න වර තන ද වය නක වන ශ ර ල ක ව මත ස ය කක ළ ම ල ස ක සහ අන ක ත ජලජ ක ම න ඇත ළ ව ශ ල ආව ණ ක සත ත ව ප රජ වකට න වහන සපයය ශ ර ල

නිවර්තන දිවයිනක් වන ශ්‍රී ලංකාව මත්‍ස්‍ය, කකුළු, මොලුස්කා, සහ අනෙකුත් ජලජ කෘමීන් ඇතුළු විශාල ආවේණික සත්ත්ව ප්‍රජාවකට නිවහන සපයයි.

ශ්‍රී ලංකාව පුරා පැතිරී ඇති ගංගා,ඇල දොල,වැව්-පොකුණු ආදි පරිසර පද්ධති ආශ්‍රිතව මිරිදිය මසුන් ව්‍යාප්තව පවතී. වර්තමානය වන විට මිරිදිය මත්ස්‍ය විශේෂ 104 ක් පමණ ලංකාවෙන් සොයා ගෙන ඇත. එය 35.1% ක් පමණ වේ.විවිධ හේතුමත ලංකාවට හදුන්වා දුන් මසුන් හැර දේශීය මසුන් ගැන පමණක් සළකා බැලුවහොත් මෙම සංඛ්‍යාව 44.6% ක් වැනි ඉතා ඉහළ අගයක් ගනී. මේ අනුව පැහැදිළි වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවට ඉතා පොහොසත් මත්ස්‍ය සම්පතක් පවතින බවය. එනමුදු වර්තමානයේ විවිධ හේතු මත ඔවුන්ගේ පැවැත්ම තර්ජනයට ලක්වී ඇත. ඇතැම් මත්ස්‍ය විශේෂ වඳවීයාමේ තර්ජනයටද ලක් වී ඇත. ශ්‍රී ලංකාවට ආවේනික මත්ස්‍යයකු වඳවීයාම තවත් අතකින් එම මත්ස්‍යයා මුළු ලෝකයෙන්ම තුරන්වීමකි.

හැඳින්වීම

ශ්‍රි ලංකාවේ මිරිදිය මසුන් අපට ප්‍රධාන කාණ්ඩ දෙකකට වෙන්කළ හැකිය.

දේශීය විශේෂ (Indigenous)
හදුන්වාදෙන ලද විශේෂ (Introduced)

දේශීය විශේෂ

ශ්‍රී ලංකාවේ මිරිදිය පරිසරයේ ජීවත් වේ.
ස්වාභාවිකව ජීවත් වෙමින් තම ජීවන චක්‍රය සම්පූර්ණ කර ගනී.
ලංකාවේ ආවේණික මිරිදිය මසුන් මෙම ගණයට අයත් වේ.
වසර ගණනක් හුදකලාවීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මොවුන් පරිණාමණය වී ඇත.

හඳුන්වා දෙන ලද විශේෂ

මැලේරියා මර්දන ව්‍යාපාරය යටතේ මදුරු කීටයන් ගිල දැමීමට හදුන්වා දුන් මසුන් ද මීට අයත් වේ.

උදා:- ගප්පි (Poecillia reticulata)

ජලජ ජීවී වගාව සඳහා ප්‍රෝටීනමය අවශ්‍යතා සපුරා ගැනීමේ අරමුණින් හදුන්වා දුන් මසුන් වි‍‍ශේෂ වේ. උදා:-අප්‍රිකානු තිලාපියන්, ඉන්දියානු කාපයන්
විසිතුරු මත්සයන් ඇති කරන්නන් විසින් මිරිදිය ජලාශ වල‍ට මුදා හරිනු ලැබූ මත්ස්‍ය විශේෂ වේ. උදා:-මන්නයා (Notopterus chitala)

ශ්‍රී ලංකා‍වේ ප්‍රධාන මත්ස්‍ය විද්‍යාත්මක කලාප

1. නිරිත දිග කලාපය (South Western Province) - අත්තනගලු ඔය දෝණියේ සිට නිල්වලා ගංගා දෝණිය දක්වා තෙත් කලාපීය ප්‍රදේශ

2. මහවැලි කලාපය (Mahaweli Province) - මහවැලි ගංගා දෝණිය ඇතුලත් ප්‍රදේශය

3. වියළි කලාපය (Dry Zone Province) - ඉහත ප්‍රදේශ හැර ඉතිරි වියළි කලාපීය ප්‍රදේශ

මීට අමතරව 1 හා 2 කලාප අතර සංක්‍රමණ කලාපයක් ද හදුනාගෙන ඇත.

