios, apple, ජංගම දුරකථන, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, පීසී, වෙබ්, පරිගණකය
ක ණ ඩය 4 ආවර තයtitle ආන තර ක ල හ ම ල වස ථ ත ඝණ style text align center color Black background ffc0c0 border 22 Tititle ආන තර ක ල හ ම ල වස ථ ත ඝණ style text align center color Black background ffc0c0 border 40title ආන තර ක ල හ ම ල වස ථ ත ඝණ style text align center color Black background ffc0c0 border 72104ව ස තර ප ඨය ආන තර ක ල හ 4වන ක ණ ඩය ම ල ද රව ය යන ඇත ම ල ද රව ය සම හයක වර තම න හ න මකරණයට අන ව ආවර ත ත වග ව 4වන ක ණ ඩය ටය ට න යම Ti Zr Hf සහ Rf යන ම ල ද රව ය වල න සමන ව ත ව ම ම ක ණ ඩය ආවර ත ත වග ව d block හ ප හ ටය ම ම ක ණ ඩය ඔව න ව ස න ම ප ද න මයක ද න ග න න ම ත අතර වල ප ළ ල වර ග කරණයට අයත ව 4වන ක ණ ඩය ස ව භ වය න ම හට ගන න ම ල ද රව ය ත න වන ය ටය ට න යම Ti Zr සහ Hf ය ම ම ක ණ ඩය පළම ස ම ජ කයන ත ද න වන ම ව න සම න ගත ග ණ වල න ය ක ත ව ය ම ව සම මත තත ව යටත ප රත ක ර ය න දක වන ව ක ස නම ත සතර වන ම ල ද රව යය වන පර ය ෂණ ග රය ද තන ස ථ ත යකට ස ය ජනය කරන ලබන අතර ස ව භ ව ක පර සරය එහ ක ස ඳ සමස ථ න කයක ස ය ග න න ත ර දර fප ඩ යම Rf හ ස යළ ම ය ක ණ ඩය ඊළඟ ස ම ජ කය ව unpentquadium Upq හ unpenthexium Uph ස ය ජනය ක ර මට ම ත ක ක ත ළ ක ස ඳ අත හද බ ල මක ම හ යව න ත අතර න ද ර අන ගතය ද එස ව ය ය අප ක ෂ ද කළ න හ ක ගත ලක ෂණරස යන ක අන ක ක ණ ඩ ම න ම ම පව ල ස ම ජ කයන ද ඔව න ග ඉල ක ට ර න ව න ය සය රට ව ප න වන අතර බ හ ර කවච ප රත ඵල වශය න රස යන ක ක ර ය ක ර ත වය නඹ ර ත ව ප න වය Z ම ල ද රව යය22 ටය ට න යම 2 8 10 240 සර ක න යම 2 8 18 10 272 හ fප න යම 2 8 18 32 10 2104 ර දර fප ඩ යම 2 8 18 32 32 10 2 බ හ ව ට රස යන ව ද ය ව ද ම ම ක ණ ඩය පළම ස ම ජ කයන ත ද න ග න පමණක කත කරන ල බ ර දර fප ඩ යම Rf හ රස යනය න ස ය ක ර ව ප ළ ගත න හ ක අතර එම න ස ම ම සටහන ඉත ර ය ටය ට න යම Ti සර ක න යම Zr සහ හ fප න යම Hf යන ම ල ද රව ය යටත පමණක ස කච ඡ කරන ල බ ක ණ ඩය ස ම ම ල ද රව යයක ම ඉහළ ද රව කයක සහ ත 1668 C 1855 C 2233 C ප රත ක ර යක ල හ ව ස ථ ය ඔක සය ඩ ස ථරයක ස ඝ ර ල ස ස ද ම ප රත ක ර ක ර ත වය ස ම ව ට ම ප හ ද ල ව න ප න මට හ ත වන අතර තව ද රටත ප රත ක ර ය ව ම වළකය ටය ට න යම ඩය ක සය ඩ TiOZrO2 ZrO2 සහ HfOZrO2 වන ම ම ඔක සය ඩ ඉහළ ද රව ක සහ ත ස ද ප හ ඝන ද රව ය වන අතර බ හ අම ල වලට ව ර ද දව ප රත ක ර ය න දක වය H HeLi Be B C N O F NeNa Mg Al Si P S Cl ArK Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br KrRb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I XeCs Ba Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At RnFr Ra Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Uut Uuq Uup Uuh Uus Uuo La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lrආවර ථ ත වග ව 4වන ක ණ ඩය ස ය ජත වය 4වන ස ක ර න ත ල හ ල ස ම ම ම ල ද රව ය 3ම ස ම න යය න ඔක ස කරණය ද 4හ පවත ම න