ටියුනීසියාවේ ජනවිකාසය

e ටියුනීසියාව හි විශාලතම නගර 2014 සංගණනයට අනුව
	ස්ථානය		පළාත	ජනගහණය
	1		ටියුනිස්	1,066,961
	2		එස්ෆක්ස්	330,440
	3		සවුස්සේ	271.428
	4		අරියානා	196,298
	5		කයිරෝවාන්	186,653
	6		ගබේස්	152,921
	7		බිසර්ටේ	142,966
	8		අරියානා	129,693
	9		අරියානා	114,486
	10		එස්ෆක්ස්	113,776

CIA ට අනුව, 2021 වන විට, ටියුනීසියාවේ ජනගහනය 11,811,335කි. ටියුනීසියාවේ ආර්ථික සහ සමාජ ස්ථාවරත්වයට දායක වෙමින්, ජනගහන වර්ධන වේගය වසරකට 1%කට වඩා අඩු කර ඇති සාර්ථක පවුල් සැලසුම් වැඩසටහනකට රජය සහාය ලබා දී ඇත.

ජනගහන පිරමීඩය

ටියුනිස්හි මුස්ලිම් පල්ලියෙන් පිටවන අරාබි 1899

ටියුනීසියානු සිසුන්

ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්

CIA ලෝක තොරතුරු පොතට අනුව, ටියුනීසියාවේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වන්නේ: අරාබි 98%, යුරෝපීය 1%, යුදෙව් සහ අනෙකුත් 1%.

1956 ටියුනීසියානු සංගණනයට අනුව, ටියුනීසියාවේ ජනගහනය 3,783,000 ක් වූ අතර, 95% ක් අරාබිවරුන් සහ බර්බර්වරුන්, යුරෝපීයයන් 256,000 ක් සහ යුදෙව්වන් 105,000 කින් සමන්විත වේ. බර්බර් උපභාෂා කතා කරන්නන් ජනගහනයෙන් 2%කි. තවත් මූලාශ්‍රයකට අනුව, අරාබිවරුන්ගේ ජනගහනය 98%, සහ බර්බර්වරුන්ගේ ජනගහනය 1% ලෙස ගණන් බලා ඇත.

කළු ටියුනීසියානුවන් ජනගහනයෙන් 10-15%ක් වන අතර බොහෝ දුරට පැවත එන්නේ වහල් වෙළඳාමේ කොටසක් ලෙස ටියුනීසියාවට ගෙන එන ලද උප-සහාරා අප්‍රිකානුවන්ගෙන්ය.

ඇමජිග්ස් සාමාන්‍යයෙන් සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත්තේ දහර් කඳුකරයේ සහ ගිනිකොන දෙසින් ඩර්බා දූපතේ සහ වයඹ දෙසින් කෲමියර් කඳුකර ප්‍රදේශයේ ය. වැදගත් ජානමය සහ අනෙකුත් ඓතිහාසික අධ්‍යයනයන් ටියුනීසියාවේ ඇමජිග්ස්වරුන්ගේ ප්‍රමුඛත්වය පෙන්වා දෙයි.

ටර්කෝ-ටියුනීසියානු ප්‍රජාව පිහිටුවීමේදී ඔටෝමාන් බලපෑම විශේෂයෙන් වැදගත් වී ඇත. බටහිර අප්‍රිකානුවන්, ග්‍රීකයින්, රෝමවරුන්, වැන්ඩල්වරුන්, ෆිනීෂියානුවන් (Punics), යුදෙව්වන් සහ ප්‍රංශ සහ ඉතාලි පදිංචිකරුවන් ඇතුළු විවිධ කාල වකවානුවලදී අනෙකුත් ජනයා ටියුනීසියාවට සංක්‍රමණය වී ඇත. 1870 වන විට, අරාබි භාෂාව කතා කරන ජනගහනය සහ තුර්කි ප්‍රභූ පැලැන්තිය අතර වෙනස බොඳ වී ගියේය.

19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු කාලය දක්වා, ටියුනීසියාව ප්‍රංශ සහ ඉතාලියානුවන් විශාල ජනගහනයකට නිවහන විය (1956 දී යුරෝපීයයන් 255,000), ඔවුන් සියල්ලන්ම පාහේ, යුදෙව් ජනගහනය සමඟ, ටියුනීසියාව ස්වාධීන වීමෙන් පසු ඉවත්ව ගියහ. ටියුනීසියාවේ යුදෙව්වන්ගේ ඉතිහාසය වසර 2,000 ක් පමණ ඈතට දිව යයි. 1948 දී යුදෙව් ජනගහනය 105,000ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති නමුත් 2013 වන විට ඉතිරිව සිටියේ 1000ක් පමණය.