විශේෂ නාමාවලිය

වර්ගය:

මිරිදිය මසුන් භෞතවිද්‍යාත්මකව කරදිය සහ කිවුල්දිය මත්ස්‍යයන්ගෙන් වෙනස් වේ. අඩු ලවණතාව සහ ඉහළ ආස්‍රැත පීඩනය එම වෙනසට හේතු වී ඇත. නමුත් මෙම පරිසර පද්ධති ත්‍රිත්වයේම ජීවත් විය හැකි මත්ස්‍යා විශේෂ කිහිපයක් ද ඇත.

ශ්‍රී ලංකාවේ දැනට මිරිදිය මත්ස්‍ය විශේෂ 95ක් පමණ හමුවන අතර, ඉන් 53 දෙනකු ය. ශ්‍රී ලංකාවෙන් හඳුනාගත් මත්ස්‍ය විශේෂ අතුරින් 41% පමණ මිරිදියෙහි පමණක් හමුවේ. එම මත්ස්‍යයන්ගෙන් 70% පමණම මෙරටට ආවේණික ය. ඉන් බොහෝමයක් විශේෂ වඳවී යාමේ තර්ජනයට මුහුණ පා ඇති අතර IUCN ප්‍රවර්ග යටතට ඇතුළත් කොට ඇත. 2017දී බටුවිට ඇතුළු පිරිස් විසින් Devario විශේෂ හතරක් හඳුන්වා දුන් නමුත් එහි වර්ගීකරණය සහ විස්තර මතභේදාත්මක යැයි සෙසු දේශීය මත්ස්‍ය විද්‍යාඥයෝ පවසති.

සටහන: හඳුන්වා දුන් මත්ස්‍ය විශේෂ මෙහි ඇතුළත් නොවේ. ඒ සඳහා බලන්න.

මිරිදිය ආඳන්

ගෝත්‍රය: . කුලය:

මෙම කුලයට අයත් විශේෂ 19ක් සහ උපවිශේෂ 6ක් හඳුනාගෙන ඇති අතර ඒ සියල්ලන්ම Anguilla ගණයට ඇතුළත් කොට ඇත. ශ්‍රී ලංකාවෙන් මිරිදිය ආඳන් විශේෂ 2ක් හමුවේ.

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Mottled Eel	Anguilla nebulosa
Shortfin Eel	Anguilla bicolor

කාපයන් සහ පෙතියන්

ගෝත්‍රය: . කුලය: මෙම කුලයට අයත් ගණ 320කට අධික සංඛ්‍යාවක් සහ විශේෂ 3,250කට අධික සංඛ්‍යාවක් ලෝකයෙන් හමුවේ. ශ්‍රී ලංකාවෙන් විශේෂ 52ක් වාර්තා වී ඇත.

පොදු නාමය	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Attentive carplet	Amblypharyngodon melettinus
Sinhala barb	Dawkinsia singhala	ආවේණික
Blotched filamentous barb	Dawkinsia srilankensis	ආවේණික
Giant danio	Devario aequipinnatus
		මතභේදාත්මක තක්සෝනය
Malabar danio	Devario malabaricus
කිතුල්ගල සාලයා		මතභේදාත්මක තක්සෝනය
අග්‍රා සාලයා		මතභේදාත්මක තක්සෝනය
Barred danio	Devario pathirana
		මතභේදාත්මක තක්සෝනය
Flying barb	Esomus thermoicos
Ceylon Logsucker	Garra ceylonensis	ආවේණික
පිලිප්ගේ ගල් පාඬියා Philipps' Garra	Garra phillipsi	ආවේණික
Glow-light Carplet	Horadandia atukorali
හිරි කනයා		ආවේණික
Green labeo	Labeo fisheri	ආවේණික
Red fin labeo	Labeo lankae	ආවේණික
Knuckles Laubuca	Laubuca insularis	ආවේණික
Blue Laubuca	Laubuca lankensis	ආවේණික
Ruhuna Laubuca	Laubuca ruhuna	ආවේණික
Varuna Laubuca	Laubuca varuna	ආවේණික
	Puntius amphibius
Red-side barb	Puntius bimaculatus
	Puntius chola
Long-snouted barb	Puntius dorsalis
කාමලිකා පෙතියා Kamalika's barb	Puntius kamalika	ආවේණික
Kelum's barb	Puntius kelumi	ආවේණික
Cherry barb	Puntius titteya	ආවේණික
Greenstripe barb	Puntius vitattus
බන්දුල පෙතියා Bandula barb	Pethia bandula	ආවේණික
Two-spot barb	Pethia cumingii	ආවේණික
දෙපුල්ලියා Tic-tac-toe Barb	Pethia melanomaculata	ආවේණික
බුලත් හපයා Black ruby barb	Pethia nigrofasciata	ආවේණික
Red-fined Barb	Pethia reval	ආවේණික
	Pethia stoliczkana
Ticto barb	Pethia ticto
Amith's rasbora	Rasbora armitagei	ආවේණික
Cauvery rasbora	Rasbora caverii
	Rasbora daniconius	ආවේණික
Wilpita rasbora	Rasbora wilpita	ආවේණික
		ආවේණික
හල්මල් දණ්ඩියා		ආවේණික
		ආවේණික
Pearly Rasbora	Rasboroides vaterifloris	ආවේණික
Asoka barb	Systomus asoka	ආවේණික
Martenstyn's barb	Systomus martenstyni	ආවේණික
Side-striped barb	Systomus pleurotaenia	ආවේණික
Olive barb	Systomus sarana
මස් පෙතියා	Systomus spilurus	ආවේණික
තිඹිරි පෙතියා Timbiri Barb	Systomus timbiri	ආවේණික
Deccan Mahseer	Tor khudree