ව ව ධ අක බන ක ස ය ග ස දය ම ම පළම ල හ 3 ස න ද ර වලට ප රත ර ධකත වය දක වන නම ත හ ලජන ම ව න සමඟ ප රත ක ර ය ක ට ස දය ඉහළ උෂ ණත ව යටත ම ම ම ල ද රව ය 3 ඔක ස ජන නය ට රජන ක බන බ ර න සහ ස ල කන සමඟ ප රත ක ර ය කරය ආවර ථ ත වග ව ම ල ද රව ය වල අඩ ව ම lanthanide contraction න ස සර ක න යම Zr සහ හ fප න යම Hf සම න ය ක ත ව Zr4 හ අයන ක අරය 79ක වන අතර Hf4 හ එය 78pm ව බ හ ව ට සම න රස යන ක ක ර ය ක ර ත වය ද ම න ම සම න රස යන ක ස ය ග ස ද ම ද ද ම ම සම න බව ප න වය රස යන ක ප රත ක ර ය ක ර ත වයන මත ව න ක ර ම කළ න හ ක තරමට හ fප න යම Hf හ රස යනය සර ක න යම Zr හ රස යනයට බ හ ස ය න සම න වන අතර ස ය ගයන ග බ හ ර ග ණ පමණක ව නස ව ම ම ස ය ගයන ග ද රව ක ත ප ක සහ ද ර වක ත ළ යන කර ණ පමණක ම ම න ව න ම ල ද රව ය 2හ ප රධ න ව නස කම ල ස රස යන ව ද ය ව දක වය භ ත ක 4වන ක ණ ඩය ම ල ද රව ය වල ප රධ න භ ත ක ලක ෂණ ස ක ෂ ප ත ක ට පහත වග ව දක ව ඇත ලක ණ න සලක ණ කර ඇත ත අන ම න කරන ලද අගයන ව 4වන ක ණ ඩය ම ල ද රව ය වල ග ණ නම ටය ට න යම ද රව කය 1941 K 1668 C 2130 K 1857 C 2506 K 2233 C 2400 K 2100 C ත ප කය 3560 K 3287 C 4682 K 4409 C 4876 K 4603 C 5800 K 5500 C ඝනත වය 4 507 g cm 3 6 511 g cm 3 13 31 g cm 3 23 g cm 3 බ හ ර ප න ම ර ද ල හක ස ද ර ද මල න ර ද පරම ණ ක අරය 140 pm 155 pm 155 pm ඉත හ සයඅධ ක ඛන ජමය ඉල මනය ට ස පට කයටය ට න යම Ti සහ ව ස න 1791 සහ 1795 අතර වකව න ව ද ව න ව න ම ටය ට න යම ස ය ගන න ලද වල එන ව න ව න ක ල ප ර ත ව ස න නම කරන ලද සර ක න යම Zr 1789ද ක ල ප ර ත Klaproth ව ස න ම ත ළ සර ක න යම ස ය ගන ල බ අතර ම වන ව ටත දන න වල න පස නම කරන ලද හ fප න යම Hf 1869ද හ fප න යම Hf ප ළ බඳ ව ව ස න අන ව ක යක පළ කරන ලද අතර ද ව ස න 72 ව මට එය අතර ඒ වන ව ටත ද න ස ට ම ල ද රව ය වන හ ත බ ම න න යම ල ස ස ය ගන න ලද සර ක න යම ඛන ජය හ නව ම ල ද රව යය සඳහ ප රථම ගව ශණය කරන ලද ද සහ ව ස න 1923ද ඩ න ම ර කය ද ම ද ද න ව ස න ම න ඩල ව ග ප රථම අන ම නය තහව ර කරම න හ fප න යම Hf ස ය ගන ල බ ය හ fප න යම Hf ස ය ග න ම සහ එය ව රල ග ඩබ ම ම ල ද රව යයකට වඩ ස ක ර න ත ල හයක ව ය ය බ හර Bohr ව ස න කරන ලද අන ව ක ය ක ස ටර ට සහ හ වස ට ක ත ක ද රට මඟ ප න ව ය ද යන න වට මත බ ද ප වත ණ අන ය න ය වශය න අත බහ ල ම ල ද රව ය වන ටය ට න යම Ti සහ සර ක න යම Zr 18වන ස යවස අගභ ගය ද ස ය ගන ල බ අතර 1923 ත ක හ fප න යම Hf හඳ න ව ද ම සඳහ ය ද ගන න ලද හ fප න යම Hf හ ස ප ක ෂ ද බලත ව න ස ම ය යම ප රම ණයකට පමණක ස ද ව ණ සර ක න යම Zr සහ හ fප න යම Hf අතර රස යන ක සම න ත මත ව ව ස ය ගය ද ර වල කරන අතර ස ලක ය ය ත ප රම ණයක අඩ ග සර ක න යම Zr හ ස ම ස ම පලයක ම සහ එහ ස යළ ම ස ය ග ය ද ගන ම න කරන ල බ ව ද ක ස ඳ ස ය බ ල මක න ත රව හ fප න යම Hf ඉත ර ව ය ර දර fප ඩ යම Rf 1966 ද හ ද ප රථම වරට ව ර ත ගත ල ස ස ය ගන ල බ ය ඉන ක බ ත ව ස ව යට ඒක බද ධත වය ද පර ය ෂ කය න 242Pu සමඟ ත වර ත 22Ne අයන ප රත ක ර ය කරව ZrCl4 සමඟ අන තර ප රත ක ර ය ක ර ම න ක ල රය ඩ බවට