වර්තමාන ටියුනීසියාවේ ඉතිහාසය දන්නා පළමු මිනිසුන් වූයේ බර්බර්ස් ය. ෆිනීෂියානුවන්/කාර්තජීනියානුවන්, රෝමවරුන්, වැන්ඩල්වරුන්, අරාබිවරුන්, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන්, ඔටෝමන් ටර්ක්ස් සහ ජැනිසරීස් සහ ප්‍රංශ යන අයගේ ජනගහන බලපෑම් ඇතිව, බොහෝ ශිෂ්ටාචාර සහ ජනයා සහස්‍ර ගණනාවක් පුරා ජනගහනය ආක්‍රමණය කර, සංක්‍රමණය වී හෝ අවශෝෂණය කර ඇත. අරාබි අර්ධද්වීපයෙන් සංචාරක අරාබි ගෝත්‍රිකයන් අඛණ්ඩව ගලා ඒම සිදු විය.

රෙකොන්කිස්ටා සහ ක්‍රිස්තියානි නොවන අය සහ මොරිස්කෝස් ස්පාඤ්ඤයෙන් නෙරපා හැරීමෙන් පසුව, බොහෝ ස්පාඤ්ඤ මුස්ලිම්වරුන් සහ යුදෙව්වන් ටියුනීසියාවට පැමිණියා. මැතිව් කාර් ට අනුව, "මොරිස්කෝවරුන් අසූ දහසක් පමණ ටියුනීසියාවේ පදිංචි වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් ටියුනීස් අගනුවර සහ ඒ අවට තවමත් සුකාක් අල්-ඇන්ඩලස් හෝ ඇන්ඩලූසියා ඇලී ලෙස හඳුන්වන හතරෙන් කොටසක් අඩංගු වේ."

භාෂා

අරාබි යනු ටියුනීසියාවේ නිල භාෂාවයි. ටූන්සි ලෙසින් හඳුන්වන ටියුනීසියානු අරාබි, මහජනතාව විසින් භාවිතා කරන ලද ජාතික, ස්වභාෂා ප්‍රභේදය වේ. රට තුළ ජෙබ්බාලි හෝ ෂෙල්හා ලෙස හැඳින්වෙන බර්බර් භාෂා කතා කරන සුළු සුළුතරයක් ද සිටිති. සක්‍රීයව කතා කරන බර්බර් භාෂා වන්නේ ඩර්බා දූපතේ ජර්බා බර්බර් සහ මැට්මාටා නගරයේ මත්මාටා බර්බර් ය. සෙනෙඩ් භාෂාව වඳ වී ගොස් ඇත.

නිල තත්වයක් නොමැති වුවද ටියුනීසියානු සමාජයේ ප්‍රංශ භාෂාව ද ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. එය අධ්‍යාපනයේ බහුලව භාවිතා වේ (උදා: ද්විතීයික පාසලේ විද්‍යාවන්හි ඉගැන්වීමේ භාෂාව ලෙස), මුද්‍රණාලය සහ ව්‍යාපාර. 2010 දී, ටියුනීසියාවේ ප්‍රංශ කතා කරන්නන් 6,639,000 ක් හෝ ජනගහනයෙන් 64% ක් පමණ සිටියහ. ටියුනීසියානු ජනගහනයෙන් කුඩා කොටසක් ඉතාලි භාෂාව තේරුම් ගෙන කතා කරයි. ටියුනීසියාවේ සාප්පු සංඥා, මෙනු සහ මාර්ග සංඥා සාමාන්‍යයෙන් අරාබි සහ ප්‍රංශ යන භාෂා දෙකෙන්ම ලියා ඇත.