ගං ඇහිරාවන්

කුලය:

පොදු නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Banded Mountain Loach	Acanthocobitis urophthalma	ආවේණික
Hill country Loach	Schistura madhavai	ආවේණික
Spotback Loach	Schistura notostigma	දේශීය
නාකියාදෙණිය ඇහිරාවා		ආවේණික

සත්‍ය ඇහිරාවන්

කුලය:

පොදු නාමය	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Spotted loach	Lepidocephalichthys jonklaasi	ආවේණික
Common spiny loach	Lepidocephalichthys thermalis

අංකුට්ටන්

ගෝත්‍රය: . කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Dwarf catfish	Mystus ankutta	ආවේණික
Gangetic mystus	Mystus cavasius
Long Whiskers catfish	Mystus gulio
Yellow catfish	Mystus keletius
Striped dwarf catfish	Mystus vittatus

වලයන් හා වලපොත්තන්

කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
වලපොත්තා		Endemic
Butter catfish	Ompok bimaculatus
වලපොත්තා		Endemic
Wallago	Wallago attu

මගුරන්

කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Walking catfish	Clarias brachysoma	ආවේණික

හුංගන්

කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Asian big catfish	Heteropneustes fossilis

වගුරු ආඳන්

ගෝත්‍රය: . කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Lesser swamp eel	Monopterus desilvai
Bengal swamp eel	Ophisternon bengalense

හඳයන්

ගෝත්‍රය: . කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Ceylon killifish	Aplocheilus dayi	ආවේණික
Dwarf panchax	Aplocheilus parvus
Werners killifish	Aplocheilus werneri	ආවේණික

හැඳි හැඩයන්

කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Spotted ricefish	Oryzias carnaticus
Indian ricefish	Oryzias dancena

සික්ලිඩයන්

ගෝත්‍රය: . කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Yellow chromide	Etroplus maculatus
Green chromide	Etroplus suratensis

කාවයියන්

කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Climbing perch	Anabas testudineus

ගුරාමින්

කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Ceylonese combtail	Belontia signata	ආවේණික
Ornate parasidefish	Malpulutta kretseri	ආවේණික
Spike-tailed paradisefish	Pseudosphromenus cupanus

කනයන්

කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
ගං ආරා Giant snakehead	Channa marulius
Dwarf snakehead	Channa gachua
Ceylon snakehead	Channa orientalis	ආවේණික
Spotted snakehead	Channa punctata
Striped snakehead	Channa striata

යොන්නන්

කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Freshwater garfish	Xenentodon cancila

නිදිමතයන්

කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
	Butis butis
Dusky sleeper	Eleotris fusca

තෙලියන්

කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Tire track eel	Mastacembelus armatus
Sri Lanka spiny eel	Macrognathus pentophthalmos

වැලිගොව්වන්

කුලය:

නම	ද්වීපද නාමය	තත්ත්වය
Large snout goby	Awaous melanocephalus
Tank goby	Glossogobius giuris
Sharptail goby	Oligolepis acutipennis
Red neck goby	Schismatogobius deraniyagalai
Stone goby	Sicyopterus griseus
Redtail goby	Sicyopterus lagocephalus
Lipstick goby	Sicyopus jonklaasi	ආවේණික
Martenstyn's goby	Stiphodon martenstyni	ආවේණික