පර වර ථනය ව ම න පස ල බ ණ ඵලය භ ව තය න ස ය ග ව ශ ල ෂණය ක ර ම න ව න කරන ල බ ය 24294Pu 2210Ne 264 x104Rf 264 x104RfCl4 එක ර දර fප ඩ යම ට පහළ න ඇත ඊළඟ ම ල ද රව යය ල ස 154වන ම ල ද රව යය unpentquadium Upq හ 156 unpenthexium Uph ව න න අප ක ෂ කරන ල බ ම ව න 8වන ආවර ථය ම ල ද රව යයන ග අවස න ස ම ජ කයන න ස ම ද ක න 1ක හ න ද ර අන ගතය ද එකත ක ර මට ක ස ඳ අදහසක න ත ද නට 8 වන ආවර ථ ය ක ස ඳ ම ල ද රව යයක ස ය ග න න ත අතර න ස 8වන ආවර ථය වඩ පහළ න ප හ ට ම ල ද රව යයන භ ත ක වශය න ප වත ය හ ක න ෂ ප දනයල හ වල ප රත ක ර ය ක ර ත වය න ස ඔව න ග න ෂ ප දනය අපහස ව ප රය ජනවත ල හ උත ප දනයට සහ ස ද ම ව ළ ක ව ය ය ත අතර ම ය ස ම න යය න යන ක ර ය වල ය හරහ ස ද ව සහ ක ල ර න සමඟ MO2 ප රත ක ර ය ක ට ක ල රය ඩ ස දන ලබය ල හ වල ක ල රය ඩ ම ග න ස යම සමඟ වඩ ව ඩ ය න ප රත ක ර ය කරව ම ග න ස යම ක ල රය ඩ සහ ල හ ලබ ද ය සහ ව ස න ව ඩ ද ය ණ කරන ලද මඟ න තව ද රටත පර ශ ධනය කරන ලබය ල හය 500 C ට ඉහළ උෂ ණත වය ද ස ව ත බඳ නක ත ළ ල හ අයඩය ඩ ස දම න සමඟ ප රත ක ර ය කරන අතර 2000 Cක පමණ උෂ ණත වය ඇත ට ග ස ටන ස ත ර ක වක හම ව ද ආපස ප රත ක ර ය ව ස ද වන අතර එහ ද අයඩ න සහ ල හය ව න ව ට ග ස ටන ස ත ර ක ව හම ව ද ල හය ඝන ආවරණයක ස දන අතර අයඩ න ඝනයකට ප රළ ම න ව ඩ ප ර ඇත ල හය සමඟ ප රත ක ර ය කරය M 2 I2 low temp MI4 MI4 high temp M 2 I2 dd හට ග න මHeavy minerals dark in a quartz beach sand India Ti Zr සහ Hf සඳහ ස සඳ වහ ත එය ව ඩ ව මත සමඟ අඩ ව ප ථ ව ප ෂ ඨය හත ව න යට බහ ල ම ල හය Ti වන අතර එය 6320 ppm ව Zr හ Hf වල බහ ලත වය ප ළ ව ළ න 162 ppm හ 3 ppm ව ම ම ස යළ ම ම ල ද රව ය අධ ක න ධ එනම සහ යන පර වත වල න එන ඛ දන ද රව ය වල න ස ස න ද රණය න ඇත ව ටය ට න යම ල හ බ හ ව ට සහ වන අතර සර ක න යම ඛ න ජමය ත ළ හට ගන රස යන ක සම නත ව න ස සර ක න ත ළ සර ක න යම 5 ත ක Hf ව ස න ප රත ස ථ පනය කරන ලබය 4 වන ක ණ ඩය ම ල ද රව ය වල ව ශ ලත ම න ෂ ප දකය ඕස ට ර ල ය ව සහ ක නඩ ව ව භ ව තයටය ට න යම ල හයට සහ එහ ම ශ ර ල හ වලට ප ළ ල පර සයක ය ද ම ඇත අතර ප රය ජන ල ස ක ෂය ව මට ප රත ර ධකත ව සහ අඩ ස න ද රණය ද ක ව ය හ ක Hf සහ Zr න යෂ ට ක ප රත ක ර ය ක රක ත ළ ප වත ම ප රත ර ධකත වය ප රධ න භ ව තය ය Zr වලට ඉත අඩ සහ වලට ව ඩ ත ප න ය ට ර න අල ල ග න ම හරස කඩක ඇත එම න ස Zr බ හ ව ට zircaloy ල ස ප රත ක ර ය ක රක ත ළ වල ආවරණ ල ස භ ව ත කරන අතර ස ම Hf පරම ණ වකට ම ව ව ධ අවශ ෂණය කර ගත හ ක න ස Hf න යෂ ට ක සඳහ ප ලක දඩ ල ස භ ව ත කරය Hf හ Zr හ ක ඩ ප රම ණ උසස ම ශ ර ල හ වල ද ඒව ය ග ණ ව ඩ ක ර මට ය ද ගන ජ ව හට ග න ම4වන ක ණ ඩය ම ල ද රව ය ක ස ඳ ජ ව රස යනය සමඟ සම බන ධ න ව ඔව හ ජ ව ග ලය ත ළ අඩ හ අඩ ප ව ත මක සහ ත ද ඩ ඝන ල හ ව ටය ට න යම යන දන න ජ ව ව ද ය ත මක ක ර ය වක න ත ර පළම ප ළ ක පය ස ක ර න ත ල හ වල න 1ක ර දර fප ඩ යම Rf හ ව ක රණශ ල ත ව ජ ව ස ල වලට ව ෂ ද රව ය න පදවය ප ර ව රක ෂ වටය ට න යම ව ශ ල ප රම ණ වලද පව ව ෂ න ත ම ල ද රව යයක වන අතර ම න ස ස ර ර ත ළ ක ස ඳ ප රත