ආගම

ටියුනිස් හි අල්-සයිතුනා පල්ලිය

ටියුනිස් හි ශාන්ත වින්සන්ට් ද පෝල් ආසන දෙව්මැදුර

ටියුනීසියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ඉස්ලාමය නිල රාජ්‍ය ආගම ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරයි - සහ එහි ජනගහනයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ 98% ක් පමණ මුස්ලිම්වරුන් ලෙස වාර්තා කරන අතර 2% ක් ප්‍රධාන වශයෙන් ක්‍රිස්තියානි ආගම හෝ යුදෙව් ආගම අනුගමනය කරයි. අරාබි බැරෝමීටරය විසින් කරන ලද 2018 සමීක්ෂණයකට අනුව, ටියුනීසියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් (99.4%) මුස්ලිම් ලෙස දිගටම හඳුනාගෙන ඇත. ටියුනීසියානුවන්ගෙන් තුනෙන් එකකට වැඩි ප්‍රමාණයක් ආගමික නොවන අය ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බව සමීක්ෂණයෙන් හෙළි විය. ටියුනීසියානුවන් තමන් ආගමික නොවන අය ලෙස හඳුනා ගන්නා ප්‍රතිශතය මෑතකදී 2013 දී 12% සිට 2018 දී 33% දක්වා වැඩි වී ඇති අතර, ටියුනීසියාව අරාබි ලෝකයේ අඩුම ආගමික රට බවට පත් කරයි. එම සමීක්ෂණයට අනුව තරුණ ටියුනීසියානුවන්ගෙන් අඩකට ආසන්න පිරිසක් තමන් ආගමික නොවන අය ලෙස විස්තර කර ඇත. කෙසේ වෙතත්, 2022 ජූලි වන විට, Arab Barometer විසින් කරන ලද නව සමීක්ෂණ වෙනත් ආකාරයකින් පවසන්නේ, විශේෂයෙන්ම BBC හි වැඩසටහන, The Newsroom මාධ්‍යවේදීන් තමන් ආගමික නොවන බව පවසන අයගේ කලින් සටහන් කළ රැල්ල, ඇත්ත වශයෙන්ම, "ආපසු හැරී" ඇති බව අවධාරණය කරයි. 2021 අරාබි බැරෝමීටර සමීක්ෂණය වාර්තා කළේ ටියුනීසියානුවන්ගෙන් 44% තමන් ආගමික, 37% තරමක් ආගමික සහ 19% ආගමික නොවන බවයි.

ටියුනීසියානුවන් සැලකිය යුතු මට්ටමේ ආගමික නිදහසක් භුක්ති විඳිති, එහි ව්‍යවස්ථාවෙන් තහවුරු කර ඇති සහ ආරක්ෂා කරන ලද අයිතිවාසිකමක්, එය සිතීමේ, විශ්වාසයන්ගේ සහ කෙනෙකුගේ ආගම ඇදහීමේ නිදහස සහතික කරයි. ආගම දේශපාලනයෙන් පමණක් නොව පොදු ජීවිතයෙන් ද වෙන් වූ ලෞකික සංස්කෘතියක් රට තුළ ඇත. තනි පුද්ගල ටියුනීසියානුවන් ආගමික නිදහස ඉවසන අතර සාමාන්‍යයෙන් පුද්ගලයෙකුගේ පෞද්ගලික විශ්වාසයන් ගැන විමසන්නේ නැත.

ටියුනීසියානුවන්ගෙන් බහුතරයක් සුන්නි ඉස්ලාමයේ මලිකි පාසලට අයත් වන අතර ඔවුන්ගේ පල්ලි හතරැස් මිනාර මගින් පහසුවෙන් හඳුනාගත හැකිය. කෙසේ වෙතත්, තුර්කි ජාතිකයන් ඔටෝමාන් පාලන සමයේදී හනාෆි පාසලේ ඉගැන්වීම් රැගෙන ආ අතර, එය අදටත් තුර්කි සම්භවයක් ඇති පවුල් අතර පවතී; ඔවුන්ගේ පල්ලිවල සම්ප්‍රදායිකව අෂ්ටාස්‍ර මිනාර ඇත. සුන්නිවරුන් බහුතරයක් වන අතර, නිකායට අයත් නොවන මුස්ලිම්වරුන් දෙවන විශාලතම මුස්ලිම් කණ්ඩායම වේ, පසුව ඉබදයිට් අමාසිග්ස් විසින්.