ආවේණික මසුන්ට අභියෝග

ශ්‍රී ලංකා‍වේ මිරිදිය මසුන්ගේ විවිධත්වය කලාපයේ අනිකුත් රට වලට වඩා ඉහල අගයක් ගත්තද, දිනෙන් දිනම මෙම විවිධත්වය අඩුවන බව පෙනේ. ශ්‍රී ලංකා‍වේ ආවේණික මසුන් ඇතුළු සියළු මිරිදිය මසුන්ට මෙම අභාග්‍යසම්පන්න ඉරණම උදා වී ඇත. මිනිසුන්ගේ ක්‍රියාකාරකම හේතුවෙන් වන ජීවීන් විනාශයට ලක්වීම ආවේණික මසුන්ගේ පැවැත්මට ද ඉතා අහිත කර ලෙස බලපානු ලබයි. ඒ ඔවුන්ගේ සීමා සහිත ව්‍යාප්තියට පාරිසරික වෙනස්වීම් අධි සංවේදි වන නිසාය. ආවේණික ජීවියකු ඔවුන්ගේ සීමා සහිත වාසස්ථානයෙන් වඳවී යාම ඔවුන් මුළු මිහිතලයෙන්ම වඳවීයාමකි.

ආවේණික මසුන්ට ඇති තර්ජන

වනාන්තර විනාශය

විශේෂයෙන්ම විවිධ වැවිළි භෝග වගාවන් හේතුවෙන් කදුකර වනාන්තර හා තෙත් කලාපීය වනාන්තර විශාල වශයෙන් විනාශ විය. වන ආවරණය ඉවත්වීම දිය පහර වියළීයාමට හේතු විය. ලංකාවේ ආවේණික මසුන්ට සෙවන ඉතා වැදගත් සාධකයක් වේ.

උදා:මල් පුළුට්ටා (Malpulutta Kretseri)

පතිරණ සාලයා (Danio pathirana)

කෟෂි රසායන භාවිතය ඉහළයාම

ආර්ථික භෝග වගාව හේතුවෙන් සෝදා පාළුව උග්‍රවිය. මේ නිසාවෙන් රසායන පොහොර භාවිතය එන්න එන්නම වැඩි විය. සෝදා පාළුව හේතුවෙන් රසායන පොහොර හා පළිබෝධනාශක ආදිය පහත් බිම් වල දිය පහර වලට එක්විය. මෙම තත්වය මිරිදිය මසුන්ට ඉතා අහිතකර ලෙස බලපානු ලබයි.

වගුරු බිම් විනාශය

නාගරීකරණයත් සමඟ වැඩිවන ජනගහනයේ ඉඩම් අවශ්‍යතාවන් සපුරාලීම සඳහා වගුරු බිම් රාශියක් ගොඩකිරීම වර්තමානයේ ඉතා සුලබව දක්නට ලැ‍බේ. මෙම තත්වය වගුරු බිම් ආශ්‍රිතව ජීවත්වු මිරිදිය මසුන්ගේ ජීවන රටාවත්, පැතිරීමටත් ප්‍රබල තර්ජනයක් විය.

උදා: පොට්ට ආඳා, දෙපුල්ලියා

මැණික් ගැරීම

බොහොමයක් ආවේණික මසුන් ජීවත් වන්නේ පැහැදිලි පිරිසිදු දියපාර වලය. මැණික් ගැරීම නිසා රොන් මඩට හසුවන දියපාර බොර වේ. එය සංවේදී මසුන්ගේ ජලක්ලෝම අවහිරවීමෙන් ශ්වසන අපහසුතා ඇතිවී මිරිදිය මසුන‍ට මාරාන්තික තත්වයක් උද්ගතවීම බොහෝ විට දක්නට ලැබේ. එසමන්ම බිත්තර මත රොන් මඩ තැන්පත්වීම ද අහිතකර වේ.

අපනයනය ආශ්‍රිත ක්‍රියාකාරකම්(ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම්)

ලංකාවේ බොහොමයක් ආවේණික මිරිදිය මසුන් විවිධ වර්ණයන්ගෙන් යුක්ත වු අලංකාර මසුන් වේ. මේ නිසාවෙන් සුරතල් මසුන් වශයෙන් මොවුන්ට ඇති ඉල්ලුම දිනෙන් දිනම තීව්‍ර වේ. සුරතල් මසුන් අපනයනය සඳහා ස්වභාවික පරිසරයෙන් ඉවත් කිරීම; සීමිත ව්‍යාප්තියක් පෙන්වන මිරිදිය මසුන්ගේ ව්‍යාප්තියට අහිතකර තත්වයක් පෙන්නුම් කෙරේ.