ක ර ය වක ස ද න කරය සර ක න යම ක ඩ ඇත කරවන නම ත ඇස සමඟ ස පර ශය ද පමණක ව ද ය අවධ නය අවශ ය ව සර ක න යම සඳහ න ර ද ශ කරන ය 5 mg m3ක සහ 10 mg m3 ක හ fප න යම Hf හ ප ළ බඳ ව ස ම ත දත ත ප රම ණයක පමණක පවත ය ම වHolleman Arnold F 1985 Lehrbuch der Anorganischen Chemie German බස න 91 100 ed Walter de Gruyter pp 1056 1057 ISBN 3110075113 a href wiki E0 B7 83 E0 B7 90 E0 B6 9A E0 B7 92 E0 B6 BD E0 B7 8A E0 B6 BD Cite book class mw redirect title ස ක ල ල Cite book cite book a Unknown parameter coauthors ignored author suggested help CS1 maint extra punctuation link CS1 maint unrecognized language link Los Alamos National Laboratory Hafnium සම ප රව ශය 2008 09 10 Weeks Mary Elvira 1932 III Some Eighteenth Century Metals Journal of Chemical Education 1231 1243 Urbain M G 1922 Sur les series L du lutecium et de l ytterbium et sur l identification d un celtium avec l element de nombre atomique 72 The L series from lutetium to ytterbium and the identification of element 72 celtium Comptes rendus French බස න 174 1347 1349 සම ප රව ශය 2008 10 30 a href wiki E0 B7 83 E0 B7 90 E0 B6 9A E0 B7 92 E0 B6 BD E0 B7 8A E0 B6 BD Cite journal title ස ක ල ල Cite journal cite journal a CS1 maint unrecognized language link Coster D 1923 01 20 On the Missing Element of Atomic Number 72 Nature 111 2777 79 79 1923Natur 111 79C doi 10 1038 111079a0 a href wiki E0 B7 83 E0 B7 90 E0 B6 9A E0 B7 92 E0 B6 BD E0 B7 8A E0 B6 BD Cite journal title ස ක ල ල Cite journal cite journal a Unknown parameter coauthor ignored author suggested help a href wiki E0 B7 83 E0 B7 90 E0 B6 9A E0 B7 92 E0 B6 BD E0 B7 8A E0 B6 BD Cite book class mw redirect title ස ක ල ල Cite book cite book a Empty citation help Barksdale Jelks 1968 The Encyclopedia of the Chemical Elements pp 732 38 Titanium LCCCN 68 29938 Barber R C 1993 Discovery of the transfermium elements Part II Introduction to discovery profiles Part III Discovery profiles of the transfermium elements Pure and Applied Chemistry 65 8 1757 1814 doi 10 1351 pac199365081757 a href wiki E0 B7 83 E0 B7 90 E0 B6 9A E0 B7 92 E0 B6 BD E0 B7 8A E0 B6 BD Cite journal title ස ක ල ල Cite journal cite journal a Unknown parameter coauthors ignored author suggested help Extended elements new periodic table Rsc org සම ප රව ශය 2011 03 06 van Arkel A E 1925 Darstellung von reinem Titanium Zirkonium Hafnium und Thoriummetall Production of pure titanium zirconium hafnium and Thorium metal Zeitschrift fur anorganische und allgemeine Chemie German බස න 148 1 345 350 doi 10 1002 zaac 19251480133 a href wiki E0 B7 