නිදහසට පෙර, ටියුනීසියාව කිතුනුවන් 250,000 කට වඩා (බොහෝ විට ඉතාලි සහ මෝල්ටිස් පරම්පරාවේ) වාසය කළේය. බොහෝ ක්‍රිස්තියානි ඉතාලි පදිංචිකරුවන් ප්‍රංශයෙන් නිදහස ලැබීමෙන් පසු ඉතාලියට හෝ ප්‍රංශයට පිටත්ව ගියහ. අද, ටියුනීසියාවේ සැලකිය යුතු ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාවක් >35,000ක් පමණ අනුගාමිකයින් ප්‍රධාන වශයෙන් කතෝලිකයන් (22,000) සහ අඩු ප්‍රමාණයකට රෙපරමාදු භක්තිකයන්ගෙන් සමන්විත වේ. බර්බර් ක්‍රිස්තියානීන් 15 වැනි සියවසේ මුල් භාගය දක්වා සමහර නෙෆ්සාඕවා ගම්මානවල දිගටම ජීවත් වූ අතර, ටියුනීසියානු ක්‍රිස්තියානීන්ගේ ප්‍රජාව 18 වැනි සියවස දක්වා ටොසියූර් නගරයේ පැවතුණි. 2007 සඳහා වූ ජාත්‍යන්තර ආගමික නිදහස වාර්තාව ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ ටියුනීසියානු මුස්ලිම්වරුන් දහස් ගණනක් ක්‍රිස්තියානි ආගමට හැරී ඇති බවයි.

සාමාජිකයින් 1,000 ත් 1,400 ත් අතර සංඛ්‍යාවක් සිටින යුදෙව් ආගම තුන්වන විශාලතම ආගම වේ. යුදෙව් ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකක් අගනුවර සහ ඒ අවට ජීවත් වෙති. ඉතිරි අය ජීවත් වන්නේ සිනගෝග 39ක් සමඟින් ඩර්බා දූපතේ යුදෙව් ප්‍රජාව වසර 2,600කට පෙර සිට පැවත එන අතර, ස්ෆැක්ස්හි සහ හම්මාම්-ලිෆ් හි ජීවත් වේ. ගේබ්ස් බොක්කෙහි පිහිටි දූපතක් වන ඩ්'ජබා, ලොව පැරණිතම සිනගෝගයක් වන සහ අඛණ්ඩව භාවිතා කරන පැරණිතම සිනගෝගය වන එල් ග්රිබා සිනගෝගයට නිවහන වේ. බොහෝ යුදෙව්වන් එය වන්දනා ස්ථානයක් ලෙස සලකයි, එහි වයස සහ සිනගෝගය සලමොන්ගේ දේවමාළිගාවේ ගල් භාවිතා කර ඇති බවට ඇති ජනප්‍රවාදය හේතුවෙන් වසරකට වරක් එහි සැමරුම් පැවැත්වේ. යුදෙව් විරෝධී ප්‍රචණ්ඩත්වය වාර්තා වී ඇතත්, ටියුනීසියාව සහ මොරොක්කෝව ඔවුන්ගේ යුදෙව් ජනගහණය වැඩියෙන්ම පිළිගන්නා අරාබි රටවල් බව පැවසේ.

බහායි ප්‍රජාවක් ද ඇත.

අධ්‍යාපනය

ටියුනිස් හි සාඩිකි විද්‍යාලය.

ටියුනීසියාවේ ජනගහනයේ සාක්ෂරතා අනුපාතය, අවුරුදු 15 සහ ඊට වැඩි, 1985-2015. යුනෙස්කෝ සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනය

2008 වසරේ සමස්ත වැඩිහිටි සාක්ෂරතා අනුපාතය 78%ක් වූ අතර මෙම අනුපාතය අවුරුදු 15 සිට 24 දක්වා පුද්ගලයන් පමණක් සැලකීමේදී 97.3% දක්වා ඉහළ යයි. අධ්‍යාපනයට ඉහළ ප්‍රමුඛතාවයක් සහ ගිණුම් ලබා දී ඇත. දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 6%. වයස අවුරුදු 6 ත් 16 ත් අතර ළමුන් සඳහා මූලික අධ්‍යාපනයක් 1991 සිට අනිවාර්ය කර ඇත. Global හි "[උසස්] අධ්‍යාපන ක්‍රමයේ ගුණාත්මක" කාණ්ඩයේ 17 වන ස්ථානය සහ "ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනයේ ගුණාත්මක භාවය" කාණ්ඩයේ 21 වැනි ස්ථානය ටියුනීසියාවට හිමි විය. තරඟකාරීත්ව වාර්තාව 2008-09, ලෝක ආර්ථික සංසදය විසින් නිකුත් කරන ලදී.