උදා: බුලත් හපයා, ලේ තිත්තයා, දෙපුල්ලියා

දැනට සොයාගෙන ඇති දත්ත අනුව ආවේණික මසුන්ගෙන් 70%ක්ම අපනයනය කරන බවයි. ඇමරිකාව හා සිංගප්පූරුව ප්‍රධානතම ගැනුම්කරුවන් බවට පත්වී ඇත.

ආවේණික මසුන් සංරක්ෂණය

කළු ගඟ හා කැළණි ගඟ ආශ්‍රිතව විශාල මිරිදිය මත්ස්‍ය ගහනයක් වේ. නමුත් මේ ආශ්‍රිතව සිදුවන නොයෙක් සංවර්ධන ව්‍යාපෘති මිරිදිය මසුන්ට හානිකර තත්වයක් උද්ගතකොට ඇත. මෙම තත්වය වලකාලීවට අනිකුත් ජලාශ්‍රිත ප්‍රදේශ වලට මෙම මත්සයින් බෝ කිරීම අතිශය වැදගත් වේ. මෙසේ තර්ජනයට ලක්වු මසුන් කීපදෙනෙක් නිදසුන් වශයෙන් දැක්විය හැකිය.

උදා: බන්දුල පෝතයා, පතිරණ සාලයා, මල් පෙතියා

මසුන් සඳහා ආරක්ෂිත කලාප නම් කිරීමද වැදගත් වේ. මේ මගින් තර්ජනයට ලක්වු මසුන්ගේ පැවැත්ම තහවුරු කළ හැකිය.ලංකාවේ මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 12.2%ක් පමණ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ ලෙස නම් කර තිබේ. මින් තෙත් කලාපයේ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ ප්‍රමාණයෙන් 3.6% පමණ වේ. ඉතා සීමිත ව්‍යාප්තියක් දක්වන මිරිදිය මසුන් ඇති ප්‍රදේශ ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ ලෙස නම් කිරීම මෙහිදී වැදගත් ‍වේ.

මිරිදිය මසුන් පිළිබඳව මහජනතාව දැනුවත් කොට මසුන් සංරක්ෂණයේ වැදගත්කම පිළිබඳව ඔවුන්ට අවබෝධ කරවීම ද වැදගත් වේ. මිරිදිය මත්ස්‍ය සංරක්ෂණයෙන් පරිසරයට, රටට,මිනිසාට ඇතිවන ප්‍රතිලාභ පිළිබඳව ඔවුන්ව දැනුවත් කරවිය යුතුය.

මිරිදිය මසුන් සුරැකීමෙන් මිනිසාට ඇත්වන ආර්ථික ප්‍රතිලාභ කෙරේ මහජනතාවගේ අවධානය යොමු කරවිය යුතුය. පාරිසරික සංචාරක කර්මාන්තය යටතේ අත්කර ගතහැකි ප්‍රතිලාභ වේ. දුර්ලභ හා අලංකාරවු මසුන් දෙස්-විදෙස් සංචාරකයින්ට ප්‍රදර්ශනය කිරීමෙන් පාරිසරික සංචාරක කර්මාන්තය ගොඩනැංවිය හැකිය.

ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ

ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික මිරිදිය මත්ස්‍යයෝ - ඉන්ද්‍රජිත් එන්.ගලප්පත්ති
සිරිලක ආවේණික මිරිදිය මසුන් - එච්.ජී.සුජාන් මදුරංග

ආශ්‍රේයයන්

"A commentary on the taxonomic review of Sri Lankan Devario by Batuwita et al. 2017 (Teleostei: Danionidae)". biotaxa. සම්ප්‍රවේශය 28 February 2019.

http://www.environmentmin.gov.lk/web/images/pdf/freshwater%20fish.pdf 2017-12-15 at the Wayback Machine
http://slendemics.net/easl/fish/Endemic%20fish%20page.html 2018-01-31 at the Wayback Machine

[1] "A commentary on the taxonomic review of Sri Lankan Devario by Batuwita et al. 2017 (Teleostei: Danionidae)". biotaxa. සම්ප්‍රවේශය 28 February 2019.