83 E0 B7 90 E0 B6 9A E0 B7 92 E0 B6 BD E0 B7 8A E0 B6 BD Cite journal title ස ක ල ල Cite journal cite journal a Unknown parameter coauthors ignored author suggested help CS1 maint unrecognized language link Abundance in Earth s Crust WebElements com සම ප රව ශය 2007 04 14 Dubbo Zirconia Project Fact Sheet PDF Alkane Resources Limited 2007 2008 02 28 ද න ම ල ප ටපත PDF ව ත න ස රක ෂණය කරන ලද සම ප රව ශය 2008 09 10 a href wiki E0 B7 83 E0 B7 90 E0 B6 9A E0 B7 92 E0 B6 BD E0 B7 8A E0 B6 BD Cite web class mw redirect title ස ක ල ල Cite web cite web a Unknown parameter month ignored help Zirconium and Hafnium PDF Mineral Commodity Summaries US Geological Survey 192 193 2008 සම ප රව ශය 2008 02 24 a href wiki E0 B7 83 E0 B7 90 E0 B6 9A E0 B7 92 E0 B6 BD E0 B7 8A E0 B6 BD Cite journal title ස ක ල ල Cite journal cite journal a Unknown parameter month ignored help Callaghan R 2008 02 21 Zirconium and Hafnium Statistics and Information US Geological Survey සම ප රව ශය 2008 02 24 Minerals Yearbook Commodity Summaries 2009 Titanium PDF US Geological Survey 2009 සම ප රව ශය 2008 02 24 a href wiki E0 B7 83 E0 B7 90 E0 B6 9A E0 B7 92 E0 B6 BD E0 B7 8A E0 B6 BD Cite web class mw redirect title ස ක ල ල Cite web cite web a Unknown parameter month ignored help Gambogi Joseph 2009 Titanium and Titanium dioxide Statistics and Information PDF US Geological Survey සම ප රව ශය 2008 02 24 a href wiki E0 B7 83 E0 B7 90 E0 B6 9A E0 B7 92 E0 B6 BD E0 B7 8A E0 B6 BD Cite web class mw redirect title ස ක ල ල Cite web cite web a Unknown parameter month ignored help Hedrick James B Hafnium PDF United States Geological Survey සම ප රව ශය 2008 09 10 Spink Donald 1961 Reactive Metals Zirconium Hafnium and Titanium Industrial and Engineering Chemistry 53 2 97 104 doi 10 1021 ie50614a019 Donachie Matthew J 2002 Superalloys ASTM International pp 235 236 ISBN 9780871707499 Emsley John 2001 Titanium Nature s Building Blocks An A Z Guide to the Elements Oxford England UK Oxford University Press pp 457 456 ISBN 0198503407 International Chemical Safety Cards International Labour Organization October 2004 සම ප රව ශය 2008 03 30 a href wiki E0 B7 83 E0 B7 90 E0 B6 9A E0 B7 92 E0 B6 BD E0 B7 8A E0 B6 BD Cite web class mw redirect title ස ක ල ල Cite web cite web a contribution ignored help Zirconium Compounds National Institute for Occupational Health and Safety 2007 12 17 සම ප රව ශය 2008 02 17 Occupational Safety amp Health Administration Hafnium U S Department of Labor 2008 03 13 ද න ම ල ප ටපත ව ත න ස රක ෂණය කරන ලද සම ප රව ශය 2008 09 10