ළමයින් සාමාන්‍යයෙන් නිවසේදී ටියුනීසියානු අරාබි භාෂාව ලබා ගන්නා අතර, ඔවුන් වයස අවුරුදු හයේදී පාසලට ඇතුළු වූ විට, ඔවුන්ට සම්මත අරාබි භාෂාවෙන් කියවීමට සහ ලිවීමට උගන්වනු ලැබේ. වයස අවුරුදු 8 සිට ඔවුන්ට ප්‍රංශ භාෂාව උගන්වන අතර වයස අවුරුදු 11 දී ඉංග්‍රීසි හඳුන්වා දෙනු ලැබේ.

ද්විතීයික අධ්‍යාපනයේ සිව් අවුරුදු කාලය Diplôme de Fin d'Études de l'Enseignement de Base හි සියලුම දරන්නන් සඳහා විවෘත වන අතර එහිදී සිසුන් විශ්ව විද්‍යාල මට්ටමට ඇතුළු වීමට හෝ සම්පූර්ණ කිරීමෙන් පසු ශ්‍රම බලකායට බැඳීමට අවධානය යොමු කරයි. Enseignement secondaire අදියර දෙකකට බෙදා ඇත: සාමාන්‍ය ශාස්ත්‍රීය සහ විශේෂිත. ටියුනීසියාවේ උසස් අධ්‍යාපන ක්‍රමය ශීඝ්‍ර ව්‍යාප්තියක් අත්විඳ ඇති අතර පසුගිය වසර 10 තුළ සිසුන් සංඛ්‍යාව දළ වශයෙන් 1995 දී 102,000 සිට 2005 දී 365,000 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත. 2007 දී තෘතීයික මට්ටමින් දළ බඳවා ගැනීමේ අනුපාතය සියයට 31 ක් විය. GER හි ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතා දර්ශකය 1.5.

සෞඛ්‍ය

2010 දී සෞඛ්‍ය සේවය සඳහා වැය කළ මුදල රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.37% කි. 2009 දී, වැසියන් 10,000 කට වෛද්‍යවරුන් 12.02 ක් සහ හෙදියන් 33.12 ක් සිටියහ. උපතේදී ආයු අපේක්ෂාව 2016 දී අවුරුදු 75.73 ක් හෝ පිරිමින් සඳහා අවුරුදු 73.72 ක් සහ කාන්තාවන් සඳහා අවුරුදු 77.78 ක් විය. 2016 වසරේ ළදරු මරණ අනුපාතය 1000කට 11.7කි.

යොමු කිරීම්

1. http://citypopulation.de/Tunisia-Cities.html
2. "Tunisia". CIA World Factbook. 19 October 2021.
3. මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Tunisia (03/09/12)". US Department of State. 9 March 2012.
4. Owen's Commerce & Travel and International Register. Owen's Commerce & Travel Limited. 1964. p. 273. සම්ප්‍රවේශය 7 January 2018.
5. Turchi, C.; Buscemi, L; Giacchino, E.; Onofri, V.; Fendt, L; Parson, W.; Tagliabracci, A. (2009). "Polymorphisms of mtDNA control region in Tunisian and Moroccan populations: An enrichment of forensic mtDNA databases with Northern Africa data". Forensic Science International: Genetics. 3 (3): 166–172. doi:10.1016/j.fsigen.2009.01.014. PMID 19414164.
6. Bouhadib, M. A. (28 January 2010). (ප්‍රංශ බසින්). Lapresse.tn. 22 July 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
7. "Q&A: The Berbers". BBC News. 12 March 2004. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
8. "Tunisia 'needs a cultural revolution' to combat racism". (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2018.
9. "What's in a name? How the legacy of slavery endures in Tunisia". the Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2020-11-07. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-29.
10. "Tunisia court rules that 81-year-old can drop slave name". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2020-10-19. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-29.
11. "Indigenous Peoples in Tunisia". www.iwgia.org. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2019.
12. "Tunisia – Land | history – geography". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/place/Tunisia/Land#toc46604. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 7 July 2017. 
13. Green, Arnold H. (1978), The Tunisian Ulama 1873–1915: Social Structure and Response to Ideological Currents, Brill, p. 69,
    ISBN 
     
14. Maddison, Angus (2007). Contours of the World Economy 1–2030 AD: Essays in Macro-Economic History. Oxford University Press. p. 214. ISBN . සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.
15. "The Jews of Tunisia". Jewish Virtual Library. https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/anti-semitism/tunisjews.html. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 11 July 2014. 
16. Stearns, Peter N.; Leonard Langer, William (2001). The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged (6 ed.). . pp. 129–131. ISBN .
17. Carr, Matthew (2009). Blood and faith: the purging of Muslim Spain. The New Press. p. 290. ISBN .
18. Sayahi, Lotfi (2014). Diglossia and Language Contact: Language Variation and Change in North Africa. Cambridge University Press. p. 227. ISBN .
19. Albert J. Borg; Marie Azzopardi-Alexander (1997). Maltese. Routledge. p. 13. ISBN . සම්ප්‍රවේශය 24 February 2013. The immediate source for the Arabic vernacular spoken in Malta was Muslim Sicily, but its ultimate origin appears to have been Tunisia. In fact, Maltese displays some areal traits typical of Maghrebine Arabic, although during the past eight hundred years of independent evolution it has drifted apart from Tunisian Arabic.
20. . Australian Digital Theses Program. 26 May 2008. 26 May 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
21. Volk, Lucia (2015). The Middle East in the World: An Introduction. Routledge. p. 473. ISBN .
22. [The count of francophones] (PDF) (ප්‍රංශ බසින්). Organisation internationale de la Francophonie. 12 October 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.
23. McGuinness, Justin (2002). Footprint Tunisia Handbook: The Travel Guide. Globe Pequot Press. ISBN . සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.
24. . Tunisia-tourism.org. 5 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 September 2013.
25. "Data Analysis Tool – Arab Barometer" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-11-13.
26. "The Arab world in seven charts: Are Arabs turning their backs on religion?". BBC News. 23 June 2019. සම්ප්‍රවේශය 3 April 2021.
27. "Young Arabs are Changing their Beliefs and Perceptions: New Survey". සම්ප්‍රවේශය 3 April 2021.
28. "The Newsroom: The Arab World Survey 2021-2022 – Arab Barometer" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-02-05.
29. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor (2008). "Report on Tunisia". International Religious Freedom Report 2008. US State Department.
30. Jacobs, Daniel; Morris, Peter (2002). The Rough Guide to Tunisia. Rough Guides. p. 460. ISBN .
31. Chapter 1: Religious Affiliation retrieved 4 September 2013
32. Brugnatelli, Vermondo (2005). "Studi berberi e mediterranei. Miscellanea offerta in onore di Luigi Serra, a cura di A.M. Di Tolla" [A new Berber Ibadite poem] (PDF). Studi Magrebini. 3: 131–142.
33. "Les mosquées ibadites du Maghreb" [The Ibadi mosques of the Maghreb]. Remmm.revues.org. Retrieved on 5 September 2015.
34. F. Nyrop, Richard (1972). Area Handbook for Morocc. University of Illinois Urbana-Champaign. p. 97. ISBN .
35. "Christians in Tunisia: Cause for Concern". 9 October 2013.
36. "Tunisia 2018 International Religious Freedom Report" (PDF).
37. Fr Andrew Phillips. "The Last Christians of North-West Africa: Some Lessons For Orthodox Today". Orthodox England. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.
38. Hrbek, Ivan (1992). Africa from the Seventh to the Eleventh Century. UNESCO. International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa. J. Currey. p. 34. ISBN .
39. මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "International Religious Freedom Report 2007: Tunisia". United States (14 September 2007).
40. Johnstone, Patrick; Miller, Duane Alexander (2015). "Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census". Interdisciplinary Journal of Research on Religion. 11: 8. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2015.
41. "Tunisia" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). United States Department of State. සම්ප්‍රවේශය 2020-12-19.
42. "Jews of Tunisia". Jewish Virtual Library. සම්ප්‍රවේශය 2020-12-19.
43. "Pilgrims flock to Tunisia's Djerba Jewish festival | Lamine Ghanmi". Arab Weekly (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2020-03-17.
44. Gruber, Samuel (1 May 1999). Synagogues. Metro Books.
45. "Tunisia: Jewish population determined to stay despite anti-Semitic violence". . 11 January 2018.
46. Harris, David A. (13 March 2010). . Aish.com. 20 April 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
47. "United in our diversity". Bahai.org. 22 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 10 May 2023.
48. . UNESCO Institute for Statistics. 29 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2013.
49. "Tunisia - Literacy rate". www.indexmundi.com.
50. . World Economic Forum. 19 June 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
51. "The Tunisia K-12 Education System – Basic and Secondary Education". www.tunisiaeducation.info. සම්ප්‍රවේශය 2021-03-16.
52. . SESRIC. 30 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.
53. "Life expectancy at birth, total (years) | Data". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2018.
54. "Mortality rate, infant (per 1,000 live births) | Data". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2018.